ՆԱԽԱԳԱՀՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ՆԱԽԱԳԱՀ ԱԼԵՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ ԵՎ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՏԵՂԱԿԱԼ ՀԱԿՈԲ ԱՐՇԱԿՅԱՆԸ

Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Բարև ձեզ, հարգելի պատգամավորներ: Խնդրում եմ տեղադրել քարտերը և նախապատրաստվել գրանցման: Գրանցում: Գրանցվել է 83 պատգամավոր: Քվորում ունենք, կարող ենք սկսել:

Հարգելի գործընկերներ, հիմա մենք կունենանք երեք քվեարկություն, որից հետո արդեն կանցնենք աշխատանքային այլ գործառույթի: Եվ այսպես, խնդրում եմ ուշադիր լինել. քվեարկություններ են:

Քվեարկության է դրվում Ազգային ժողովի պատգամավորներ Սերգեյ Բագրատյանի, Նարեկ Ղահրամանյանի ներկայացրած ««Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծն առաջին ընթերցմամբ ընդունելու մասին հարցը:

Քվեարկություն:

Կողմ՝ 60

Դեմ՝ 0

Ձեռնպահ՝ 24

Որոշումն ընդունվել է:

Հաջորդ քվեարկությունը. քվեարկության է դրվում ««Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի քննարկման հատուկ ընթացակարգի մասին» Ազգային ժողովի որոշման նախագիծն ընդունելու մասին հարցը:

Քվեարկություն:

Կողմ՝ 60

Դեմ՝ 25

Ձեռնպահ՝ 0

Որոշումն ընդունվել է: Եվ վերջին քվեարկությունը. քվեարկության է դրվում Կառավարության ներկայացրած ««Ինտերնետով հրապարակային և անհատական ծանուցման մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և կից ներկայացված օրենքների նախագծերի փաթեթն առաջին ընթերցմամբ ընդունելու մասին հարցը:

Քվեարկություն:

Կողմ՝ 58

Դեմ՝ 0

Ձեռնպահ՝ 27

Որոշումն ընդունվել է:

Հարգելի պատգամավորներ, այժմ քննարկում ենք «Հայաստանի Հանրապետության 2026 թվականի պետական բյուջեի մասին» օրենքի նախագիծը:

Հիմնական զեկուցող՝ ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյան: Պարոն Հովհաննիսյան, համեցեք խնդրեմ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Մեծարգո պարոն վարչապետ, Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ, հարգելի պատգամավորներ, Կառավարության հարգելի անդամներ, սիրելի հայրենակիցներ, ձեզ եմ ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետության 2026 թվականի բյուջեի նախագիծը: Այն մեր կառավարության ամփոփիչ բյուջեն է, մարտահրավերներով լի հնգամյա ճանապարհի տրամաբանական եզրափակումը:

2026 թվականի բյուջեով ամփոփում ենք այն առաջնահերթությունները, որոնք սահմանել էինք Կառավարության ծրագրով՝ միաժամանակ հայացք ուղղելով առաջ՝ դեպի խաղաղության և զարգացման նոր փուլ, որի հիմքերը դրվել են վերջին տարիների ընթացքում: Նախորդ տարիներն ամփոփելու համատեքստում էական է ընդգծումը, որ բյուջեն պետք է լինի ճկուն և կարողանա արագորեն արձագանքել օրեցօր վերաձևակերպվող մեր աշխարհին, որն իրապես փոխվում է ավելի արագ, քան երբևէ: Արհեստական բանականությունը, որին դեռ երեկ վերաբերվում էինք որպես ապագայի երևույթ, այսօր արդեն փոխում է աշխարհի բնույթ և անգամ տնտեսությունների կառուցվածք: Այս և այլ գործոնների հաշվին ձևավորված նոր իրականության հետ մենք պետք է քայլենք համընթաց և փորձենք անգամ մեկ քայլ առաջ անցնել, մտածել երկարաժամկետ, բայց գործել հստակ նախանշված քայլերով և համապատասխան տեմպով: Անգամ բարենպաստ շրջափուլերում անհրաժեշտ է պատրաստ լինել հնարավոր ռիսկերին՝ պահպանելով ֆիսկալ կայունությունը և առաջանցիկ տեմպով զարգացնել տնտեսության ներուժը: Միևնույն ժամանակ, ամուր լինելու համար պետք է առաջնորդվենք այն մտքով, որ յուրաքանչյուր դժվարություն կարող է դառնալ նոր հնարավորությունների և գաղափարների ստեղծման և զարգացման աղբյուր: Կարևոր է միայն տեսնել այն հնարավորությունները և ճիշտ օգտագործել դրանք՝ ի շահ պետության կայուն զարգացման: Այլ կերպ ասած՝ տեխնոլոգիական արագ զարգացման պայմաններում տնտեսության կայունությունը պետք է ապահովվի նորարարությունների և մարդկային կարողությունների հավասարակշռված ներդրմամբ՝ պահպանելով սոցիալական արդարությունն ու կայուն աճի հիմքերը: Յուրաքանչյուր հայաստանցի պիտի բարենպաստ պայմաններում ստեղծարար միտքը արտահայտելու և այն գործարկելու հնարավորություն ունենա: Թույլ կտամ ինձ արձանագրել, որ վերջին հարյուրամյակների ընթացքում մենք մշտապես ապրել ենք լավագույն ապագայի սպասումով, երկարաժամկետ պլանում երազել ենք անկախության մասին, իսկ կարճաժամկետում ակնկալել մեզ իշխող կայսրությունների բարեհաճությունը: Վերջին երեք տասնամյակում դրան ավելացել է նաև խաղաղության սպասումը: Եվ այսօր երջանկությամբ եմ արձանագրում, որ մենք առաջին անգամ բյուջեն քննարկում ենք խաղաղության պայմաններում: Այսուհետ մեր ապագան կախված է միայն մեզնից, մեր ստեղծարարությունից, արտադրողականությունից, որոշում կայացնելու կարողությունից և փոխվելու արագությունից, հետևաբար ապագան արդեն այսօր է, և հենց այսօրվա ցանած սերմերն են ապահովելու վաղվա պտուղները, այսօրվա կայացրած որոշումներն են ձևավորելու մեր ապագա պետությունն ու հասարակությունը: Մեր երեխաների ապագան որևէ կերպ նման չի լինելու մեր և մեր ծնողների անցյալին ոչ միայն այն պատճառով, որ աշխարհն է փոխվել և այլևս երբեք նման չի լինելու անցյալի աշխարհին, այլ որովհետև այսօրվա մեր կայացրած որոշումների տրամաբանությունը տրամագծորեն տարբեր է նախկին որոշումների տրամաբանությունից: Մեր որոշումների առանցքում Հայաստանի Հանրապետությունն է և այստեղ ապրող մարդը: Այս տրամաբանությամբ արվարձան կամ պերիֆերիա ասվածն այլևս գոյություն չունի, ողջ Հայաստանի Հանրապետությունը կենտրոն է, այստեղ ապրող յուրաքանչյուր մարդ ինքնին: Կենտրոնի մաս են այն բոլոր համայնքները և բնակավայրերը, որտեղ մենք հսկայական ներդրումներ ենք իրականացնում՝ հավասար հնարավորություններ ստեղծելու նպատակով: Այսօր մեր կառուցած դղյակներն ու պալատները դպրոցներն ու մանկապարտեզներն են, և լավ աշխատանքի իրական արդյունքը ոչ թե մեր ընտանիքի բարեկեցության, այլ բյուջեի եկամուտների ավելացումն է, կամ որ նույնն է թե, հայաստանցիների բարեկեցության բարձրացումը, որի ազդեցությունը զգում է յուրաքանչյուրը:

Մեր մոտեցումների ազդեցությունը տնտեսության զարգացման վրա ոչ միայն տեսանելի է, այլ նաև չափելի: Մեր իրականացրած քաղաքականություններն արտահայտվում են ֆինանսական կայունության, եկամուտների աճի, ներդրումային միջավայրի վերափոխման և տնտեսության ներառական ու երկարաժամկետ աճի մեջ: Թեև մեր զարգացման հիմքում մեր իսկ ընդունած որոշումներն են, սակայն լինելով համաշխարհային տնտեսության անբաժանելի մաս և վերջինիս արդեն իսկ ավելի ակտիվ մասնակից՝ կարևոր է նաև հասկանալ, թե ինչպիսի գլոբալ և տարածաշրջանային միջավայրում ենք մենք գործում:

2025 թվականին համաշխարհային տնտեսությունը, չնայած առևտրային լարվածություններին և աշխարհաքաղաքական անորոշություններին, ցույց տվեց բավականին բարձր դիմադրողականություն: Միացյալ Նահանգներում տնտեսական աճի հիմնական շարժիչ ուժը շարունակել է մնալ մասնավոր սպառումը, սակայն արժույթի միջազգային հիմնադրամի կանխատեսումներով աճի տեմպն աստիճանաբար կդանդաղի: Եթե 2024 թվականին այն կազմել է 2,8 տոկոս, ապա 2025 թվականին ակնկալվում է 2, իսկ 2026-ին՝ 2,1 տոկոս աճ:

Եվրոգոտում տնտեսական վերականգնումը մնում է թույլ, բայց կայուն: Այստեղ դեռ զգացվում են էներգետիկ ճգնաժամի և ֆինանսական խստացման հետևանքները, սակայն սպասվում է տնտեսական աճի որոշակի արագացում՝ պայմանավորված ներքին պահանջարկի աստիճանական վերականգնմամբ և գնաճային ճնշումների մեղմացմամբ, իսկ Չինաստանում երրորդ եռամսյակում աճը դանդաղել է՝ պայմանավորված անշարժ գույքի շուկայի թուլացմամբ և սպառման թույլ տեմպերով: Ըստ կանխատեսումների՝ տնտեսական աճի տեմպերը կդանդաղեն 2025 թվականին՝ կազմելով 4,8 տոկոս, իսկ 2026-ին՝ 4,2 տոկոս: Ռուսաստանում, որտեղ անցած տարի աճի տեմպը կազմել էր 4,3 տոկոս, 2025 թվականին սպասվում է ընդամենը 0,6 տոկոս, իսկ 2026-ին՝ շուրջ 1 տոկոս: Եթե խոսենք ապրանքահումքային շուկաներից, ապա «Բրենդ» տեսակի նավթի միջին գինը ընթացիկ տարվա հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին նվազել է 14,4 տոկոսով: Սպասվում է, որ 2025 թվականին նավթի գինը կնվազի 15,7 տոկոսով՝ կազմելով շուրջ 68 դոլար մեկ բարելի դիմաց, իսկ 2026 թվականին՝ մոտ 60 դոլար: Պղնձի միջազգային շուկաներում միտումները հակառակն են. գինը աճել է՝ հասնելով գրեթե 10000 դոլարի մեկ տոննայի դիմաց, և կանխատեսվում է, որ այդ աճը կշարունակվի 2025 և 2026 թվականներին՝ պայմանավորված վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտում պղնձի նկատմամբ աճող պահանջարկով և որոշ հանքավայրերի մատակարարման խափանումներով:

Պարենային ապրանքների միջազգային գներն այս տարվա հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին բարձրացել են միջինը 6,3 տոկոսով՝ կաթնամթերքի, բուսական յուղերի և մսի գների աճի պատճառով, թեև հացահատիկի և շաքարի գների նվազումը որոշ չափով մեղմել է ընդհանուր ճնշումը: 2025 թվականի համար սպասվում է շուրջ 6,4 տոկոս աճ, իսկ միջնաժամկետում՝ 2,2 տոկոս: Այս բոլոր երևույթներն իրենց դրական ազդեցությունն են ունենալու հաջորդ տարվա մեր ցուցանիշների վրա որպես վառելիք ներմուծող և պղինձ ու պարենային ապրանք արտահանող երկիր:

Հարգելի գործընկերներ, մեր տեսլականը պարզ է՝ ուզում ենք մի տնտեսություն, որը մի կողմից աշխարհին կառաջարկի տեխնոլոգիական և նորարարական արտադրանք, իսկ մյուս կողմից իր ժամանակակից ենթակառուցվածքներով կդառնա տարածաշրջանի տնտեսական և մարդկային հոսքերի կարևոր հանգույց: Այս պատմական խաղաղության ժամանակաշրջանը պատասխանատու քաղաքականության, հեռատեսության և առաջնահերթությունների ճիշտ հավասարակշռության մասին է: Հենց այս մոտեցումն է մեզ առաջնորդել 2026 թվականի ընտրական տարվա մեր բյուջեի նախագծման աշխատանքների ընթացքում: Մենք կարողացել ենք համադրել կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հնարավորությունները՝ գտնելով դրանց հավասարակշռման կետը՝ միաժամանակ պահպանելով ֆիսկալ կայունությունն ու նվազեցնելով դեֆիցիտը, ինչը կարելի է անվանել իսկապես աննախադեպ մոտեցում:

2026 թվականին մենք սպասում ենք 5,4 տոկոս տնտեսական աճ՝ գրեթե հասնելով ՀՆԱ 12 տրիլիոն մակարդակին, որը գերազանցում է մեր նախնական կանխատեսումները: Ի դեպ, նույնիսկ արժույթի միջազգային հիմնադրամը բարձրացրել է Հայաստանի աճի կանխատեսումը 2026 թվականին՝ սպասելով 5,5 տոկոս տնտեսական աճ: Քանի որ այս բյուջեն հնգամյա ծրագրերի շրջանակներում վերջինն է, կարևորում եմ ընդգծել 2021-2026 թվականների ընթացքում իրականացված բարեփոխումները, ինչպես նաև ներկայացնել բյուջեի աճի թիրախների և հարկեր-ՀՆԱ աճի մասին մանրամասները: Ապագա զարգացումը կառուցվում է մեր նախկին հաջողությունների և ընդունած որոշումների վրա: Եվ այսպես, վերջին հինգ տարիների արդյունքներով մենք արձանագրել ենք միջինում 7,6 տոկոս տնտեսական աճ, և ես ուրախ եմ, որ ՀՆԱ 5,4 տոկոս աճի կանխատեսումն այլևս սենսացիա չէ:

Հատկանշական է, որ տնտեսական աճը, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հայտարարած քաղաքականությանը համահունչ, ներառական է եղել: Այն ուղեկցվել է մի կողմից զբաղվածության աճով, մյուս կողմից միջին աշխատավարձերի գնաճի տեմպերը էապես գերազանցող աճով, ինչպես նաև անհավասարության և աղքատության մակարդակի նվազմամբ: Այս փոփոխությունների մասշտաբն առավել հստակ պատկերացնելու համար պետք է նշել, որ 2025 թվականի հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին վարձու աշխատողների թիվը շարունակել է աճել՝ արձանագրելով 4,8 տոկոս աճ, իսկ միջին ամսական անվանական աշխատավարձը նախորդ տարվա նկատմամբ աճել է 5,3 տոկոսով՝ կազմելով 295,042 դրամ:

2024 թվականի արդյունքներով աղքատության մակարդակը նվազել է 2 տոկոսային կետով՝ կազմելով 21,7 տոկոս, իսկ ծայրահեղ աղքատությունը 1,1 տոկոսից նվազել է 0,6 տոկոսի: Նվազել է նաև անհավասարությունը բնութագրող Ջինիի գործակիցը՝ գտնվելով վերջին տարիների հետ համեմատած ցածր մակարդակում: Եվ մենք ակնկալում ենք, որ այս միտումները կպահպանվեն՝ հատելով բարեկեցության ներկա սահմանները և նպաստելով մեր հասարակության բարօրությանը: Պետական բյուջեի պակասուրդը նախատեսվում է 537 միլիարդ դրամ, ՀՆԱ-ի 4,5 տոկոսը՝ 2025 թվականի 5,5 տոկոսի դիմաց, միջնաժամկետում նվազելով մինչև պարտքի բեռը կայուն պահող 2,8 տոկոս:

Այս բյուջեով հարկաբյուջետային քաղաքականությունը մենք կառուցում ենք պատասխանատվությամբ և հավասարակշռությամբ: Մեր նպատակն է շարունակաբար նվազեցնել բյուջեի պակասուրդը և պահպանել պետական պարտքը կայուն և կառավարելի տիրույթում՝ միջնաժամկետ հատվածում այն պահպանելով 50 տոկոսին մոտ շրջանակում:

