-Կարծում եք` Հայաստանը կարո՞ղ է ապագայում անդամակցել Եվրամիությանը:

-Հայաստանի Եվրոպական Միությանն անդամակցության խնդիրը պետք է լինի մեր երկրի ներկայի եւ ապագայի արտաքին քաղաքականության հիմնական գերակայություններից մեկը, որովհետեւ ԵՄ անդամակցությունը նոր հնարավորություններ կստեղծի Հայաստանի համար հայտնվելու նոր ինչպես աշխարհաքաղաքական, այնպես էլ տնտեսական իրողությունների մեջ, հնարավորություն կտա հայտնվելու անվտանգության բոլորովին նոր համակարգում: Դա հնարավորություն կտա մեզ մեր երկրում իրոք ներմուծել այնպիսի արժեքներ, որոնցով այսօր ժամանակակից աշխարհը շարժվում է առաջ: Եվ շարժվում է բավականին արդյունավետ:

-Իսկ ե՞րբ դա հնարավոր կլինի:

-Դա կախված կլինի այն խաղի կանոնների ընդունումից, որին պատրաստ կլինի Հայաստանը: Տակավին, այսօր մենք լինելով Եվրոպայի խորհրդի անդամ, դեռեւս ամբողջությամբ չենք կատարել այդ կազմակերպությանն անդամակցելիս ստանձնած բոլոր պարտավորությունները: Դա նշանակում է, որ ժամկետը նախեւառաջ պայմանավորված կլինի մեր երկրում բարեփոխումների ընթացքից, մեր պատասխանատվության աստիճանից, եւ, իհարկե, պայմանավորված է նաեւ արտաքին գործոններով: Ես կարծում եմ, որ եթե երկիրը գնա ժողովրդավարության խորացման ճանապարհով, եթե երկիրը գնա եվրոպական ընտանիքում ընդունված խաղի կանոնները ամբողջականորեն ներդրման ճանապարհով, ապա ես համոզված եմ, որ կարելի է խոսել առաջիկա տաս-տասնհինգ տարիների ընթացքում Եվրամիությանը ոչ միայն Հայաստանի, այլեւ մեր տարածաշրջանի անդամակցության մասին: Ի վերջո, նրանք, ովքեր խոչընդոտում են ժողովրդավարական խաղաղ փոփոխությունները, առաջացնում են արյունոտ հեղափոխություններ:

-Ձեր կարծիքով` ե՞րբ Հայաստանը կկարողանա դիմել ԵՄ անդամակցության բանակցությունները սկսելու համար: Ինչպե՞ս դրան նախապատրաստվել:

-Ես կարծում եմ, որ այսօր դեռեւս վաղ է, որ Հայաստանը դիմի Եվրոպական Միությանը անդամակցության բանակցություններ սկսելու համար: Վաղ է, որովհետեւ մեր երկիրը դեռեւս պատրաստ չէ ոչ քաղաքական, ոչ տնտեսական նկատառումներով: Նախեւառաջ պետք է կայանալ ու դրսեւորվել իբրեւ Եվրոպայի խորհրդի լիարժեք անդամ, նախ մենք պետք է բարեփոխենք մեր երկրի օրենսդրությունը, մեր երկրում մեր գործերը բերենք հասցնենք համաեվրոպական չափանիշներին: Հետեւելով, օրինակ, Մերձբալթյան երկրներին: Հետո նոր մտածենք դիմել ԵՄ-ին` բանակցություններ սկսելու համար: Ժամանակից շուտ նման հարցով դիմելը համարում եմ սխալ: Մանավանդ հայտնի է, որ Վրաստանը եւ Ուկրաինան նման փորձ մտադիր էին անելու եւ ԵՄ արձագանքը չուշացավ:

-Ի՞նչ գործոններ են ազդում ԵՄ հետ Հայաստանի ինտեգրման գործընթացի վրա:

-Այդ գործոնները բազմաթիվ են: Պետք է լուրջ ուսումնասիրություններ կատարել ԵՄ որպես միասնական միավորի ձեւավորման փորձի,այլ երկրների ԵՄ անդամակցության իմաստով: Վերջին շրջանում Արեւելյան Եվրոպայի երկրների միացումը ԵՄ-ին ուղեկցվեց բավականին բարդ ու երկարատեւ գործընթացով, որը ենթադրում էր ժողովրդավարական, իրավական, սոցիալական, տնտեսական ու քաղաքական բարեփոխումների իրականացում այդ երկրների պետական եւ հասարակական կյանքի տարբեր բնագավառներում: Այդ բարեփոխումները բնականաբար պայմանավորված են ԵՄ ինտեգրացիոն գործընթացի բովանդակության հետ: Դա նշանակում է խաղի միատեսակ կանոնների սահմանում բոլորի համար: Ովքեր ուզում են մուտք գործել ԵՄ, պետք է պահպանեն խաղի բոլոր կանոնները: Իսկ դա նշանակում է, որ պետք է վերացնել ինտեգրացիոն գործընթացներում առկա բացասական գործոնները: Հայաստանի մասով այդ գործոնները բազմաթիվ են` նախեւառաջ նկատի ունեմ ժողովրդավարական բարեփոխումների իրական խորացման անհրաժեշտությունը Հայաստանում, ԵՄ չափանիշներին համապատասխան օրենսդրական դաշտի ձեւավորումը, ընդունված օրենքների հստակ կիրառումը, կոռուպցիայի դեմ հետեւողական պայքարը, եւ բազմաթիվ այլ գործոններ: Այսօր կարող ենք ասել, որ եւ տնտեսական, եւ ժողովրդավարական, եւ այլ իմաստներով Հայաստանում բազմաթիվ են այն գործոնները, որոնք ազդում են ԵՄ լիարժեք ինտեգրման վրա: Այդ գործոնները հաղթահարելու համար պետք է հետեւողական ու նպատակասլաց աշխատանք:

-Ի՞նչ փոփոխություններ կարող է ԵՄ Սահմանադրության նախագծի ձախողումը մտցնել ԵՄ հետագա ծրագրերում:

- ԵՄ Սահմանադրության նախագծի ձախողումը, կարծում եմ, ուղղակի դադար բերեց Եմ ընդլայնման հետագա քայլերում: Այդ դադարը նաեւ անհրաժեշտ էր հասկանալու համար նոր անդամակցած երկրների հոգեբանությունը, որովհետեւ ԵՄ առանցքը կազմող երկրները` Ֆրանսիան, Հոլանդիան, Գերմանիան, մյուս երկրները եւ այնտեղ բնակվող հասարակությունները դեռեւս փաստացիորեն պատրաստ չէին նման ծավալի ընդլայնմանը, Սահմանադրության նախագծի ձախողումը երկու երկրներում, պատճառներից մեկն այն էր, որ ընդլայնված Եվրոպան պետք է կարողանա նոր եկող երկրների փիլիսոփայական, հոգեբանական գործոնները հաղթահարել: Իհարկե, նաեւ` տնտեսական: Դա նշանակում էր էժան աշխատուժի մուտք եվրոպական երկրներ, դա, բնականաբար առաջ է բերում այլ երկրների ժողովուրդների որոշակի մտահոգվածությունը, որ աշխատուժի շուկայի էժանացումը կարող է լուրջ հարված հասցնել կենսամակարդակին: Տարբեր մոտեցումներ եւս կան` կապված Թուրքիայի ԵՄ անդամակցության հետ: Կան գործոններ, որոնք պայմանավորված են նաեւ քաղաքական նկատառումներով: Առաջնայինը այն է, որ իրոք դադարի անհրաժեշտություն կար եւ որոշակի ժամանակ հետո այդ գործընթացը պիտի շարունակվի:

-Ի՞նչ հեռանկարներ եք տեսնում Թուրքիայի անդամակցության գործընթացում «հայկական հարցի» խաղարկումից, արդյոք Եվրոպան հետամուտ կլինի դրված պահանջների կատարմանը, թե այստեղ զուտ ժամանակ շահելու նպատակ է հետապնդվում:

-Եթե այսօր Թուրքիան ցանկանում է դառնալ ԵՄ անդամ, պիտի կարողանա ամբողջությամբ կատարել ԵՄ պահանջները: Իսկ դա նշանակում է նաեւ Հայաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերությունների հաստատում: Մի երկիր, որը ցանկանում է անդամակցել ԵՄ-ին, պետք է իր մեջ համարձակություն ունենա լուծում տալու եւ այն խնդիրներին, որոնք կան հայ-թուրքական հարաբերություններում, դա վերաբերում է ցեղասպանության ճանաչմանը, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատմանը: Նույնը վերաբերում է նաեւ կիպրական խնդրին: Հայաստանին վերաբերող խնդիրները այս համատեքստում, այո, կարող են օգտագործվել եվրոպական երկրների ու եվրոպական կառույցների կողմից: Չեմ կարծում, որ այստեղ զուտ ժամանակ շահելու նպատակ է հետապնդվում: Ոչ էլ կարծում եմ, որ միայն Հայաստանի խնդիրներով պայմանավորված է Թուրքիան անդամակցելու կամ չանդամակցելու ԵՄ-ին: Ուղղակի դա պահանջներից մեկը պետք է լինի եւ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը պետք է ճկուն լինի. ինչքան նախաձեռնող լինենք, կարողանանք եվրոպական կառույցներում, ԵՄ առանցքային երկրներում ներկայացնել Հայաստանին առնչվող խնդիրները, այնքան կարող ենք իրոք արդյունավետ լուծումներ ակնկալել:

-Արդյոք Հայաստանն այլընտրանք ունի ԵՄ անդամակցությանը:

-Որեւէ երկիր միշտ էլ այլընտրանք կարող է ունենալ: Այլ խնդիր է, թե այդ այլընտրանքը ուր կարող է տանել այդ երկրին: Կարծում եմ, որ ԵՄ լավագույն այլընտրանքն է Հայաստանի համար, եթե մի օր իրոք իրականություն դառնա: Որովհետեւ դա մեզ հնարավորություն կտա մեր երկիրը, մեր հասարակությունը ինտեգրել քաղաքակիրթ աշխարհին եւ ապահովել մեր ժողովրդի համար արժանապատիվ կենսակերպ:

-Ինչպիսի՞ն կլինի ԼՂՀ կարգավիճակը, եթե ԵՄ-ին անդամակցեն Անդրկովկասյան երեք պետությունները միասին:

-Ես չեմ ուզում այսօր խոսել ԼՂ կարգավիճակի մասին, որովհետեւ բանակցային գործընթացը շարունակվում է: Եթե-ապա-ներով խոսելը իմաստ չունի, պետք չէ իրադարձություններից առաջ ընկնել: Ուղղակի բոլորս էլ պետք է գիտակցենք, որ ԵՄ-ին անհրաժեշտ է առանց կոնֆլիկտների Կովկաս եւ պետք է համարձակություն ունենանք ձերբազատվել կենֆլիկտներից` հաստատելու լավ հարաբերություններ մեր հարեւանների հետ: Իվերջո` ինձ համար կարեւոր է առաջընթացի հույսը, քան անցյալի տխուր հիշողությունը:

-Որո՞նք են Ձեր կարծիքով ՀՀ հիմնական ակնկալիքները ԵՄ անդամակցությունից` բարձր կենսամակարդակ, քաղաքական ազդեցության մեծացում եւ խնդիրների լուծում, ժողովրդավարություն եւ մարդու իրավունքների պատշաճ պաշտպանություն եւ այլն:

-Թվարկված ակնկալիքները եւ բազմաթիվ այլ ակնկալիքներ, որ թվարկված չեն: Թվարկվածն էլ արդեն բավարար հիմնավորում է, թե ինչու Հայաստանը պետք է ԵՄ անդամ լինի:

-Ի՞նչ կտա Հայաստանը Եվրոպային: Ի՞նչը կարող է դառնալ ԵՄ հիմնական շարժառիթը:

-Եվրամիության իբրեւ պետությունների նոր տիպի միության առանձնահատկությունն այն է, որ անդամ երկրները պահպանում են իրենց ազգային ավանդական կերպարը, քաղաքական ու տնտեսական մեկ կառույցում տասնյակ ազգեր պահպանում են իրենց ինքնատիպությունը, մնալով իրենց հազարամյա ավանդույթներին հավատարիմ: Կարծում եմ, որ Հայաստանը Եվրամիությանը կբերի իր ինքնատիպությունը մշակութային առումով, տարածաշրջանում` արեւմուտքի ու արեւելքի երկխոսության հնարավորություն: Չմոռանանք, որ մեր աշխարհագրական դիրքը մեզ քաղաքակրթությունների խաչմերուկի դեր է վերապահել անցյալում, եւ ինչու, ոչ, նաեւ ապագայում:

Տաթեւիկ Շահունյան