Այս համատեքստում էական է ընդգծել, որ մենք իրականացնում ենք տնտեսական ներուժի բարձրացմանը միտված ծրագրեր՝ ուղղված ենթակառուցվածքների և մարդկային կապիտալի զարգացմանը, թիրախում պահելով արդյունավետության և արտադրողականության բարձրացումը: Ուստի, պետական բյուջեի պակասուրդի կրճատումը և երկարաժամկետ տնտեսական աճի խթանումն իրար չեն հակադրվում, այլ հակառակը՝ հավասարակշռված, խելամիտ և մակրոտնտեսական կայունության ապահովմանը նպաստող հարկաբյուջետային քաղաքականությունը հնարավորություն է տալիս բարձրացնել երկրի դիմադրողականությունն ու վարկանիշը՝ միաժամանակ ընդլայնելով մասնավոր հատվածի համար աճ գեներացնելու հիմքերը: Թեև պետական պարտքի կառավարելիությունը մեր ընդդիմախոսների սիրելի և հաճախ հնչեղորեն մեջբերվող թեմաներից է, և աչքի ընկնել ցանկացողները, որոնք այլ ասելիք չունեն, հենց այս թեմայից են խոսում, այնուամենայնիվ, մենք գերադասում ենք իրականությունը դիտարկել ոչ թե վերտառություններով, այլ թվերով և փաստերով, իսկ փաստերը հստակ են՝ մեր պարտքային քաղաքականությունը կայուն է, կանխատեսելի և պատասխանատու: Հաճախ կարդում եմ այն մասին, որ 2018 թվականից ի վեր մեր պետական պարտքը կրկնապատկվել է: Ստիպված եմ կրկնել, որ պարտքն ուղղվում է մեր պետության տնտեսական պոտենցիալի բարձրացմանը, այսինքն՝ հայաստանցիների հարստանալու և իրենց բարեկեցության բարձրացման հնարավորություններն ընդլայնելու ուղղությամբ: Այս հիմնավորումը կարող է վերացական թվալ, ուստի, պարզ օրինակ կբերեմ. ցանկացած մարդ, ով պարտք է վերցնում, անկախ նպատակից, հույս ունի, որ ապագայում ունենալու է ավելի մեծ հնարավորություններ այդ պարտքը մարելու համար: Կախված նրանից, թե էդ պարտքով ինչպիսի ծախսեր են արվում՝ կարելի է գնահատել ապագա եկամուտների վրա դրանց հավանական ազդեցությունը: Օրինակ` եթե մարդը պարտք է վերցնում նոր բիզնես հիմնելու, եղած բիզնեսն ընդլայնելու, նոր պահանջված մասնագիտություն սովորելու կամ նույնիսկ հոգնածությունը հաղթահարելու նպատակով հանգստի մեկնելու համար, ապա կարելի է ենթադրել, որ ապագայում նրա եկամտային հնարավորությունների աճի հավանականությունն ավելի մեծ է, քան եթե պարտքով փող է վերցնում մեկ այլ պարտք մարելու, Նոր տարին տոնելու կամ ցանկացած այլ ծախսի համար, որը չունի որևէ երկարաժամկետ կամ միջնաժամկետ ազդեցություն:

Արդեն իսկ նշեցի, թե պետության պոտենցիալի բարձրացմանն ուղղված պարտքն ինչ նշանակությամբ է կիրառվում: Հիմա եկեք հասկանանք, թե ինչպիսին է պատկերը Հայաստանի կրկնապատկված պարտքի պայմաններում, որն, ի դեպ, ոչ թե կրկնապատկվել է կամ ավելացել 100 տոկոսով, այլ 80 տոկոսով: Եվ այսպես, վերջին 7 տարիներին մենք այնքան ենք ավելացրել եկամուտները, այդ թվում՝ պարտք ներգրավելու շնորհիվ, որ եթե որոշեինք 2026 թվականին վերադառնալ 2018 թվականի ծախսի մակարդակին, այդ ամբողջ պարտքը կկարողանայինք մարել ընդամենը 1,5 տարում: Այդ խնայած գումարով կկարողանայինք 1,5 տարում պարտքը մարել: Իսկ ինչո՞ւ այդպես չենք անում, որովհետև այս ընթացքում մեր կարիքները և ամբիցիաներն էապես փոխվել են: Եթե մի պահ պատկերացնենք, որ որոշել ենք 1,5 տարում փակել 2018 թվականից հետո վերցրած պարտքը և վերադառնում ենք 2018 թվականի ծախսերի մակարդակին, ապա մենք պետք է ստիպված լինենք մեր բոլոր ծախսերը կրճատենք 58 տոկոսով: Եթե վերադառնայինք 2018 թվականի ծախսի մակարդակին, ստիպված պետք է լինեինք պաշտպանության ծախսերը կրճատել 429 միլիարդ դրամով կամ շուրջ 65 տոկոսով, կրթության ծախսերը՝ 178 միլիարդ դրամով կամ 60 տոկոսով, սոցիալական ծախսերը՝ 489 միլիարդ դրամով կամ 54 տոկոսով, տնտեսական զարգացմանն ուղղվող ծախսերը՝ 117 միլիարդ դրամով կամ 50 տոկոսով: Հիմա ինքներդ որոշեք՝ մեր պարտքը կառավարելի՞ է, և արդյո՞ք պետք է այն հենց հիմա վերադարձնել 2018 թվականի մակարդակին:

Կառավարության պարտքի պորտֆելի ռիսկերի կառավարման տեսանկյունից կարևոր նշանակություն ունի դրամային պարտքի կշռի ավելացումը, և եթե 2018 թվականի տարեվերջին դրամային պարտքի մասնաբաժինը Կառավարության պարտքի կառուցվածքում կազմում էր ընդամենը 19 տոկոս, ապա հաջորդող 6 տարիների ընթացքում այն շարունակաբար աճել է՝ 2024 թվականին հասնելով շուրջ 50,8 տոկոսի: Այս փոփոխությունները մեզ թույլ են տվել միաժամանակ հասնել մի քանի կարևոր արդյունքների. նախ՝ էականորեն նվազեցնել փոխարժեքի ռիսկը, այսինքն՝ ապահովել պարտքի սպասարկման զգայունությունը արտարժույթի տատանումների նկատմամբ:

Երկրորդ՝ Կառավարության ֆինանսական կարիքները բավարարել հիմնականում ներքին ֆինանսական շուկայի խնայողությունների հաշվին, որի արդյունքում պարտքի գծով տոկոսավճարները վճարվում են մեծամասամբ երկրի ռեզիդենտներին: Եվ երրորդ՝ նպաստել պետական պարտատոմսերի շուկայի զարգացմանը, որը հանդիսանում է ընդհանուր ֆինանսական շուկայի զարգացման հիմնաքարը: Այսինքն, այն պարտքը, որը մենք ունենք այսօր, կառուցվածքային տեսանկյունից բազմակի ավելի որակյալ և կայուն է, քան այն, ինչ ունեինք 2018 թվականին:

Տեղական պետական գանձապետական պարտատոմսերի շուկան այսօր դարձել է հետաքրքիր և գրավիչ նաև միջազգային ներդրողների համար: Սա խոսում է ոչ միայն մեր երկրի բարելավված մակրոտնտեսական միջավայրի, այլև պետության կայուն հարկաբյուջետային քաղաքականության և ամենակարևորը, պետական ինստիտուտների նկատմամբ վստահության աճի մասին: Եթե 2018 թվականին ներքին պարտքի շուկայում օտարերկրյա ներդրողների մասնակցությունը կազմել է ընդամենը 3,6 միլիարդ դրամ, ապա 2025 թվականի սեպտեմբերի 30-ի դրությամբ այն հասել է արդեն 177 միլիարդ դրամի: Այսինքն, միջազգային ներդրողների վստահությունը Հայաստանի Հանրապետության պետական ինստիտուտների նկատմամբ այսօր առավել է, քան երբևէ: Ավելին, եթե 2025 թվականի մարտին թողարկված 10 տարի ժամկետայնությամբ եվրոբոնդերի եկամտաբերության մեջ երկրի ռիսկի հավելավճարը կազմում էր 286 բազիսային կետ կամ 2,86 տոկոս, ապա օգոստոսի 8-ի Վաշինգտոնյան հռչակագրի ստորագրումից հետո սեպտեմբերի վերջին այն նվազել է մինչև 227 բազիսային կետ: Սա պատմականորեն ցածր ցուցանիշ է, ինչը թույլ է տալիս ամրագրել ևս մեկ անգամ, որ մենք ընկալվում ենք որպես շրջահայաց և պատասխանատու քաղաքականություն վարող պետություն, որը գործում է իր հնարավորությունների սահմանում, բայց նաև ապագային միտված խելամիտ ներդրումներ է կատարում:

Հարգելի գործընկերներ, սիրելի քաղաքացիներ, այս տարիների ընթացքում մեր հարկային քաղաքականության առանցքում եղել է պարզ սկզբունք՝ ապահովել արդար, կանխատեսելի, ներդրումների համար բարեկամ միջավայր: Մեզ համար կարևոր է, որ յուրաքանչյուր ներդրող՝ տեղական, թե օտարերկրյա, իմանա՝ այս երկրում կան հստակ կանոններ, և այդ կանոնները չեն կարող փոխվել քամու ուղղությամբ:

Անցած 5 տարիներին Կառավարության հարկային քաղաքականությունն ուղղված է եղել մի կողմից գործարար և ներդրումային միջավայրի բարելավմանը, մյուս կողմից՝ ներքին ռեսուրսների հաշվին հարկաբյուջետային կայունության ապահովմանը, Կառավարության ծրագրով ամրագրված 25 տոկոս հարկեր-ՀՆԱ ցուցանիշի ապահովմանը: Նշված խնդիրների լուծման նպատակով հարկային օրենսդրության մեջ կատարվել են հետևյալ համակարգային փոփոխությունները: Վերանայվել է հանքարդյունաբերության ոլորտի հարկման ռոյալթիների համակարգը: Արդյունքում ներդրվել է ընկերությունների բարձր շահութաբերության պայմաններում ռոյալթիի հաշվարկման լրացուցիչ բաղադրիչ, որը հնարավորություն է ընձեռել միջազգային շուկաներում մետաղների բարձր գների պայմաններում ապահովել պետական բյուջեի լրացուցիչ եկամուտներ: Մասնավորապես, 2023-2024 թվականների արդյունքներով ռոյալթիի լրացուցիչ բաղադրիչի գծով պետական բյուջեի եկամուտները կազմել են շուրջ 26 միլիարդ դրամ: Երկու շարունակական փուլերով վերանայվել է ինտերնետ շահումով խաղերի համար կիրառվող պետական տուրքի համակարգը: Արդյունքում՝ էականորեն բարձրացվել է շահումով խաղերի ոլորտի հարկային բեռը: Մասնավորապես, 2023-2025 թվականների արդյունքներով պետական տուրքի գծով պետական բյուջեի լրացուցիչ եկամուտները կազմել են շուրջ 38 միլիարդ դրամ: Շարունակաբար բարձրացվել են ակցիզային հարկի դրույքաչափերը: Արդյունքում մի կողմից կրճատվել է վնասակար սպառումը՝ դրանով իսկ նպաստելով առողջ ապրելակերպի զարգացմանը, մյուս կողմից պետական բյուջեն յուրաքանչյուր տարի ստացել է շուրջ 11 միլիարդ հավելյալ հարկային եկամուտներ: Ներդրվել և շարունակաբար բարելավվում է ֆիզիկական անձանց եկամուտների հայտարարագրման համակարգը: Արդյունքում կարևոր քայլ է կատարվել ֆիզիկական անձանց անձնավորված հաշվառման համակարգի զարգացման և դրանով իսկ Կառավարության տարբեր քաղաքականություններ ավելի լավ հասցեավորելու նախադրյալների ձևավորման համար: Միևնույն ժամանակ, հայտարարագրման համակարգի միջոցով ներդրվել է աշխարհում լայնորեն կիրառվող սոցիալական կրեդիտների համակարգը, որն արդյունավետ գործիք է մեր քաղաքացիների կողմից կրթության և առողջապահության ոլորտներում կատարված ծախսերը հասցեական ձևով համաֆինանսավորելու ուղղությամբ: Մասնավորապես, 2025 թվականի նոյեմբերի 3-ի դրությամբ սոցիալական ծախսերից օգտվել են շուրջ 60,000 հայտարարատու ֆիզիկական անձինք և հետ են ստացել շուրջ 5 միլիարդ դրամ գումար: Մեկ հայտարարատուին բաժին ընկնող սոցիալական ծախսի գումարը կազմել է շուրջ 83,000 դրամ:

Լայն շրջանակի բյուջետային ծրագրերով աջակցության գործիքներ են նախատեսվել գիտական հետազոտություններ և մշակումներ իրականացող կազմակերպությունների համար: Գրավիչ հարկային միջավայր է ձևավորվել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում գործունեություն իրականացնողների համար: Արդյունքում ակնկալվում է, որ նշված ոլորտներում նկատվելու է լրացուցիչ տնտեսական ակտիվություն, ստեղծվելու են նոր աշխատատեղեր, մեր երկիրն ամրապնդելու է իր դիրքերը տեխնոլոգիական աշխարհում:

Վերանայվել է շրջանառության հարկի համակարգը: Արդյունքում շրջանառության հարկի գծով հարկային բեռը վերաբաշխվել է ավելի արդարացի ձևով, քանի որ ձեռքբերումները փաստաթղթերով հիմնավորող հարկ վճարողների համար հարկային բեռը նվազել է, իսկ ձեռքբերումները փաստաթղթերով չհիմնավորող հարկ վճարողների համար բարձրացել: Այսպես, 2024 թվականի առաջին կիսամյակում նվազագույն 1,5 տոկոս դրույքաչափով հարկվել է առևտրական գործունեություն իրականացնող հարկ վճարողների 37 տոկոսը, իսկ 2025 թվականի առաջին կիսամյակում մինչև 1,5 տոկոս դրույքաչափով հարկվել է առևտրական գործունեություն իրականացնող հարկ վճարողների 59 տոկոսը: Համանման պատկեր ունենք նաև հանրային սննդի ոլորտում: Զուգահեռաբար գործարքների փաստաթղթավորմամբ կրճատվել են շրջանառության հարկ վճարողներին ապրանքներ մատակարարող ավելի խոշոր հարկ վճարողների ստվերային շրջանառությունները: Օրինակ՝ առևտրական գործունեության պարագայում փաստաթղթավորված ծախսերն աճել են ավելի քան 60 տոկոսով:

Ամփոփելով վերոնշյալը՝ կարող ենք հստակ արձանագրել, որ գործունեության հիմնական տեսակների պարագայում շրջանառության հարկի համակարգի վերանայումը ոչ թե հարկային բեռի բարձրացման մասին է, այլ հնարավորություն է, որպեսզի ձեռքբերումները փաստաթղթերով հիմնավորելու պարագայում հարկային բեռը լինի նույնիսկ ավելի ցածր մակարդակում, քան մինչև համակարգի վերանայումն էր: Եվ այս համատեքստում որոշ շրջանակների կողմից թմբկահարվող այն թեզը, ըստ որի շրջանառության հարկի համակարգի վերանայումն աղետ է փոքր և միջին ձեռնարկատիրության համար, ուղղակի հերյուրանք է, որը չունի պատշաճ մասնագիտական հիմնավորում: Մեկ այլ ցուցանիշ ևս, որը ապացուցում է ասվածը. 2021-2025 թվականներին, այսինքն՝ ընդամենը 5 տարվա ընթացքում Հայաստանում գրանցվել է ավելի շատ իրավաբանական անձ, քան 2000-2011 թվականներին: Այս նույն ժամանակահատվածում տարեկան միջինում գրանցվում է մոտ 9900 նոր իրավաբանական անձ, մինչդեռ նախորդ ժամանակահատվածում այդ թիվը կազմել է 3795: Հիմա հարց. ինչո՞ւ են այդքան ընկերություններ գրանցվում, և ինչո՞ւ է այդքան մարդ որոշում զբաղվել ձեռնարկատիրությամբ, եթե ամեն ինչ այդքան վատ է: Այստեղ, հիրավի, բախվում ենք իրականության հետ, որովհետև կապ չունի՝ լուրերով ինչ են հայտնում կամ քաղաքական գործիչներն ինչ են ասում, քանի որ սեփական միջոցները նոր գործ սկսելու մեջ ներդրող մարդը և՛ կարող է հարկային օրենք կարդալ, և՛ կարող է իրատեսորեն գնահատել այն ձեռնարկատիրական միջավայրը, որն առկա է մեր երկրում: Եվ, առհասարակ, հետհայաց ուսումնասիրելով վերջին 5 տարիների հարկային քաղաքականությունը՝ կարող ենք արձանագրել, որ հարկային բեռի էական բարձրացում կատարվել է միայն հետևյալ 3 ուղղություններով՝ մետաղական հանքարդյունաբերության ոլորտի ռոյալթիի ուղղությամբ, ակցիզային հարկի ուղղությամբ, շահումներով խաղերի ոլորտի պետական տուրքի ուղղությամբ:

Ակնհայտ է, որ այս ուղղություններից և ոչ մեկով չեն թիրախավորվել առաջին անհրաժեշտության կամ սոցիալական նշանակության սպառումը, ցածր եկամտային խմբերի եկամուտները: Հակառակը, հարկային բեռը բարձրացվել է այն տրամաբանությամբ, որ ընդերքի արդյունահանումից մեր հասարակությունը ստանա իր արդար հասանելիքը, որ կրճատվի վնասակար սպառումը, ու խրախուսվի առողջ ապրելակերպը, և որ զսպվի խաղամոլությունը: Այս առումով ավելի քան վստահ ենք, որ հարկային քաղաքականության մեր օրակարգն ունի լայն հասարակական աջակցություն և ճիշտ ընկալում: Ավելին, 2021-2023 թվականներին անշեղորեն շարունակվել է եկամտային հարկի դրույքաչափն իջեցնելու քաղաքականությունը, որը գործնականում նշանակում է, որ նշված ժամանակահատվածում տարեկան ավելի քան 20-28 միլիարդ դրամ եկամտային հարկ պակաս է հավաքագրվել գործատուներից և վարձու աշխատողներից կամ, նույնն է թե, այնչափ միջոցներ պահպանվել են գործատուների և վարձու աշխատողների մոտ՝ այդ կերպ նպաստելով տնտեսության զարգացմանն ու աշխատող քաղաքացիների բարեկեցության բարելավմանը:

Պետական բյուջեի եկամուտները նախատեսվում են 3 տրիլիոն 91 միլիարդ դրամ, որից հարկային եկամուտները՝ 2 տրիլիոն 973 միլիարդ դրամ: Հարկային վարչարարության բարելավման, ստվերի դեմ պայքարի, ինչպես նաև հարկային քաղաքականության միջոցառումների արդյունքում ակնկալվում է ապահովել հարկեր-ՀՆԱ հարաբերակցության բարելավում՝ սպասողականի համեմատ 0,4 տոկոսային կետով: Ի դեպ, սպասողականի մասին խոսելուց ասեմ, որ այս տարի սպասում ենք 1 տոկոսային կետով բարելավում:

Խոսելով առաջիկա տարիների հարկային քաղաքականության մասին՝ պետք է նշել, որ ներկա փուլում ընթանում են հարկային քաղաքականությունը վերաիմաստավորելու հայեցակարգային քննարկումներ: Նպատակը կայուն տնտեսական աճի և բարեկեցության ապահովմանն ուղղված այնպիսի հարկային համակարգի ձևավորումն է, որը նաև զերծ կլինի հաճախակի փոփոխություններից և հարկ վճարողների համար կապահովի կանխատեսելի հարկային միջավայր: Ուշադրության կենտրոնում են լինելու, հատկապես, այլընտրանքային հարկային համակարգերի վերանայման, ներդրողներին լրացուցիչ հարկային խթանների տրամադրման հարցերը: Զուգահեռաբար քննարկվելու են հարկային վարչարարության առաջադեմ գործիքների ներդրման, հարկային մարմնի կողմից հարկ վճարողներին ավելի որակյալ ծառայություններ մատուցելու հարցերը: Այս ամենով հանդերձ՝ ակնկալվում է հնարավորին չափ պարզեցնել հարկային օրենսդրությունն ու հարկային համակարգն ընդհանրապես:

Հարգելի գործընկերներ, գնումների համակարգը մեր տնտեսության առանցքային հենասյուներից մեկն է, և այս ուղղությամբ ևս վերջին տարիներին ունեցել ենք զգալի առաջընթաց՝ ուղղված թափանցիկության, արդյունավետության և հաշվետվողականության բարձրացմանը: Նախ՝ գրանցել ենք մեկ անձից իրականացվող գնումների էական նվազում:

2020-2021 թվականներին ճգնաժամային զարգացումների պայմաններում մեկ անձից գնումների մակարդակը հասել էր համապատասխանաբար 18,3 և 22,3 տոկոսի, սակայն հաջորդ տարիներին Կառավարությանը հաջողվել է հետևողական աշխատանքի արդյունքում էականորեն նվազեցնել այս ցուցանիշը՝ 2024 թվականին այն հասցնելով ընդամենը 8,6 տոկոսի: Եթե 2021 թվականին իրական մեկ անձից գնումները կազմում էին 7,4 տոկոս, իսկ հրատապ գնումները 14,9 տոկոս, ապա 2024-ին դրանք նվազել են՝ կազմելով համապատասխանաբար 5 տոկոս և 3,6 տոկոս: Կարևոր է ընդգծել, որ հրատապ գնումների այս նվազումը տեղի է ունեցել այն պայմաններում, երբ որոշումների կայացման գործընթացը դարձել է ավելի ապակենտրոնացված: Սա ևս մեկ անգամ փաստում է, որ ժողովրդավարության պայմաններում հնարավոր է կառուցել արդյունավետ և հաշվետվողական համակարգեր, որտեղ որոշումները կայացվում են այն մարդկանց կողմից, ովքեր ամենամոտն են կանգնած խնդրո առարկային:

Վերջին տարիներին բարձրացել է մասնակիցների միջին քանակը մրցակցային ընթացակարգերում: Եթե 2019 թվականին 1 մրցույթի միջին մասնակցությունը կազմում էր 2,5 մասնակից, ապա 2024 թվականին այդ ցուցանիշը աճել է՝ հասնելով 3 մասնակցի: Սա բարձր ցուցանիշ է մեր նման երկրների համար: Համեմատության համար հարևան Վրաստանում 2023 թվականին այդ ցուցանիշը կազմել է 2 մասնակից: Այս ամենը վկայում է, որ մասնավոր հատվածը գնալով ավելի է վստահում պետական գնումների համակարգին: Դա նշանակում է՝ մենք շարժվում ենք ճիշտ ուղղությամբ: Համակարգը դառնում է ավելի բաց, կանխատեսելի և հավասար հնարավորություններ է ապահովում բոլորի համար: Էական է ընդգծել նաև այն, որ մենք աննախադեպ թափանցիկություն ենք հաղորդել գնումների գործընթացին: 2021 թվականը կարելի է համարել շրջադարձային տարեթիվ պետական գնումների համակարգում: Հայաստանն իրականացրեց թռիչքային քայլ դեպի թափանցիկություն՝ օրենսդրորեն ամրագրելով ոչ միայն մրցույթին մասնակցած և պարտված մասնակիցների, այլև քաղաքացիական հասարակության և լրագրողական համայնքի իրավունքը՝ մասնակցելու պայմանագրերի կառավարմանը: Այս մոտեցումը հնարավորություն տվեց, որ հանրային վերահսկողությունը պայմանագրերի կառավարման փուլում դառնա իրական: Աշխատելով համայնքի և հասարակական կազմակերպությունների հետ՝ Կառավարությունն էլ ավելի է պարզեցրել գործընթացները: Արդեն իսկ կան գրանցված 15 կազմակերպություններ, որոնք գործուն մասնակցություն ունեն վերահսկողության գործում: Այսօր կարող ենք ասել՝ հարկատուի գումարների նկատմամբ հանրային վերահսկողությունն այլևս ոչ թե նպատակ է, այլ իրականություն:

Հարգելի գործընկերներ, պետական բյուջեի ծախսերը նախատեսվում են 3 տրիլիոն 628 միլիարդ դրամ, որից ընթացիկ ծախսերի գծով՝ 2 տրիլիոն 924 միլիարդ դրամ, իսկ կապիտալ ծախսերի գծով՝ 704 միլիարդ դրամ կամ համախառն ներքին արդյունքի 5,9 տոկոսը:

Հաջորդ տարի կներդրվի անկանխիկ գործառնություններից համընդհանուր հետվերադարձի համակարգը: Այն քաղաքացիները, ովքեր Հայաստանի Հանրապետության տարածքում անկանխիկ գործարքներ կկատարեն իրենց «ArCa» քարտերով` յուրաքանչյուր ամիս իրենց գործարքների մասով կստանան 2 տոկոս հետվերադարձ: Իհարկե, այստեղ առկա են որոշ սահմանափակումներ, օրինակ՝ խաղային ոլորտի գործարքները և մի քանի այլ գործառություններ դուրս կլինեն այս համակարգից, որոնց վերաբերյալ առավել մանրամասն դեռ կխոսենք: Սա պիլոտային ծրագիր է, որի հիմնական նպատակն է ավելի մեծ խթան ստեղծել անկանխիկ գործառնությունների համար, ըստ էության, 2 տոկոսով էժանացնել անկանխիկ առևտուրը, ինչպես նաև նպաստել ազգային վճարային համակարգի զարգացմանը: Հույս ունենք ծրագիրը կհաջողի, և հետագայում կկարողանանք այն ավելի գրավիչ դարձնել:

Սոցիալական պաշտպանությունը շարունակում է մնալ Կառավարության քաղաքականության գերակա ուղղություններից մեկը: Այս ոլորտի հատկացումները տարեցտարի զգալիորեն աճել են: Եթե 2021 թվականին սոցիալական պաշտպանությանը տրամադրվել է 620 միլիարդ դրամ, ապա 2025 թվականին արդեն 905 միլիարդ դրամ, իսկ արդեն 2026 թվականին նախատեսվում է հատկացնել 993 միլիարդ դրամ: Այսպիսով, 2021-2026 թվականների ընթացքում ոլորտի բյուջեն աճել է մոտ 60 տոկոսով:

2026 թվականի պետական բյուջեով առողջապահության ոլորտին նախատեսվում է հատկացնել շուրջ 211 միլիարդ դրամ, որը 2021 թվականի 123 միլիարդ դրամի համեմատ աճել է 88 միլիարդ դրամով կամ 71 տոկոսով:

2026 թվականից քաղաքացիների համար առողջապահական ծառայությունների հասանելիության և մատչելիության ապահովման նպատակով ներդրվելու է առողջության համընդհանուր ապահովագրության համակարգը: Այդ նպատակով 2026 թվականին 2025-ի համեմատ ծախսերն ավելացել են 44 միլիարդ դրամով կամ 26,6 տոկոսով:

ԿԳՄՍ նախարարությանը նախատեսվում է հատկացնել 420 միլիարդ դրամ, որը 2025 թվականի հաստատված բյուջեի մակարդակը գերազանցում է 57 միլիարդ դրամով, իսկ 2021 թվականի փաստացի ծախսերը՝ 245 միլիարդ դրամով: Նախարարության գծով նախատեսված ծախսերը 2026 թվականին կկազմեն ՀՆԱ-ի 3,5 տոկոսը՝ 2021 թվականի 2,5 տոկոսի փոխարեն: Նախարարության գծով 2026 թվականի համար ծրագրավորված ծախսերում կրթության ոլորտի գծով հատկացումները կազմում են 353 միլիարդ դրամ, որը 2021 թվականի ծախսերի մակարդակը գերազանցում է 216 միլիարդ դրամով: Մասնավորապես, հանրակրթության ոլորտի բարեփոխումների, ներառյալ Կառավարության ծրագրով նախատեսված ուսուցչական անձնակազմի ատեստավորման արդյունքում խրախուսման համակարգի ներդրման, ինչպես նաև այլ հավելավճարների տրամադրման նպատակով 2026 թվականին նախատեսվում է հատկացնել 155 միլիարդ դրամ՝ 2021 թվականի 100 միլիարդ դրամի դիմաց:

Նշված հատկացումների շրջանակներում ատեստավորման արդյունքում, պայմանավորված մասնագիտական աճով, աշխատավարձի բարձրացում կունենան 3406 ուսուցիչներ, իսկ 8663 ուսուցիչներ դրույքաչափի բարձրացումից բացի կստանան նաև հավելավճարներ:

2026 թվականի նախագծով 150 միլիարդ դրամ է նախատեսվել Կառավարության ծրագրով նախատեսված 300 դպրոց և 500 մանկապարտեզի շենքային պայմանների բարելավման նպատակով: Ընդհանուր առմամբ, 2021-2026 թվականներին հանրակրթական դպրոցների և մանկապարտեզների շինարարության, հիմնանորոգման, գույքով և տեխնիկայով ապահովելու նպատակով նախատեսվել է 338 միլիարդ դրամ:

2026 թվականին շարունակվելու են թվով 209 դպրոցների և 16 մանկապարտեզների կառուցման, հիմնանորոգման և վերանորոգման աշխատանքները՝ ապահովելով նաև դրանց հագեցումը անհրաժեշտ գույքով և սարքավորումներով:

2026 թվականի պետական բյուջեով էկոնոմիկայի նախարարությանը նախատեսվում է հատկացնել 74 միլիարդ դրամ, որը 2021 թվականի 43 միլիարդ դրամ փաստացի ծախսը գերազանցում է շուրջ 31 միլիարդ դրամով կամ 71 տոկոսով:

Գյուղատնտեսության խթանման և գյուղատնտեսության արդիականացման ծրագրերի գծով 2026 թվականին նախատեսվում է հատկացնել 33 միլիարդ դրամ՝ 2021 թվականի 18 միլիարդ դրամի դիմաց: Ընդ որում, նշված ծրագրերի շրջանակներում ագրոպարենային ոլորտի սարքավորումների և գյուղատնտեսական տեխնիկայի լիզինգի աջակցության միջոցառումների արդյունքում վերջին 5 տարիների ընթացքում ձեռք են բերվել շուրջ 2700 միավոր սարքավորումներ և 3700 միավոր գյուղտեխնիկա:

2021-2026 թվականների ընտրած ժամանակահատվածի համար տնտեսության ոլորտում հատկանշական է տնտեսության արդիականացման աջակցության ծրագրի՝ լիզինգի ծրագրի շրջանակներում գրանցված զգալի աճը:

2026 թվականին նախատեսվում է հատկացնել 22 միլիարդ դրամ՝ 2021 թվականի 6,6 միլիարդ դրամի դիմաց: Արդյունքում հնգամյա կտրվածքով պետության սուբսիդավորմամբ ձեռք են բերվել շուրջ 13,000 միավոր սարքավորումներ:

2026 թվականին տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությանը նախատեսվում է հատկացնել 325 միլիարդ դրամ: Ճանապարհաշինության ոլորտում 2026 թվականին կիրականացվեն միջպետական, հանրապետական և մարզային նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների հիմնանորոգման և միջին նորոգման աշխատանքներ ու տրանսպորտային օբյեկտների հիմնանորոգման 4143 կիլոմետր ամառային և 5182 կիլոմետր ձմեռային պահպանման, ինչպես նաև 3 թունելների, 5 կամուրջների պահպանման և շահագործման աշխատանքներ 66 միլիարդ դրամի շրջանակներում: Կավարտվի Հյուսիս-Հարավ ճանապարհային միջանցքի Աշտարակ-Թալին 34 կիլոմետր, Քաջարան-Ագարակ 32 կիլոմետր հատվածների շինարարությունը: Կտրվի Քաջարանի թունելի և մոտեցումների շինարարության մեկնարկը, ինչպես նաև կմեկնարկի Սիսիան-Քաջարան 60 կիլոմետր ճանապարհահատվածի հողերի օտարման և տարաբնակեցման ծրագրի իրականացումը և կառուցման, վերակառուցման աշխատանքները:

2021-2026 թվականների ընկած ժամանակահատվածի համար յուրաքանչյուր տարի նորոգվել են շուրջ 500 կիլոմետր ճանապարհներ: Այդ ուղղությամբ 2021 թվականին 40 միլիարդ դրամից հատկացումն աճել է՝ 2026 թվականին կազմում է 113 միլիարդ դրամ: Արդյունքում հնգամյա կտրվածքով կատարվել է շուրջ 2620 կիլոմետր ավտոճանապարհների նորոգում:

2021 թվականի նկատմամբ 2026 թվականին պետական բյուջեով Հայաստանի Հանրապետության համայնքների բյուջեներին տրվող հատկացումներն աճել են 53 տոկոսով՝ 2021 թվականի 115 միլիարդ դրամից հասնելով 176 միլիարդ դրամի: Ընդ որում, 2021 թվականից մինչև 2026 թվականի ամբողջ ժամանակահատվածի համար նշված հատկացումները կազմել են 890 միլիարդ դրամ, որից ֆինանսական համահարթեցման դոտացիաները կազմել են 490 միլիարդ դրամ: Մասնավորապես, տնտեսական և սոցիալական ենթակառուցվածքների զարգացման նպատակով 2026 թվականին նախատեսվում է իրականացնել 17,7 միլիարդ դրամի սուբվենցիոն ծրագիր:

2021-2025 թվականներին իրականացվել են 108 միլիարդ դրամի սուբվենցիոն ծրագրեր: Մասնակցային բյուջետավորումն առաջին անգամ Հայաստանում ներդրվել է 2024 թվականին, որի համար պետական բյուջեով նախատեսվել է 500 միլիոն դրամ՝ 4 համայնքներում ծրագրի պիլոտային իրականացման համար: Ծրագրի շրջանակներում ֆինանսավորվել է 8 ծրագիր: Փորձարկման դրական արդյունքների հիման վրա 2025 թվականին գործընթացն ընդլայնվել է՝ ընդգրկելով 21 համայնք: Ծրագրերի ֆինանսավորման համար հատկացվել է 1 միլիարդ դրամ, որի շրջանակներում նախատեսվում է իրականացնել 39 ծրագիր տարբեր ոլորտներում, այդ թվում՝ հանրային բացօթյա տարածքների բարեկարգում, ժամանց, սպորտ, կրթություն, մշակույթ, ջրագծերի, բնապահպանության և ճանապարհաշինության ուղղություններով:

2026 թվականին պետական բյուջեի նախագծով նախատեսվում է կրկնապատկել ծրագրի ֆինանսավորման ծավալը և համայնքների թիվը:

2026 թվականին կշարունակվեն բարեփոխումները ջրային ոլորտում՝ այս ուղղությամբ նախատեսված շուրջ 35 միլիարդ դրամի շրջանակներում: Ոլորտում իրականացվող բազմաթիվ աշխատանքների արդյունքում կարելի է առանձնացրել ընթացիկ տարում ավարտին հասցվող Վեդիի ջրամբարի կառուցման աշխատանքները: Վեդիի 29 միլիոն խորանարդ մետր ընդհանուր ծավալով ջրամբարի կառուցումը կբարձրացնի Վեդիի շրջանի շուրջ 3200 հեկտար հողատարածքների ջրապահովման մակարդակը, իսկ ինքնահոս համակարգի անցնելու արդյունքում տարեկան կտնտեսվի շուրջ 19 միլիոն կիլովատտ/ժամ էլեկտրաէներգիա:

Հարգելի գործընկերներ, սիրելի քաղաքացիներ, ինչպես նշեցի, սա մեր հնգամյա ճանապարհի ամփոփիչ բյուջեն է, սակայն այն միաժամանակ նաև հաջորդ կառավարության գործունեության 2 տարիների ուղենիշային բյուջեն է, քանի որ առաջին անգամ բյուջեն ներկայացնում ենք 3 տարվա հորիզոնով, որը պլանավորման մշակույթի հետևողական բարելավման ևս մեկ դրսևորում է: Այս բյուջեն մարդու մասին է, որպես պետության շարժիչ ուժի, ում աշխատանքի ստեղծարար անսպառ ներուժի և վստահության հիման վրա է կառուցվում մեր ապագան: Մենք մեծացնում ենք ներդրումները կրթության, առողջապահության, սոցիալական պաշտպանության և ենթակառուցվածքների ոլորտներում: Մեր երեխաների դպրոցներն ու մանկապարտեզները, մեր ճանապարհներն ու ջրամատակարարման համակարգերը պետք է լինեն այս բյուջեի ամենատեսանելի արդյունքները: Այս ամենով հանդերձ՝ թեև մենք անշեղորեն բարելավում ենք մեր ցուցանիշները, Հայաստանի Հանրապետությունում աղքատության մակարդակը և գործազրկությունը շարունակում են բարձր մնալ: Եթե գործազրկությունը կարողանայինք նվազեցնել 6,3 տոկոսային կետով՝ այն նվազեցնելու միջազգայնորեն ընդունված 6 տոկոս մակարդակին, դա կհանգեցներ ոչ միայն 85,000 մարդու աղքատության հաղթահարմանը, այլ նաև ՀՆԱ-ի 4 տոկոս աճի՝ իր բոլոր հարակից էֆեկտներով: Դրա համար ենք անընդհատ կրկնում, որ աղքատության հաղթահարման միակ ճանապարհը աշխատանքն է, որի իրականացման համար ներդրում ենք բոլոր ջանքերը: Ներառական աճ ապահովելու համար կարևոր է, որ ցածր եկամուտ ունեցող կամ աղքատ մարդիկ ունենան հավասար հնարավորություններ: Հավասար հնարավորություններ ունենան թե՛ կրթության, թե՛ ենթակառուցվածքների հասանելիության, և թե՛ ֆինանսների հասանելիության առումով: Հայաստանում ապրող յուրաքանչյուր մարդ պետք է ունենա ընտրություն, ընտրություն՝ ստեղծելու իր սեփական գործը կամ օգնելու ուրիշին իր գործը հաջողելու համար: Այս նպատակով է, որ մենք ոչ թե գործարաններ ենք կառուցում, այլ ստեղծում ենք այնպիսի պայմաններ և միջավայր, որտեղ ցանկացած հայաստանցի կկարողանա իրացնել նոր բան ստեղծելու իր գաղափարները, այնպես, ինչպես բոլորը, և մատնված չի լինի թշվառության կամ էլ ստիպված չի լինի նվազագույն աշխատանքով աշխատել որևէ մեկի գործարանում:

Ամփոփելով ելույթս՝ ցանկանում եմ ընդգծել՝ 2026 թվականի պետական բյուջեն մեր երկրի զարգացման ճանապարհային քարտեզն է: Այն միավորում է աշխատանքը, ջանքը, ստեղծարարությունը, պատասխանատվությունը և հավատը վաղվա օրվա նկատմամբ: Մենք կառուցում ենք մի Հայաստան, որտեղ աճը ոչ թե վերևից տեսանելի ցուցանիշ է, այլ յուրաքանչյուր քաղաքացու բարեկեցություն, որտեղ հնարավորություններն ընդլայնվում են, իսկ վստահությունը՝ ամրանում: Այս ամենով հանդերձ՝ մեր նպատակը, իհարկե, նաև այն է, որ այս հաջող պատմությունը շարունակվի և դառնա զարգացման ուղի, ոչ թե մեկ շրջափուլի ձեռքբերում, այլ մեր պետության կայուն ընթացքի պատմություն: Եվ հենց այդ պատճառով էլ 2026 թվականի բյուջեն՝ վերջինը մեր կառավարության այս ժամկետում, միաժամանակ ավարտ չէ, այլ սկիզբ, սկիզբ նոր հնարավորությունների համար, որոնք իրագործելի են խաղաղության և վստահության անխախտելի պայմաններում: Շնորհակալություն:

   Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն նախարար: Հարգելի գործընկերներ, ֆինանսների նախարարին հարցերով դիմելու համար կարող եք հերթագրվել: Հերթագրում: Խաչատուր Սուքիասյան: Համեցեք, պարոն Սուքիասյան:

 Խ.ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան, այսպիսի հարց եմ ձևակերպում. դուք ասացիք, որ 13000 սարքավորումներ է սուբսիդավորվել պետական բյուջեի կողմից, որպեսզի տնտեսությունը զարգանա: Դա լավագույն գործիքներից է, բայց լավագույն գործիքներից լինելու պարագայում ուզում եմ հասկանալ՝ կարո՞ղ եք ինձ ասել՝ 13000-ը ո՞ր ոլորտներին է վերաբերում, վերամշակողն ինչքա՞ն է, և էդ 13000 բերված սարքավորումներն ի՞նչ արդյունավետությամբ են աշխատում: Հնարավո՞ր է՝ դրանցից մեկ կամ երկու հազարը դեռ ինչ-որ մի պահեստում է, ինչպես որ պարոն վարչապետը գնաց, տեսավ՝ դաշնամուրն էր պահեստում, սարքավորումները դրանք ովքե՞ր են վերահսկում, ո՞վ է դրա պատասխանատուն: Էդ սարքավորումն ամբողջական 22 ժամվա կամ 12 ժամվա կամ 8 ժամվա ռեժիմով աշխատո՞ւմ է, թե՞ չի աշխատում, և դրանց բերելուց հետո ինչքանո՞վ են ավելի մրցունակ դարձել մեր էդ տնտեսությունները, որտեղ էդ ժամանակակից 5+ սերնդի սարքավորում է բերվել: Ինչո՞ւ եմ սա հարցնում, որ մենք հասկանանք՝ էլ ինչ անենք, որպեսզի ավելի մրցունակ լինենք, ավելի արդյունավետ լինի, և գումարները թիրախային ծախսվի: Հիմա 13,000-ից ինչքա՞նն է եղել, որ սխալվել ենք: Օրինակ՝ կարող է 1000-ի դեպքում այնպիսի սարքավորում են բերել, որն արդեն հնացած է եղել: Արդյո՞ք ինչ-որ մի մարմին կա, էդ վերլուծությունը կա, ո՞ր ոլորտներն են, որոնք ավելի արագ սկսեցին աճել էդ ներդրումների արդյունքում՝ պետության սուբսիդավորելու արդյունքում: Ուզում եմ էս թեմայով, եթե այսօր չկարողանաք ամբողջական, ինձ մի տեղեկանք տաք, որ ես կարողանամ էդ տեղեկանքը ճիշտ գնահատեմ: Շնորհակալություն:

  Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Սուքիասյան: Իրականում, այո, շատ կարևոր հարց է, և, ընդհանուր առմամբ, ոչ միայն սա, այլ նաև մեր բոլոր իրականացվող ծրագրերը պետք է իրենց արդյունքներով գնահատվեն: Տեսեք, տրամաբանությունն էս գործիքի կառուցման հետևյալն է, որ նախ՝ վարկը տրամադրում է բանկը, այսինքն՝ բանկը գնահատում է էն ռիսկերը, որ առկա են առանձին ձեռնարկությունում: Հետո ձեռնարկությունը վճարում է մայր գումարը, և պետությունը սուբսիդավորում է այդ գումարի այդ տոկոսի մի մասն ընդամենը, և նաև ենթադրությունը նա է, որ ձեռնարկատերը, խելամիտ լինելով, չի կարող ձեռք բերել սարքավորում, չօգտագործել այն, դրա համար վարկ վերցնել և էդ վարկը սպասարկել և դրանից հավելյալ օգուտներ չստանալ: Բայց, իհարկե, քանի որ ծրագիրն իրականացվում է էկոնոմիկայի նախարարության կողմից, ես էդ մանրամասն տեղեկությունները, բացվածքը չունեմ իմ ձեռքի տակ հիմա, բայց քանի որ առանձին նշեցի գյուղատնտեսության ոլորտի լիզինգի ծրագիրը, ապա կարող եմ ասել, որ գյուղատնտեսությունն այդտեղ չի մտնում: Էդտեղ կարծում եմ՝ հիմնականում վերամշակող արդյունաբերության և շինարարության ուղղություններն են, որտեղ ձեռք են բերվել, և տեսանելի է նաև, թե ինչպես է էդ պարկը, նաև նրանք, որոնք ասենք՝ հաստոցներ չեն, այլ, օրինակ՝ մեծ մեքենաներ են, դրանք թարմացվել են վերջին շրջանում: Շնորհակալություն:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Համեցեք, արձագանք:

 Խ.ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան ջան, ես ուրիշ հատվածը ձեզ… ես ուզում եմ ասել՝ հնարավոր է՝ բերել են, շրջանառու միջոց չունեին: Իրացման ծավալներն են նվազել: Մենք ի՞նչ ձևով ենք ուղեկցում մինչև տրամաբանական ավարտը: Վերջին հաշվով պետությունը հարկերի հավաքագրման արդյունքում որոշում է կայացրել ինչ-որ մի ոլորտի օգնել: Էդ հարկերը տրվել են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների կողմից: Հիմա դուք կապ չունի՝ մեկ դոլար եք ծախում: Էս վերջերս աշխարհի յոթերորդ կազմակերպությունը 10 դոլարի համար մարդ է աշխատանքից հանել, ասել է՝ անարդյունավետ ծախս ես արել դու, քեզ ո՞վ է թույլ տվել: Հիմա մենք ասում ենք՝ հազարավոր, միլիոնավոր մարդկանցով հարկ ենք հավաքում: Հիմա դա պետք է արդյունավետ լինի: Ասում եմ՝ հնարավոր է ծավալների իրացման հարցում պետք է օգնենք: Երկրորդ ինստիտուտն է պետք ստեղծել: Տվեցինք, սարքավորումը բերեց, արտադրանքը տվեց: Չի կարողանում իրացնի: Ինչքա՞նն է աշխատել: Էդ պետք է ամեն օրվա աշխատանք լինի: Բաժիններն ամեն օր պետք է դրանով զբաղվեն, որովհետև դա է մեր զարգացման հիմնական գործիքը: Շնորհակալություն:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Ճիշտ եք: Հենց էդպես էլ արվում է, պարոն Սուքիասյան: Էս գործիքից բացի նաև կա արտահանման աջակցության գործիք, բարձր որակավորում ունեցող կադրերի աջակցության գործիք, կամ ինչպես իմ ելույթում նաև ասացի՝ գիտական հետազոտությունների և նորարարությունների աջակցության որոշակի արտոնություններ կան: Այսինքն, բազմակողմանի… որոշ ոլորտներում հումքի ներմուծման հետ կապված աջակցության հարցեր կան: Այսինքն, մենք տարբեր կողմերից փորձում ենք աջակցության ծրագիրն էնպես դարձնել, որ ձեր ասած խնդիրը նաև լուծվի, որպեսզի մենք մի գործիք չտրամադրենք, որը հետո կարող է պարզվի, որ ոչ մի ձև չի կարողացել օգնել ձեռնարկությանը, որը, ասենք՝ իրացման հետ կապված խնդիրներ է ունեցել: Բայց ինչպես տեսնում ենք, ընդհանուր տնտեսության աճն էնպիսին է, որ մենք դիվերսիֆիկացնում ենք, և մեր տնտեսավարողների շրջանառությունները և շահույթները գնալով մեծանում են: Շնորհակալ եմ:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Պարոն Հովհաննիսյան, ես արտահերթ հարցի իրավունքից հիմա օգտվեմ՝ ի շարունակություն պարոն Սուքիասյանի բարձրացած հարցի: Դուք նշեցիք բանկի կողմից տրամադրվող վարկավորման մեխանիզմը և նաև այս հարցի շրջանակներում լիզինգի տեսանկյունից բանկի վերահսկողական մեխանիզմները, ինչպես նաև ռիսկերի գնահատման և ներդրումային դաշտի գնահատման մեխանիզմը: Ես ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ շատ դեպքերում բանկերը իրենց ռիսկերը մեղմելու համար գործարարներից անձնական երաշխավորություններ են վերցնում, և նրանց անձնական գույքը, բնակարանները, տարբեր տեսակի արժեք ներկայացնող անշարժ գույքը վերցնում են գրավ, և, ըստ էության, դրանով մեղմում են իրենց՝ էդ կոնկրետ բիզնեսի հնարավորությունների գնահատման ռիսկերը: Եվ այս առումով կարող են հեշտությամբ վարկեր տրամադրել նույնիսկ էնպիսի բիզնեսներին, որոնք իրենք ունակ չեն, ասենք, օրինակ՝ նման լիզինգային ծրագրերի և պետական աջակցությամբ լիզինգով սարքավորումների ձեռքբերման տեսանկյունից: Եվ էստեղ շատ երկրներում ընդունված պրակտիկա կա, որ, օրինակ՝ ապահովագրում են բիզնեսմենի՝ իր անձնական գույքով երաշխավորելու դեպքում հնարավորությունները և ևս մեկ, ոնց որ, ինստիտուտ են ավելացնում, որը հնարավորություն է տալիս գնահատել բիզնեսի վարկառության հնարավորությունները: Եվ միգուցե նման պետական ծրագրեր իրականացնելու դեպքում հնարավորություն տրվի ապահովագրական կազմակերպությունների միջոցով նույնպես վերցնել այս ռիսկային դաշտը վերահսկողության տակ, նաև ապահովագրելու մեր հազարավոր գյուղացիներին, նաև գործարարներին, որոնք ուզում են զարգանալ, բայց հաշվի առնելով տարբեր հանգամանքներ, տարբեր ռիսկեր՝ նաև իրենց անձնական երաշխավորություններն են տալիս: Կխնդրեի այս մասով նույնպես մանրամասնեք՝ արդյո՞ք նման ծրագրեր կան, թե՞ ոչ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Արշակյան: Իհարկե, էդ խնդիրը, որը դուք բարձրացնում եք, դա բարդ խնդիր է և շատ մեծ կապ ունի Հայաստանում ձեռնարկատիրության կամ կորպորատիվ զարգացման մշակույթի հետ: Ինչպես գիտեք, Հայաստանում շատ մասնավոր ընկերություններ ունեն փոքր կապիտալներ, և հիմնական շրջանառությունը կամ հիմնական բիզնեսը իրականացվում է փոխառու միջոցների, ընդ որում՝ սեփականատերերի կողմից տրամադրված փոխառու միջոցների հաշվին: Եվ մենք պետք է մտածենք էնպիսի խթաններ ստեղծել, որպեսզի ընկերությունների կապիտալիզացիան մեծանա, որպեսզի բանկերը, որոնք, ըստ էության, ռիսկ են կիսում տնտեսավարողի հետ, ավելի վստահ լինեն, որ էն գումարները, որ իրենք տալիս են կազմակերպություններին, էդ գումարները հետ են ստանալու: Եթե էդ ռիսկերը մեծ են, բնականաբար, ֆինանսական կազմակերպությունները գրավներ են ուզում, որպեսզի իրենց… Որովհետև էդ գումարներն էլ, որոնք տալիս են, դրանք ավանդատուների գումարներն են, որովհետև էդտեղ ռիսկի կառավարման հարց կա: Սա շարունակական բարձրացում է, պետք է զուգահեռ զարգանան այս համակարգերը: Սա մեր ուշադրության կենտրոնում է, բայց, բնականաբար, մենք հետագա նաև մեր քաղաքականությունների համատեքստում պետք է այս ընկերությունների կորպորատիվ կառավարման և կապիտալիզացիայի վերաբերյալ մտածենք և քաղաքականություններ իրականացնենք, որ ձեր ասած խնդիրները կարողանանք լուծենք: Ինչ վերաբերում է ապահովագրության համակարգին, ապա այն շուտով… էկոնոմիկայի նախարարությունը նաև ներկայացրել է, քննարկել ենք, և հետագա տարիներին դա կլինի:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Սոնա Ղազարյան, հաջորդ հարցի համար:

 Ս.ՂԱԶԱՐՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան, շնորհակալ եմ զեկույցը ներկայացնելու համար: Իմ հարցը վերաբերում է դպրոցաշինությանը: Ես ուզում եմ մի փոքր զրուցենք և մեր քաղաքացիներին բացատրենք, թե ինչ հիմքով ենք ֆինանսավորում այս կամ այն համայնքում դպրոցի կամ մանկապարտեզի շինարարությունը: Ինձ համար, որպես աշխատող մայր, պարզ է՝ ինչու է կարևոր, որպեսզի համայնքում լինի դպրոց, մանկապարտեզ, ենթակառուցվածք, այլ կերպ ասած, և ես պատկերացնում ու հավատում եմ, որ նման ենթակառուցվածքներ պետք է լինեն բոլոր համայնքներում: Եվ դպրոցի կառուցումը ինքնին կամ մանկապարտեզի, տարբեր սոցիալական հարցեր է լուծում և ամենակարևորը, իմ պատկերացմամբ, մենք խթանում ենք ժողովրդագրական աճը, ապահովում ենք, որպեսզի կանայք ներգրավված լինեն տնտեսության մեջ և փորձում ենք կանխել ներքին միգրացիան, որովհետև չափազանցրած չեմ լինի, եթե ասեմ, որ հատկապես սահմանամերձ համայնքների դատարկումը անվտանգային ամենալուրջ խնդիրն է, որ կարող է ստեղծվել պետությունում, որը նոր է կառուցում և խնամքի մեջ պահում խաղաղությունը: Խնդրում եմ պարզաբանել մեր քաղաքացիներին, քանի որ խոսակցության մեկնարկն արդեն իսկ կարծես տրվել է, թե ինչ չափորոշիչների հիմքով եք որոշում ֆինանսավորել այս կամ այն համայնքում դպրոցի կառուցումը:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Շնորհակալություն, տիկին Ղազարյան: Ֆինանսների նախարարությունը չի ընտրում դպրոց: Մենք որոշում ենք, թե էն գումարի չափը, որն անհրաժեշտ է դպրոցաշինության համար, հետո արդեն կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունն իրականացնում է էդ ծրագրերը՝ ելնելով տարբեր չափորոշիչներից: Փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանը, կարծում եմ՝ ելույթ է ունենալու և ձեր բարձրացրած հարցին մանրամասն կպատասխանի, բայց իմ կարծիքով դպրոցը պետք է լինի մեր համայնքի կենտրոնը, այն տեղը, որտեղ ոչ միայն երեխաները, այլ նաև մեծերն անցկացնում են իրենց օրը տարբեր կրթական և մշակութային միջոցառումներով: Եվ կարծում եմ, որ այդ դպրոցի ենթակառուցվածքը պետք է բնութագրի էն ոգին, որով մենք մոտենում ենք այդ կենտրոնին, և մոտենում ենք նրան, թե մենք ինչ ձևով ենք տեսնում մեր ապագան, մեր դաստիարակությունը, որովհետև էդտեղ են դաստիարակվում մեր երեխաները: Եվ կարծում եմ, որ դա շատ էական է, և ցանկացած համայնք պետք է ունենա առնվազն այդպիսի մեկ կենտրոն: Իհարկե, ունենք բնակավայրեր, որտեղ դա չենք կառուցում, որովհետև բնակիչների թիվը շատ փոքր է, բայց էդ երեխաները համապատասխան միջոցներով ապահովվում են էդպիսի դպրոցին կամ կենտրոնին հասանելիություն ունենալու համար:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Համեցեք, արձագանք:

 Ս.ՂԱԶԱՐՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան, ամբողջովին կիսում եմ ձեր տեսակետը և կարծում եմ՝ նույնը վերաբերելի է մսուր-մանկապարտեզներին և մանկապարտեզներին: Ես կարծեմ, որ հնարավորության պարագայում ընդհանրապես չպետք է ընտրեինք՝ որ համայնքում կառուցել, այս կամ այն, պետք է բոլոր համայնքներն ունենային այդ ենթակառուցվածքը, բայց հասկանալի պատճառներով դեռևս մենք ընտրում ենք, և վարչապետն էլ իր ելույթում ասաց, որ 300 և 500 դպրոց, մանկապարտեզի շինարարությունից հետո չենք կանգնելու և շարունակելու ենք անել ավելին: Ես վախենում եմ, որ մեր հասարակությունը դեռևս թերագնահատում է էդ ենթակառուցվածքի առկայության կարևորությունն ապակենտրոն զարգացման ենթատեքստում, և ես կարծում եմ՝ հենց հեղափոխությունից հետո մենք էս կարևոր շեշտադրումն ենք արել, որ գնում ենք Հայաստանի Հանրապետության ապակենտրոն զարգացմանը և դա ենք դիտարկում որպես Հայաստանի Հանրապետության բարգավաճման կարևորագույն կետ: Շնորհակալ եմ և կսպասեմ, որպեսզի փոխվարչապետն էս չափորոշիչներին էլ անդրադառնա, թե ինչպես են որոշում կայացնում այս կամ այն համայնքում առաջնահերթություն տալու դպրոցի կամ մանկապարտեզի կառուցմանը: Շնորհակալ եմ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Մի կարճ արձագանք ուղղակի: Մենք թեև նշեցինք կարևորությունը, մենք պետք է նաև միշտ հիշենք, որ մենք մեր հարկատուների գումարներն ենք ծախսում էդ դպրոցները կառուցելու համար, և էդ դպրոց կառուցելն ինքնանպատակ չէ, և մենք պետք է դպրոց կառուցելուց վստահ լինենք, որ այդ խնդիրը, որ դրել ենք, որ դա պետք է դառնա կենտրոն մարդկանց համար, դա դառնալու է: Հետևաբար, էս տրամաբանությամբ ենք հարցին մոտենում և էդ տեղերը, որտեղ ընտրում ենք դպրոց կառուցել, հենց այս չափանիշներին են բավարարում:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Սիսակ Գաբրիելյան, հաջորդ հարցի համար համեցեք:

 Ս.ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ, պարոն նախարար: Չնկատեցի՝ ձեր խոսքում ասացիք, թե ոչ, բայց կարծում եմ՝ տեղին կլինի ևս մեկ անգամ, եթե ասել եք, շնորհակալություն հայտնենք՝ էս ձեր թվարկած բոլոր գործերն արվում են իմ կարծիքով Հայաստանի Հանրապետության բոլոր ժամանակների թիվ մեկ բարերարի արդյունքում, դա Հայաստանի Հանրապետությունում աշխատող, հարկ վճարող քաղաքացին է: Շնորհակալություն ենք հայտնում նրանց: Շնորհակալ եմ նաև, որ խոսեցիք պետական պարտքի մասին: Պարոն նախարար, ես ուզում եմ, որ էս մասով դուք շատ խոսակցություն ունենաք, բայց խոսակցություն ունենաք ոչ մասնագետների հետ: Օրինակ՝ ես պետական պարտքից, մեղմ ասած, շատ բան չեմ հասկանում, բայց իմ նման միլիոնից ավելի, վստահաբար, մարդիկ կան, որոնք մենակ էդ ընդդիմության վերնագրերն են լսում և սարսափում են: Եկեք, օրինակ, պատկերավոր ասենք, հա, ես 2017-2018 թվականից ունեմ 21 միլիոն դրամ պարտք: Կուզենայի ես ունենայի, օրինակ՝ էս պահին 10 միլիարդ դոլարի պարտք: Եթե դուք ինձ հարցնեիք, ես վստահաբար կասեի՝ այո, կուզենայի, որովհետև եթե ինչ-որ մեկն ինձ 10 միլիարդ դոլար փող է տվել, ուրեմն ես ինձանից ինչ-որ բան ներկայացնում եմ և ունեմ որևէ ծրագիր, որովհետև էդքան գումար չեն տալիս: Ես կարող եմ նաև ասել հետևյալը, օրինակ՝ նույն 2018 թվականին, երբ էդ 21 միլիոն դրամը վերցրել եմ, ես գնել եմ բնակարան: 2018 թվականին եթե ես էդ բնակարանս վաճառեի, կկարողանայի հազիվ էդ վարկը փակել: Հիմա ոչինչ չանելով՝ իմ այդ բնակարանի արժեքը դարձել է մոտ 50 միլիոն դրամ և ավելի: Այսինքն, էս պահին, եթե ես վաճառեմ իմ բնակարանը, կփակեմ էդ 21 միլիոն դրամի պարտքը և ևս 30 միլիոն դրամ կունենամ: Օրինակ՝ ես նախորդ անգամ մակարոնի մասով բերեցի, և քանի որ մեր ընդդիմությունն ասում է, որ մեկ անձին ընկնող հաշվարկով պարտքն ավելացել է՝ 2500-ից դառնալով 4000 դոլար, քանի որ ինձանից հետո Արթուր Խաչատրյանն է ելույթ ունենալու, ես համաձայն եմ, պարոն Խաչատրյան, էդ 4000 դոլարը ես կվճարեմ ձեր փոխարեն, եթե դուք համարում եք ձեր անձնական պարտք, բայց պայմանով, որ 2018 թվականի դրությամբ ձեր գույքն ինձ եք տալու: Ես էդ էլ եմ պատրաստ առնել: Ես ուզում եմ, որ էս մասին մենք շատ խոսենք, էլի, որովհետև աշխարհի բոլոր ընկերությունները, գրեթե բոլոր պետություններն ունեն պարտք, այդ թվում՝ ազգային բարերարներ կոչվածներն էս պահին ունեն մի քանի միլիարդ դոլարի պարտք: Որ արձագանքեք, էլի կխոսեմ: Շնորհակալ եմ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Պարոն Գաբրիելյան, իրականում մենք շատ ենք խոսում էս հարցի մասին: Ամեն ձևով փորձում ենք պարզաբանել, որովհետև «պարտք» բառը տենց ոնց որ բացասական ընկալում ունի նաև, տենց, երբ խոսում ենք դրա մասին, և իմ խոսքում ես փորձեցի ցույց տալ, որ էդ պարտքը, որը մենք ավելացրել ենք, ասել, որ մենք կուզեինք մեծ պարտք ունենալ, դա էլ միանշանակ չէ, որովհետև կախված է նրանից, թե էդ մեծությունը քո եկամուտների համադրությամբ ինչպես է աճում: Եվ ես փորձեցի ցույց տալ, որ մեր եկամուտներն էնքան են աճել, որ մենք էդ ամբողջ պարտքն ընդամենը 1,5 տարում կարող էինք սպասարկել, եթե որոշեինք մեր ծախսերը չավելացնել, թողել նույն մակարդակի վրա, բայց ծախսերն ավելացել են բազմապիսի բոլոր ուղղություններով, որը նաև գեներացրել է էդ մեր հավելյալ եկամուտները: Այսինքն, մենք մեր քաղաքացիներից վերցնում ենք հարկերը, և էդ հարկերը ներդնում ենք այդ հնարավորությունների ստեղծման մեջ, որպեսզի իրենք ավելի մեծ հնարավորություն ունենան էդ պարտքը սպասարկելու:

Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Ունե՞ք արձագանք:

 Ս.ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ

-Ի դեպ, առաջարկս ոչ միայն ձեզ է, պարոն Խաչատրյան, ընդդիմադիր ցանկացած պատգամավոր, որ կհամաձայնվի՝ ես իր պետական պարտքի՝ ձեր բանաձևով մասնաբաժինը փակում եմ, էլի եմ ասում՝ պայմանով, որ ձեր անշարժ գույքը 2018 թվականի դրությամբ ինձ տալիս եք: Էդ էլ եմ առնում: Ես ուզում եմ, պարոն նախարար, դուք, իհարկե, շատ եք խոսում, բայց էլի թվերով չէ, եկեք առաջարկ անենք էն ակտիվ քաղաքացիներին, ովքեր իմ, ձեր մեկնաբանություններում խոսում են էս մասին, հրավիրենք, թեկուզ փոդքասթի ժանրով մարդկանց բացատրենք, որովհետև ես նորից եմ ասում, օրինակ՝ Ճապոնիան ունի 250 տոկոսից ավելի վարկ, բայց էլի թվերով, որ մարդիկ լսում են, մի քիչ էսպես շփոթմունք է, և նաև մի քիչ դուք չասացիք. ես նկատել եմ, որ, օրինակ՝ ներքին պարտքն է մեծացել: Ի՞նչ է դա նշանակում: Իմ տպավորությամբ, օրինակ՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները 2-3 անգամ ավելի շատ են այսօրվա Կառավարությանը վստահում, որովհետև մոտավորապես էդքան ավելացել է ներքին պարտքը, այսինքն՝ էդ պարտքը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները բերել, տվել են պետությանը՝ պարտատոմսեր գնելու տեսքով և ասել են՝ վերցրու այս գումարը, մենք վստահում ենք քո տնտեսական քաղաքականությանը, քո ապագային և տվել են: Էս մասով էլ խնդրում եմ էլի ուշադիր լինենք, հնարավորինս պարզ բացատրենք, թե ինչ է կատարվում: Շնորհակալ եմ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Ես ուղղակի կավելացնեի՝ ոչ միայն վստահում են, այլ նաև ունեն փող, որպեսզի գնեն պետական գանձապետական պարտատոմսեր: Եվ երբ դուք ասում եք՝ պարոն Խաչատրյանի պարտքը դուք պատրաստ եք մարել, ես ուղղակի մի բան հիշեցի՝ էս վերջերս ինչ-որ մեկն ասում էր, որ ձեր երեխաները ծնվում են արդեն ունենալով 4300 դոլար պարտք: Նենց տպավորություն է, որ պետք է գնանք, էդ երեխաներից էդ փողը ուզենք կամ իրենցից ուզենք, հետևաբար, ուզում եմ ասել՝ դուք պարոն Խաչատրյանի պարտքը մարելու հնարավորություն, ցավոք սրտի, չեք ունենա, որովհետև էդ պարտքը պետական պարտք է, և որևէ մարդուց չեն գնում, իրեն ասում՝ էդ պարտքն արի հիմա մարի: Դա մարվում է, մեր վճարած հարկերի մի մասը ուղղվում է էդ պարտքի սպասարկմանը կամ դրա մարմանը: Այո, էդ պարտքի մի մասն էլ մարվում է նոր պարտք վերցնելով, այսինքն՝ պարտքի սպասարկման ցիկլի մեջ ենք, և սա հատուկ մասնագիտություն է, որը մեր հիմնական գործառույթներից մեկն է:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Արթուր Խաչատրյան, համեցեք:

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան, եկեք պարտքից խոսանք, որովհետև էսքան վաղուց չէի ծիծաղել, ինչ պարոն Գաբրիելյանի հարցից. զվարճալի էր ուղղակի էդ: Երեխա ժամանակ, օրինակ, ասում էին՝ ինչի՞ ջուրը չի վառվում, եթե ջրածինը վառվում է, իսկ թթվածինն այրումին նպաստում է: Հանճարեղ հարց էր: Լավ, պարոն Հովհաննիսյան, 2019 թվականին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարություն արեց, որ Հայաստանի մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը գերազանցում է Վրաստանի ՀՆԱ-ին՝ մեկ շնչին ընկնող: Հիշում եք վրացական արձագանքը, էն՝ «Բորժոմի պի՞լ: Ա ու նաս տոլմա»: Բայց ամեն դեպքում ես ինքս մտա և ստուգեցի էդ տվյալները: Իրոք, 2019 թվականին մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն Հայաստանում ավելի բարձր էր, քան թե Վրաստանում: Հոկտեմբեր ամսին Արժույթի միջազգային հիմնադրամը հրապարակել է նույն տվյալները՝ Հայաստան՝ 8970 մեկ չնչին ընկնող, Վրաստան՝ 10130 դոլար: Էս ի՞նչ եղավ, որ մենք սենց հրաշալի տնտեսական աճեր ենք արձագանքում, բայց 2019 թվականի համեմատ էս իրավիճակը փոխվեց, դա՝ առաջին հարց, երկրորդը՝ պարտքի վերաբերյալ: Եթե փորձենք մեր տնտեսական աճից զտել պարտքը, այսինքն՝ ինչքա՞ն կլիներ մեր տնտեսական աճը 5 տարվա կտրվածքով, եթե մենք պահեինք նույն պարտքի մակարդակը, ինչ որ կար 2018 թվականին: Կարծում եմ՝ տենց մի քիչ ավելի բարդ, բայց ավելի ազնիվ ֆինանս է: Ի դեպ, պարոն Գաբրիելյան, եթե ուզում եք իմ պարտքը փակեք, հիփոթեքս փակեք: Երրորդ հարցը. երբ 2017 թվականին մենք իրար հետ հիշում եք՝ մի անգամ հանդիպեցինք պատահական հրապարակի վրա: «Ելք» դաշինքի ձեր տնտեսական ծրագրից էինք խոսում, դուք 2017 թվականին առաջարկում էիք համընդհանուր բազային եկամուտի գաղափար: Ես լիահույս եմ, որ 2026 թվականին դահլիճի այս հատվածը կփոփոխվի, դրա համար հիմա եմ էս հարցը տալիս՝ վերջիվերջո, ձեր էդ խոստումը՝ համընդհանուր բազային եկամուտ ներմուծելու, ե՞րբ եք իրականացնելու:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Խաչատրյան:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Խաչատրյան: Նախ՝ Վրաստանի հետ կապված՝ այո, ճիշտ եք, եթե հետևել եք վերջին տարիներին, ապա Վրաստանը արձանագրել է շատ բարձր տնտեսական աճեր, մասնավորապես այս տարի, եթե չեմ սխալվում, սպասվում է 9 տոկոս տնտեսական աճ կամ անցած տարի էր էդքան: Հիմա չեմ կարող հստակ ասել: Այո, Հայաստանն աճել է, և մեկ անձին ընկնող ՀՆԱ-ի ծավալը հասել է 8900 դոլարի, ինչպես դուք ասացիք, 4000 դոլարի, 4000-ի կողմերից՝ 2018 թվականին: Այսինքն, կրկնապատկվել է մեկ անձին ընկնող ՀՆԱ-ն, բայց Վրաստանում ավելի արագ է աճել ինչ-որ բաներ, ուստի, կարող ենք նայել, ասենք՝ Վրաստանն ինչի՞ հետևանքով է էդ աճերն արձանագրել: Կարող ենք նայել: Հիմա նույն պարտքի մակարդակը… Էդ հարցին, ինձ թվում է՝ ես իմ ելույթում պատասխանեցի, պարոն Խաչատրյան: Հիմա ասել, թե պարտքի որ մասն է նպաստել տնտեսության էդ տիպի աճին, շատ դժվար կլինի, որովհետև, օրինակ՝ 2020 թվականի արդյունքում մեր պարտքը հասավ 63 տոկոսի, և դրա նպատակը՝ էդ պարտքը վերցնելու նպատակը, նաև էն էր, որպեսզի թույլ չտալ ձեռնարկությունների գահավիժումը, որպեսզի մեր վերականգնումը հետո ավելի լավ լինի: Եվ հիմա գնահատել, թե դրա արդյունքում որքան եղավ, դա կլինի մի հատ գնահատական, որին կարող եք դուք ուրիշ գնահատական ունենալ, ես ուրիշ գնահատական ունեմ: Էդպիսի վերլուծություն մենք չունենք, թե պարտքի… Բայց սովորաբար կա բյուջետային ազդակների, հավաքվող հարկերի և այլնի հետ կապված վերլուծություններ, և մենք կարծում ենք, որ վերջին տարիներին պետական կապիտալ ծախսերի ազդեցությունը մեր ՀՆԱ-ի և մեր տնտեսության զարգացման վրա բավականին մեծացել է նախորդ… Այսինքն, էդ հարցին կարող եմ էդ ձևով պատասխանել: Իսկ համընդհանուր բազային եկամուտը, այո, էդ գաղափարը կար, և ես էդ գաղափարի մեծ ջատագովն եմ, բայց, բնականաբար, պետք է հասկանանք էն միջավայրը և էն հնարավորությունները, որը մենք ունենք, ընդ որում, որը մեծապես ավելացել է, նաև դա պետք է արվի սոցիալական ծախսերի բարձր մակարդակի պայմաններում, որը, ինչպես ցույց տվեցի, 70 տոկոսով աճել է վերջին 5 տարիների ընթացքում, դա շատ կոմպլեքս բարեփոխում է և, կարելի է ասել՝ շատ ռադիկալ բարեփոխում է: Մենք ունենք վերլուծական թիմ, ով մտածում է էս ուղղությամբ, թե ոնց պետք է դրան հասնենք, բայց սա զուտ գիտական մտավարժանք է էս փուլում, որպեսզի իրատեսորեն կարողանանք հասկանալ, թե ինչպես ենք էդպիսի համակարգը ներդնելու Հայաստանում:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Համեցեք, արձագանք:

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան, երբ 2022 թվականին Հայաստանը 12,6 տոկոս տնտեսական աճ արձանագրեց, Վրաստանը՝ շատ ավելի համեստ, իշխանություններին ասում էինք՝ դա արտաքին է, արտածին է: Դա Հայաստանի հետ կապ չունի: Նիկոլ Փաշինյանն ասում էր՝ ոչ, ռուսներն եկան էստեղ, փողը եկավ էստեղ, էստեղով սկսեց գնալ, ապրանքները Հայաստանով էին գնում–գալիս, որովհետև Հայաստանը ժողովրդավարական երկիր է, և կոռուպցիա չկա: Այսինքն, թողնենք նրան, որ հիմա եթե կապիտալը գնում է, ռուսները գնում են, նշանակում է՝ ժողովրդավարական չէ, կոռուպցիա չէ, էդ տրամաբանությամբ, բայց Վրաստանի աճն էնդեմիկ աճ է, իրենք Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներից էսքան չեն օգտվել: Այսինքն, մենք ռուսական էս 3 տարի համարյա, 2,5 տարի տևող դրական ազդակի արդյունքում ավելի վատ արդյունք ենք արձանագրել, քան Վրաստանը ներքին ռեսուրսներով: Ի դեպ, եթե էս թղթի մասին խոսենք, Կենտրոնական Ասիայում և Կովկասում 12,150 է միջին ՀՆԱ-ն՝ մեկ շնչին ընկնող:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Ավարտեք, խնդրեմ:

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Մնացածին երևի կանդրադառնամ ելույթում: Շնորհակալություն:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Համեցեք:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Պարոն Խաչատրյան, դուք նենց բան եք ասում: Հիմա ասենք՝ էդ հարցերի մասին խոսալու համար էնքան մանրակրկիտ ու հազար ու մի ազդեցություն կա, որ դուք ասենք՝ մի բանից որ խոսաք, մի բան վերցնեք և դրա մասին մեկնաբանեք՝ հա, բայց ամբողջական և եթե մենք չենք ուզում ուղղակի ինչ-որ մտքեր արտահայտենք, այլ ուզում ենք հարցը հասկանանք, պետք է բազմակողմանի նայենք: Հիմա Հայաստանը Ռուսաստանի հետ սահման չունի, Վրաստանն ունի, կամ ասենք՝ ծով ունի, կամ ասենք՝ էդտեղ հարյուր հարց կա, որոնք կարող է պայմանավորել… (Խոսակցություն դահլիճում): Հիմա չգիտեմ, ես ասենք՝ չեմ ուսումնասիրել Վրաստանի ՀՆԱ-ի աճի դետալները մերի համեմատությամբ, բայց ես կարող եմ վստահորեն ասել, որ վերաարտահանման կամ սանկցիաների հետևանքով չէ, որ մեր տնտեսական աճը բարձր է եղել: Եվ, չգիտեմ՝ որտեղից գիտեք, որ Վրաստանում դա ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել: (Խոսակցություն դահլիճում): Այո, 7,6, պարոն վարչապետ, այո:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Զարուհի Բաթոյան, համեցեք:

 Զ.ԲԱԹՈՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ: Պարոն Հովհաննիսյան, երկու հարց ունեմ: Առաջին հարցս վերաբերում է առաջնահերթությունների ցանկին: Ասեմ, որ բացի հիմնական ծախսերը, որով նախատեսված է բյուջեով, մենք ունենք նաև սահմանած առաջնահերթություններ: Սա, եթե չեմ սխալվում, նշանակում է, որ հավելյալ միջոցներ ունենալու պարագայում մենք արդեն իսկ սահմանել ենք մեզ համար կարևոր ուղղությունները և դրանց վրա ևս կուղղենք մեր բյուջեն: Ես ուզում եմ հասկանալ՝ էս մասով ինչպե՞ս է որոշվելու էդ առաջնահերթություններից էլի առաջնահերթություններ: Արդյո՞ք դրանք կապիտալ ծախսեր են հիմնականում, թե՞ նաև կարող են ուղղվել հավելյալ ծառայությունների: Պարոն Հովհաննիսյան, երկրորդ հարցս վերաբերում է ժողովրդագրական իրավիճակին և մեր հարկային քաղաքականությանը: Ես, իհարկե, գիտեմ, որ մեր հարկային քաղաքականությունը հարկային արտոնությունների էսպես շատ կողմնակից չէ, բայց աշխարհը ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման ուղղությամբ կիրառում է եկամտահարկի նվազեցման կամ երբեմն նույնիսկ ընդհանրապես դրա վերացման քաղաքականություն՝ երեխայի ծննդով պայմանավորված: Քանի որ սա շատ համահունչ է, իմ կարծիքով, նաև մեր ընդհանուր քաղաքականությանը, այսինքն՝ զբաղվածության խթանմանը մի կողմից, ֆորմալ զբաղվածությանը, մյուս կողմից, իհարկե, երեխաների ծնունդների աճին, ուզում եմ ձեր կարծիքն իմանալ էս մասին, և արդյո՞ք ծանոթ եք նման փորձի աշխարհում, և քննարկումների էս իմաստով մենք պատրա՞ստ ենք, թե՞ ոչ: Շնորհակալ եմ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Տիկին Բաթոյան, հավելվածի հետ կապված՝ էդտեղ սահմանափակում չունենք՝ կապիտալ, թե ընթացիկ: Իհարկե, մեր ճյուղային նախարարություններն ունեին մեծ օրակարգ, շատ բաներ էին ուզում անել առաջիկա տարում և առաջիկա տարիներում, բայց ինչպես ասացի, մենք որոշեցինք, որ մեր ֆիսկալ կայունության, պարտքի կառավարման և դեֆիցիտի զսպման հարցը էս փուլում չափազանց կարևոր է: Եվ էդ ցանկությունների մի մասը, որոնք հնարավոր չեղավ բյուջեում ներառել, դրեցինք որպես հավելված էն մտքով, որ եթե մենք հավելյալ հնարավորություններ կունենանք, դա կֆինանսավորենք, եթե որևէ բան ընթացքում հասկանանք, որ լավ չի գնում առաջ, կամ ծրագիրը համապատասխան կատարողական չունի, էդ միջոցները, նաև խնայողությունները, էսպես ասենք՝ կուղղվեն նաև էս հավելվածի սպասարկմանը: Այսինքն, էստեղ նաև պլանավորման հարցը կբարելավենք, կիմանանք, որ էս է էն ցանկը գործողությունների. ոչ թե կամայական կլինի կամ էդ պահին որոշված, այլ դա: Ինչ վերաբերում է ժողովրդագրական վիճակի բարելավմանը, ես, իհարկե, դրա մասնագետը չեմ, բայց էն, ինչ որ ես լսում եմ տարբեր հեղինակավոր մարդկանցից, էն է, որ փողով ժողովրդագրություն չի բարելավվում սովորաբար, և դրա ամենապայծառ օրինակը Հարավային Կորեան է, որտեղ ժողովրդագրական իրական մեծ խնդիր կա, և ոչ մի աջակցության ծրագիր, փողը չի օգնում էդ հարցում: Իհարկե, պարոն Թորոսյանը ելույթ ունենալու է, ինքը երևի էս մասով ավելի ստույգ պատասխան կտա, թե ինչ է պետք անել ժողովրդագրական բարելավման համար:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Խնդրեմ, արձագանք:

 Զ.ԲԱԹՈՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ, պարոն Հովհաննիսյան: Իհարկե, փողով ժողովրդագրություն չի բարելավվում, բայց փողով ստեղծվում են պայմաններ, որով բարելավվում է ժողովրդագրությունը, և հատկապես, երեխաների խնամքին, դաստիարակությանը, կրթությանը, զարգացմանն ուղղված մենք բազմաթիվ միջոցառումներ ենք անում, և դա էլ միանշանակ նպաստում է ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավմանը, բայց քանի որ ամբողջ աշխարհում է էս խնդիրը, այսինքն՝ մենք միակ երկիրը չենք, որը ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման խնդիր ունի, հետևաբար, ես կարծում եմ՝ նաև լավագույն փորձը կարող ենք ուսումնասիրել և էդ իմաստով քննարկել: Ինչո՞ւ եմ էս հարցը ձեզ տալիս: Ես, իհարկե, քննարկումներ ունենում եմ իմ մյուս գործընկերների հետ, պարզապես սա սերտորեն կապված է հենց հարկային քաղաքականության հետ: Այդ իմաստով կարծում եմ, որ մեր ֆինանսական ոլորտի բլոկի գործընկերները ևս պետք է շատ ակտիվ ներգրավված լինեն: Շնորհակալ եմ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Ընդհանուր առմամբ, մենք կարծում ենք, որ հարկային արտոնությունները թիրախային չեն: Պարոն Սուքիասյանի հարցի կոնտեքստում՝ արդյունավետ չեն, դա փողի ծախս է, որի արդյունքը դժվար է գնահատել: Օգտվում են մարդիկ, ովքեր պիտի չօգտվեին, և դրա համար մենք կարծում ենք, որ հարկային արտոնության փոխարեն մենք ֆիսկալ գործիքներով պետք է աջակցություն տրամադրենք: Դա ավելի հեշտ կլինի հետո, չափել՝ արդյո՞ք ինչքանով դա ավելի թիրախային եղավ և արդյունավետ եղավ, որովհետև ինչպես ասացի, մեր քաղաքացիների վճարված հարկերի վերաբերյալ շատ բծախնդիր և հոգատար ենք:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Թադևոս Ավետիսյան:

 Թ.ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան, ասում եք՝ ձեր բյուջեները մարդու մասին են: Համ էլ ոնց որ սիրում եք օրինակներով էլ ներկայացնել: Եկեք մի քանի հարցով էդ ձեր օրինակը շարունակենք ընտանիքի: Նախ, որ պնդում եք ծախսը եթե չավելացնենք, 2018 թվի չափ ծախսենք, 1,5 տարում պարտքը կմարենք, էն պարտքը, որ ձեր Կառավարությունն է վերցրել 7 տարում: Էդ պնդումը մի տեսակ տարօրինակ է: Եթե ծախսը չավելացնենք, բնականաբար, էդ մուլտիպլիկատիվ էֆեկտը չի լինի, էդքան շատ եկամուտ էլ չենք հավաքի: Տենց հայտարարություններ, որ անեք, կարող է հանկարծ միջազգային ֆինանսական կառույցները լսեն, մի տեսակ տրամադրվեն, և մեր ռիսկերը բարձրանան, էլի, որովհետև շատ պարզ հակասություն կա: Հիմա բերեք շարունակենք օրինակը: Մեր տունը, օրինակ, մեր պետությունն ինչքա՞ն պարտք է ունեցել 2025-ին 2018-ի համեմատ, քանի՞ տոկոսով է ավելացել պարտքը: Դուք ասում եք՝ 80 տոկոս, երևի դրամային արտահայտությամբ ի նկատի ունեք: Լավ, ենթադրենք: Ինչքա՞ն տոկոսով է ավելացել պարտքը, ինչքա՞ն տոկոսով են ավելացել պետական բյուջեի եկամուտները, 2018, 2026, որ 2026-ը ձեր, հուսամ՝ վերջին բյուջետային տարին է: Հիմա… Եվ քանի՞ տոկոսով է ավելացել, օրինակ՝ միջին կենսաթոշակը, նվազագույն կենսաթոշակը, միջին աշխատավարձը, այսինքն՝ էն ուղղությունները սոցիալական, որոնք վերաբերում են մարդուն, իսկ եթե մարդու մասին է բյուջեն, նախևառաջ, նաև դուք եք հայտարարում, որ առաջանցիկ պիտի ցածր եկամուտ ունեցողների, չէ՞, եկամուտներն ավելանան, որ աղքատությունը հաղթահարվի, և էդ մարդիկ, ասենք՝ նաև արդար եկամուտների բաշխումը տեսնեն: Հիմա պարտքն ինչքա՞ն է ավելացել, մեր բոլորի եկամուտները հավաքական ինչքա՞ն են ավելացել, և ամենախոցելին, շուրջ 40 տոկոսը մեր ընտանիքում աղքատներ են՝ չափավոր, ծայրահեղ կամ միջին գծից ներքև եկամուտներ ունեցողներ:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Պարոն Ավետիսյան, ցավոք, ես բոլոր թվերը անգիր չեմ հիշում, որպեսզի ձեր ուզած բացվածքով հիմա վիճակագրություն ներկայացնեմ, բայց իմ պատկերավոր օրինակը ոչ թե էն մասին էր, որ ծախսերը չավելացնենք, այլ նվազեցնենք: Այսինքն, եթե մենք որոշեինք 2026 թվականի բյուջեն կազմել և 2026 թվականին որոշեինք, որ ձեր նախանշած ճանապարհով գնանք, պարտքն արագ իջեցնենք ներքև, և եթե մենք 2026 ունենայինք բյուջե, որի ծախսերի մակարդակը 2018-ին կլիներ, դա կլիներ, և դա կկարողանայինք արագ մարել, բայց սա բնութագրում է էն եկամուտների աճի մակարդակը, որը մենք ունենք: Այո, դուք ճիշտ եք, որ եթե մենք քիչ ծախսեինք, դա կարող է տնտեսության վրա զսպող ազդեցություն ունենար, որը նույնպես կարող ենք հաշվել և նաև ասել, թե ինչպիսի զսպող ազդեցություն կունենա, բայց ես չեմ ուզում, ուզում եմ՝ հասկանալի լինի մարդկանց, պարզ օրինակ են բերում՝ այո, էդտեղ դետալներ կան, որոնք դուք ճիշտ եք, որոնք մասնագիտական քննարկման ժամանակ, բնականաբար, ես այլ ձևով էս հարցերին կանդրադառնամ: Եվ վերջին տարիներին ես ինչ հիշում եմ էստեղ ելույթ ունենալուց կամ մեր բյուջեի եռամսյակային հաշվետվությունները ներկայացնելուց, ես անընդհատ խոսում եմ աշխատավարձերի աճի և անընդհատ խոսում եմ աշխատատեղերի աճի մասին: Ընդ որում, էդ բոլոր ցուցանիշները գնաճից ավելի բարձր մակարդակում են, այսինքն՝ իրական աճերի մասին ենք խոսում: Եվ, երբ ես ասում եմ, որ 2 տոկոսով աղքատության մակարդակը նվազել է, ծայրահեղ աղքատությունը կիսով չափ նվազել է, այսինքն՝ 1,1 տոկոսից, ըստ էության, դարձել է 0,6 տոկոս: Վիճակագրական կոմիտեն երեկ է էդ բաները հրապարակել: Դա հենց դրա ցուցանիշն է: Բա, էդ մարդիկ ո՞րտեղից են էդ աշխատանքը գտնում, նոր մարդիկ ո՞րտեղից են, տենց ինչ-որ մի տեղ հարուստներ էին նստած, իրենք նոր աշխատանք գտան: Եվ մեր սոցիալական քաղաքականությունն էլ հենց ուղղված է էս նոր համակարգը, որը մենք ներդնում ենք… (Խոսակցություն դահլիճում): Էդ ճանապարհների և էդ կապիտալ շինարարությունը, որ մենք իրականացնում ենք, էդ հավելյալ ֆինանսավորումը, որն ուղղում ենք, նոր աշխատատեղեր է նաև ստեղծում, որտեղ մարդիկ աշխատում են: Հիմա ուզում եմ ասել՝ ձեր հարցի պատասխանը՝ կարող ենք բոլոր թվերը բոլոր համեմատականներով ձեզ ներկայացնել: Հիմա չեմ հիշում ուղղակի, բայց ընդհանուր տենդենցն էնպիսին է, ինչպիսին ես ասացի:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Խնդրեմ, արձագանք:

 Թ.ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

-Պարոն Հովհաննիսյան, ձեր տունը շինվի, նոր ասացիք էդ թվերը, ո՞նց մոռացաք էդքան շուտ: Ուրեմն, պետական պարտքն ասում եք՝ 80 տոկոս աճել է: Ես ձեզ հիշեցնեմ ձեր ասած թվերը: Ասում եք, կարծեմ՝ 50 տոկոսով էլ ավելացել է պետական բյուջեի եկամուտները: Հա, էն սոցիալական ցուցանիշները չեք հիշում, բայց մեկ էլ մի կարևոր ցուցանիշ էլ կա, էլի, էդ պարտքի մարմանն ուղղվող սպասարկման գումարներն ինչքա՞ն է աճել, որովհետև դա ծախս է, չէ՞, ի վերջո, որ պարտքը վերցնում ես, վատ կողմ էլ ունի՝ էլի պիտի մարես, տոկոս տաս: Մի հատ էդ էլ համեմատեք 2018-ը 2026-ի հետ: Ասենք՝ կարո՞ղ է մի քիչ աճած լինի, որովհետև էդ գումարներով, օրինակ՝ կարելի էր ասֆալտ անել ավելի շատ, կարելի էր, չգիտեմ, այլ բաներ անել մեր սեփական միջոցներով: Այսինքն, էդ համեմատությունը կարևոր է. ես կբերեմ իմ ելույթում: Իսկ ինչ վերաբերում է աղքատության մակարդակի էս կրճատման վերաբերյալ էս ոտի վրա արագ հանձնարարականի կատարմանը, ես դրան կանդրադառնամ: Էստեղ բացարձակ մանիպուլյացիա կա: Հեսա, տեսեք՝ ձեռքիս տակ է, չասեք՝ օդից է ասում: Այս մանր տառերով գրվածը խորհուրդ կտամ հիմա մի հատ կարդացեք, համ էլ թող աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարն էլ կարդա. էս վիճակագրությունից է:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Ավարտեք, խնդրեմ:

  Թ.ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

-…Որ հետո ես իրեն հարցեր տամ, ինքը նաև պատասխանի այս մանր գրածը կարդալուց հետո:

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Դուք ճիշտ եք, պարտքն ավելացել է, նշանակում է՝ սպասարկման վճարն էլ է ավելացել: Ընդ որում, քովիդից հետո, ինչպես գիտեք, տոկոսադրույքները շեշտակի աճել են, այսինքն՝ վերջին տարիներին… այսինքն՝ ոչ միայն նոմինալ պարտքի մակարդակն է ավելացել, այլ նաև տոկոսադրույքներն են աճել: Դա Հայաստանում տեղի չի ունեցել, աշխարհում է տեղի ունեցել: Ուրախ ենք, որ էս տարվա ընթացքում տեսնում ենք Հայաստանի մասով ոչ միայն աշխարհից ածանցվող տոկոսադրույքների նվազում, այլ նաև, ինչպես ասացի, մեր ռիսկերի հավելավճարի նվազում: Դա նշանակում է, որ ապագա տարիներին էդ տոկոսային ծախսերը զսպվելու են, և դրանց աճն ավելի փոքր է լինելու: Եվ ինձ թվում է՝ դուք պետք է նաև գոհունակությամբ արձանագրեիք, որ դեֆիցիտի մակարդակը, որը մենք պլանավորել ենք հաջորդ տարի, ինքը մեկ տոկոսային կետով իջնում է, որը նաև էդ պարտքի մակարդակի կառավարելի պահելու նպատակ է հետապնդում:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Պարոն Հովհաննիսյան, հարգելի գործընկերներ, կհանդիպենք 30 րոպե ընդմիջումից հետո:

ՆԱԽԱԳԱՀՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ՆԱԽԱԳԱՀ ԱԼԵՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ ԵՎ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՏԵՂԱԿԱԼ ՀԱԿՈԲ ԱՐՇԱԿՅԱՆԸ

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Հարգելի գործընկերներ, շարունակում ենք 2026 թվականի բյուջեի քննարկումների հարցի քննարկումը։ Այժմ Կենտրոնական ամբիոնի մոտ եմ հրավիրում ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանին հարցուպատասխանը շարունակելու համար։ Սերգեյ Բագրատյան, խնդրեմ, հաջորդ հարցի համար։

 Ս.ԲԱԳՐԱՏՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Պարոն Հովհաննիսյան, զեկույցի համար շնորհակալ եմ, հարցերին, որ պատասխանում եք, նաև լրացուցիչ հարցեր են առաջացնում։ Մասնավորապես մեր գործընկերը աղքատության հետ կապված, որ նշեց, արդյո՞ք, այս պահին, որ դուք աղքատության տոկոսը նշեցիք 21,7 տոկոս, այսինքն՝ 2 տոկոսային կետով նվազել է։ Ինձ հետաքրքիր է՝ մենք՝ որպես Կառավարություն, և ֆինանսների նախարարությունն ի՞նչ ջանքեր է գործադրել այս թիվն իջնելու համար։ Այսինքն՝ ֆինանսական լրացուցիչ ռեսուրսնե՞ր է տրամադրվել, թե՞ ոչ, ինչո՞վ ենք պայմանավորում։ Եվ եթե մենք գտնում ենք էդ հնարավորությունը, էդ գաղտնիքը, որ կարող ենք 2 տոկոսային կետով աղքատությունը նվազեցնել՝ այս դինամիկան շարունակելու համար, նույն ջանքերը գործադրենք՝ ավելի լավ արդյունք ստանալու տեսլականով։

Եվ գործազրկությունը 13,9 տոկոս դուք նշեցիք և հետաքրքիր դիտարկում արեցիք, որ 85 հազար մարդ, եթե աշխատեր, շատ լուրջ արդյունք կունենայինք և ՀՆԱ-ի վրա մինչև 4 տոկոսի աճի հնարավորություն կարող էր բերել՝ լրացուցիչ 85 հազար աշխատողների աշխատելու պարագան։

Հիմա ի՞նչն է խնդիրը, որ մենք ունենալով աշխատատեղեր, որոնք այս պահին զբաղեցնում են այլ երկրից եկած աշխատակիցներ, որոնք կարողանում են կատարել աշխատանքներ, որոնք մեր քաղաքացիները չեն ցանկանում զբաղեցնել էդ աշխատատեղերը։ Դրանք օրական 3-7 հազար, ներողություն, 7-10 հազար դրամ աշխատավարձով աշխատատեղեր են, բայց այդ աշխատատեղերը զբաղեցնում են մյուս երկրներից եկած քաղաքացիները։ Ինչո՞ւմն է խնդիրը, որ մենք չենք կարողանում մեր քաղաքացիներին, այդ 85 հազար, ձեր նշած թվով ասեմ, քաղաքացիներին օգնել, որպեսզի զբաղեցնեն այդ աշխատատեղերը։

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Բագրատյան։ Հիրավի շատ կարևոր հարցեր են, երևի, ամենակարևոր հարցերն են։ Եթե խոսենք աղքատության նվազման մասին, ապա ֆինանսների նախարարության հիմնական գործառույթն էստեղ դա մեր հարկային համակարգի և մեր աջակցության մեխանիզմների պրոգրեսիվությունն ա։ Այսինքն՝ երբ որ մենք իրականացնում ենք վերաբաշխողական ֆունկցիա, որը, ըստ էության, կայանում է նրանում, որ մենք հարկեր ենք հավաքում և հետո էդ հարկերը վերադարձնում ենք հասարակությանը, մենք պետք է էդ հարկերը հավաքենք ավելի հարուստ մարդկանցից, ավելի ունևոր մարդկանցից և էդ հարկերը վերադարձնենք էնպես, որպեսզի բոլոր մարդիկ ունենան հավասար հնարավորություններ։ Եվ, ըստ էության, կարելի է ասել, որ մեր գործառույթը դրանում է, և էն քաղաքականությունները, որը մենք իրականացնում ենք, որի մասին առիթ ունեցա խոսելու, էդ հավասար հնարավորություններ ստեղծելու մասին է, և դրա հետևանքով է նաև, որ մեր աղքատության ցուցանիշները տարեցտարի նվազում են։

Ինչ վերաբերում է աշխատուժին, ապա դա իրար հետ փոխկապակցված հարցեր են, թեև, էստեղ կա նաև մասնագիտական կարողությունների հարցեր, աշխատատեղերի հասանելիության հարցեր։ Էս հարցերը լուծվում են ենթակառուցվածքները հավասարապես զարգացնելու մեր քաղաքականությամբ։ Այսինքն՝ երբ մենք, ինչպես գիտենք, ամենաշատ աղքատներն ապրում են Երևանից դուրս գտնվող քաղաքներում, և էդտեղ ենթակառուցվածքների զարգացումը և քաղաքների զարգացումը պետք է բերի էս աշխատատեղերի ավելացմանը և մարդկանց կարողությունների մեծացմանը։ Եվ անցյալ տարի ընդունված աշխատանքի ռազմավարությամբ նաև ծրագրեր են նախատեսված, որպեսզի այս խնդիրները, որոնք առաջանում են, իսկ խնդիրները կապված է նրա հետ, որ գյուղատնտեսությունից շատ մարդիկ դուրս են գալիս և դառնում են գործազուրկ, որպեսզի էս մարդկանց համար կարողանանք ստեղծել պայմաններ, պայմաններ ասելով ի նկատի ունեմ ոչ միայն արտաքին պայմաններ, այլ նաև ներքին։ Այսինքն՝ էդ մարդկանց կարողությունները կարողանանք զարգացնել այնպես, որ իրենք կարողանան էդ աշխատաշուկայում մրցունակ լինել։ Սա է հիմնական բանը և ես իմ խոսքում նաև ասացի, որ շատ հաճախ մարդիկ հայտնվում են թշվառության պայմաններում և ստիպված են ինչ-որ մի բան անել, և մեր նպատակն էն է, որպեսզի մարդիկ ընտրության հնարավորություն ունենան, ստիպված չլինեն որևէ բան անել և անեն էն բաները, որը իրենք, իրոք, ունեն դրա կարողությունները և ցանկությունն էդ աշխատանքով զբաղվելու։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Խնդրեմ, արձագանք, համեցեք։

 Ս.ԲԱԳՐԱՏՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Հովհաննիսյան, պատասխանի համար։ Իհարկե, ես պատկերացնում եմ և էդպես էլ կա, որ բազմաբովանդակ է հարցը և պատասխանն էլ միանշանակ չի կարող լինել, բայց մենք փորձենք մոտենալ էդ հարցերի պատասխաններին, որովհետև գործազրկությունը և աղքատության շեմը մեր համար գերկարևոր խնդիրներ են այս պահին և այստեղ մենք բոլոր հնարավոր քայլերը որպես Կառավարություն, որպես իշխանություն պիտի իրականացնենք։ Եվ էդ այդ քայլերից մեկը՝ կապված բանկերից սև ցուցակների հետ, այսպես կոչված, դասակարգված վարկերի հետ կապված, շատ լուրջ լավ ծրագիր առաջարկեցինք։ Ունե՞նք տվյալներ, թե քանի քաղաքացի օգտվեցին դրանից և կարողացան դառնալ այլևս վարկունակ և աշխատունակ։

Եվ նաև կխնդրեի հատկապես էս՝ 8970 մեկ մարդուն ընկնող ՀՆԱ-ի թվով համեմատությունը, որ մեր գործընկերն արեց, նորից մի հատ անդրադառնանք՝ ինչ տվյալներ կան, որ կարող են մեզ նաև այլ հուշումներ անել։ Շնորհակալություն։

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Վարկերի հետ կապված ես հիմա տվյալներ չունեմ ձեռքիս տակ։ Պարոն Թորոսյանը վստահ եմ էդ հարցին կանդրադառնա։ Էստեղ, երբ մենք խոսում ենք աղքատության հաղթահարման և աշխատանքի մասին, կարծում եմ, որ մեր կառավարող ուժն ամենաշահագրգռվածն է, որպեսզի էս մարդիկ հաղթահարեն աղքատությունը, և դա նաև ժողովրդավարության զարգացման կարևոր պայման է, որովհետև եթե նախկինում կարելի էր ասել, որ ինչքան մարդիկ աղքատ լինեն, էնքան ավելի հեշտ կարելի է իրենց ձայները գնել, ապա այս պարագայում մեր շահագրգռությունը ճիշտ հակառակն է՝ մենք պետք է էնպես անենք, որ որևէ մեկը չկարողանա մեր քաղաքացիներին շահագրգռել։ Եվ երբ ես խոսում եմ, որ մենք ստիպված պետք է ընտրություն ունենանք, սա վերաբերում է նաև էս հարցին։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Հովիկ Աղազարյան՝ հաջորդ հարցի համար։

 Հ.ԱՂԱԶԱՐՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Պարոն Հովհաննիսյան, 4 հարց ունեմ։ Առաջինը՝ 2019 թվականին պարտքի միջինացված տոկոսադրույքը որքա՞ն է եղել։

Երկրորդ հարցը՝ առաջիկա 5 տարիների ընթացքում միջինը՝ տարեկան, որքա՞ն գումար ա տրամադրվելու մեր պարտքի սպասարկման համար։

Երրորդ հարցը՝ ի՞նչ տեղի կունենա, տեսական հարց ա էսի մի քիչ, ես էլ ձեր գիտելիքների վրա շատ լավ վստահ եմ, ի՞նչ տեղի կունենա, եթե 2 տարի հետո պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը դառնա, ասենք թե, 80 տոկոս։ Տեսական խնդիր ա սա, բայց բոլոր դեպքերում խնդրում եմ էս հարցին՝ որպես նաև տեսական հարց, պատասխանեք։ Ասենք՝ դեմոգրաֆիական իմաստով, սոցիալական իմաստով, տնտեսության իմաստով ի՞նչ հնարավոր սցենարներ կարող է լինել, եթե պարտք-ՀՆԱ հարաբերությունը դառնա 80 տոկոս։

Եվ վերջին հարցը. դուք նշեցիք ձեր ելույթում, որ շատ լավ է, որ մոտավորապես արդեն 50 տոկոս է կազմում պարտքի ներքին հատվածը, այսինքն՝ պետությունը պարտք է մեր քաղաքացիներին, եթե ես ճիշտ եմ հասկանում էլի, իհարկե, տնտեսագիտորեն։ Ստրուկտուրայի մասին մի երկու բառ ասեք էլի էս պարտքի։ Օրինակի համար՝ մինչև 10 միլիոն ասենք դրամի չափով, որ քաղաքացիներին պետությունը պարտք ա, էդ ամբողջ մեջ որքա՞ն տոկոս ա կազմում։ Կամ ասենք՝ ճնշող մեծամասնությունը քանի՞ տոկոսի մոտ է գտնվում էդ պարտքը, եթե հնարավոր է, եթե ճիշտ ձևակերպեցի հարցս։

 Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Պարոն Աղազարյան, վերջին տարիներին պարտքի սպասարկման գումարներն աճ են ունեցել, դրա մասին խոսեցինք արդեն։ 19 թվականի թիվը ձեռքիս տակ չէ, բայց կարծում եմ՝ մոտավորապես մի 70 տոկոսով աճ ունենք՝ պարտքի սպասարկման հետ կապված, որը 2 հանգամանքով է պայմանավորված։ Մեկը՝ պարտքի նոմինալ չափն է աճել... նույնիսկ՝ 3. պարտքի նոմինալ չափն ա աճել, պարտքի սպասարկման տոկոսներն են աշխարհում աճել և երրորդը՝ երբ մենք խոսում ենք ներքին պարտքի ավելացման մասին, ներքին պարտքն ավելի բարձր տոկոսադրույք ունի, քան դոլարային պարտքը՝ այդ հանգամանքով պայմանավորված նաև պարտքն աճել ա, պարտքի սպասարկման գումարներն աճել են, բայց, ինչպես ասացի, հիմա մենք նվազման տենդենց ունենք և էդ ուղղությամբ աճի զսպման քաղաքականություն ենք անում։

Եթե մյուս հարցին անդրադառնանք՝ ի՞նչ տեղի կունենա, եթե 80 տոկոսի հասնենք, տեսեք, 80 տոկոսին հասնելը մենակ լավ ցուցանիշ չէ, որովհետև կան երկրներ, ովքեր 100 տոկոսից ավել պարտք ունեն և էդ 100 տոկոսից ավել պարտքը կառավարելի պարտք է իրենց համար։ Էստեղ կարևոր ա հասկանալ, թե էդ սպասարկման տոկոսն ինչքան ա։ Մենք հիմա մոտավորապես 12 տոկոս մեր եկամուտների ուղղում ենք պարտքի սպասարկմանը, դա միջին ցուցանիշ ա և 80 տոկոսը մեր դեպքում կբերեր էդ ծախսի էական ավելացման, դա կբերեր վստահության նվազման միջազգային գործընկերների կողմից, որովհետև 80 տոկոս պարտքը բավականին բարձր կլիներ և մենք ստիպված կլինեինք աշխատել ավելի շատ էդ վարկը սպասարկելու համար։ Այսինքն՝ էն միջոցները, որոնք մենք հիմա կարողանում ենք ուղղել տարբեր սոցիալական և ներդրումային ենթակառուցվածքների զարգացման ուղղությամբ, ավելի փոքր հնարավորություններ կունենայինք դա անելու համար, հետևաբար՝ մեր պարտքը պետք է էնպես ավելացնենք, որպեսզի մեր եկամուտներն ավելի արագ կարողանան աճեն, որպեսզի էդ հավելյալ եկամուտներով կարողանանք առանց որևիցե լարվածության էդ պարտքը սպասարկենք։ Եվ մեր դեֆիցիտի նվազեցման էսօրվա քաղաքականությունը, որը ես ասացի, որ մենք 5,5 տոկոսից, ըստ էության, 3 տարում ուզում ենք իջնենք 2,8 տոկոսի, հենց նպատակ ունի տարածք ստեղծել, ավելի մեծ տարածք ստեղծել, որ էդ պարտքի սպասարկման ծախսերը կարողանանք պահել էդ մակարդակում։

Ինչ վերաբերում է ներքին պարտքի կամ, եթե կուզեք արձագանքեք, ես էս մասին...

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Համեցեք, արձագանք։

 Հ.ԱՂԱԶԱՐՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Հովհաննիսյան։ Մեկ էլ, եթե, իհարկե, ձեռքի տակ ունեք, 19 թվականին միջինացված տոկոսադրույքը մեր պարտքի ինչքա՞ն ա եղել։

   Վ.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Հիմա ձեռքիս տակ չկա, ինչպես ասացի, էդ ժամանակ ավելի ցածր է եղել, քան հիմա։ Հիմա, եթե չեմ սխալվում, միջին տոկոսադրույքը 7,2 տոկոս ա։

Ինչ վերաբերում ա ներքին պարտքի բաշխվածությանը։ Մեր պարտքի հիմնական մասը գտնվում ա կենսաթոշակային ֆոնդերում և բանկերում։ Ըստ էության, մեր քաղաքացիները, ովքեր խնայողություն են իրականացնում՝ մի մասը ավանդ դնելով և մի մասն իրենց թոշակի համար խնայելով, իրենք էս միջոցով ներդրում են կատարում Հայաստանի ենթակառուցվածքների և ընդհանրապես տնտեսական պոտենցիալի մեծացման մեջ։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Հարցերը սպառվեցին, պարոն Հովհաննիսյան։ Շնորհակալ եմ հարցերին պատասխանելու և զեկույցի համար։ Այժմ կարող եք զբաղեցնել ձեր տեղը։

Հարակից զեկուցման համար Կենտրոնական ամբիոնի մոտ եմ հրավիրում Կենտրոնական բանկի նախագահ Մարտին Գալստյանին։ Պարոն Գալստյան, մինչև 30 րոպե։ Համեցեք, խնդրեմ։

Հարգելի գործընկերներ, մինչ պարոն Գալստյանը մոտենում է ամբիոնին, առաջարկում եմ ողջունել այսօր Ազգային ժողով այցելած Կոտայքի մարզի Աբովյանի Բազմագործառութային պետական քոլեջի ուսանողներին և դասախոսներին։

 ԾԱՓԱՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

 Համեցեք։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Ազգային ժողովի հարգարժան փոխխոսնակ, հարգելի պատգամավորներ, ձեզ եմ ներկայացնում Կենտրոնական բանկի եզրակացությունը «ՀՀ 26 թվականի պետական բյուջեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի վերաբերյալ։ Նախ՝ նշեմ, որ պետական բյուջեի մասին օրենքի նախագծի վերաբերյալ եզրակացության կազմման շրջանակներում Կենտրոնական բանկն առաջնորդվում է բյուջեի ծրագրի միջնաժամկետ պարտքի կայունության ապահովման, հարկաբյուջետային քաղաքականության ուղղվածության և դիրքի, ինչպես նաև երկարաժամկետ աճին նպաստելու վերաբերյալ գնահատականների ներկայացմամբ։ Այս սկզբունքների ներքո և հաշվի առնելով, որ 25 թվականի պետական բյուջեի կատարման գործընթացն արդեն մանրամասն ներկայացվել է՝ ՀՀ կառավարության կողմից, կանդրադառնամ միայն 26 թվականի պետական բյուջեի մասին օրենքի նախագծին։

Այսպիսով՝ 26 թվականի բյուջեի ծրագրում նախանշված հարկաբյուջետային քաղաքականությունն արտացոլում է Հայաստանի մրցակցության աճի ապահովման՝ տնտեսական, անվտանգային ենթակառուցվածքներում, և մարդկային կապիտալում ներդրումների զգալի ընդլայնման միջոցով տնտեսության դիմակայունության ամրապնդումը և ՀՆԱ-ներուժի աճի ապահովումը։ Նախորդ տարիների տնտեսական բարձր աճի կարճաժամկետ գործոնների ազդեցություններն աստիճանաբար չեզոքանում են, այս պայմաններում ներուժային կայուն տնտեսական աճի ապահովումն էապես կախված կլինի Կառավարության նպատակադրված արտադրողականության բարձրացման, արտահանման խթանման և ներդրումային միջավայրի բարելավմանն ուղղված քաղաքականությունների արդյունքներից։ Այս համատեքստում, հաշվի առնելով հարկաբյուջետային կոնսոլիդացիա իրականացնելու հանձնառությունը, էապես կարևորվում է հատկապես կապիտալ ծախսերի դերի և արդյունավետության շարունակական բարձրացումը։ Նշվածը վերաբերում է հատկապես տնտեսական և ենթակառուցվածքների զարգացմանն ուղղված ծրագրերի ամբողջական և արդյունավետ իրականացմանը։

26 թվականին հարկաբյուջետային քաղաքականությունն առաջնորդվելու է 5,4 տոկոս տնտեսական աճի ապահովման ելակետից՝ շեշտադրելով հարկաբյուջետային կոնսոլիդացիայի և պարտքի կայունության ապահովումը, ինչպես նաև տնտեսական ներուժի վերջին տարիներին ձևավորված բարձր մակարդակի պահպանումն ու աճի նպաստումը։ Նշենք, որ ստեղծված աշխարհաքաղաքական և տնտեսական անհրաժեշտությունների պայմաններում առկա են էական արտաքին և ներքին ռիսկեր տնտեսական ներուժը պայմանավորող գործոնների կայունության և տնտեսական հեռանկարի հնարավոր սցենարների տեսանկյունից։ Այս առումով հարկ է նշել, որ 26 թվականի պետական բյուջեի ծրագրում դիտարկվել են դրա հիմքում դրված հիմնական ենթադրություններից և կանխատեսումներից հնարավոր շեղումների հետ կապված ռիսկերն ու անորոշությունները, իրականացվել են սցենարային վերլուծություններ, գնահատվել են դրանց ի հայտ գալու պարագայում բյուջեի հոսքերի և հարկաբյուջետային քաղաքականության շրջանակի ճշգրտման հնարավոր ուղղությունները։ Սա կարևոր նախապայման է հարկաբյուջետային քաղաքականության ռիսկերի կառավարման տեսանկյունից։ Միևնույն ժամանակ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ տնտեսական աճի ռիսկերն ու անորոշությունները մեծ են, ռիսկերի արդյունավետ կառավարման տեսանկյունից կարևորվում է պահուստային ֆոնդի օգտագործման խիստ սահմանափակումների առկայությունը՝ ուղղված բացառապես մակրոտնտեսական ռիսկերից բխող հնարավոր լրացուցիչ ֆինանսական պահանջների բավարարմանը։ Նախանշված տնտեսական աճի օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում հարկման բազայի ընդլայնման, հարկային վարչարարության կատարելագործման ներքո իրականացվող հարկային քաղաքականության միջոցառումների արդյունքում 26 թվականի համար ծրագրվել է հարկեր-ՀՆԱ հարաբերակցության ընթացիկ տարվա սպասվող ցուցանիշի համեմատ ևս 0,4 տոկոս կետով աճ, որի արդյունքում հարկերը կկազմեն ՀՆԱ-ի 24,9 տոկոսը, ընդ որում՝ վերջինս արտացոլում է որոշակի լավատեսական մոտեցում և նշանակում է, որ հարկեր-ՀՆԱ-ի գերազանցում՝ 26-28 միջնաժամկետ ծախսային ծրագրով նախատեսված ցուցանիշներից։ Արդյունքում գնահատվում է, որ 26 թվականին պետական բյուջեի եկամուտները համախառն պահանջարկի վրա կունենան փոքր զսպող ազդեցություն։

Կարևոր է նշել, որ տնտեսական աճի հեռանկարի հետ կապված ռիսկերի և անորոշությունների համատեքստում առանցքային է 26 թվականին հարկերի հավաքագրման, բարեփոխումների շարունակականության և արդյունավետության ապահովումը, միաժամանակ շեշտադրելով կայուն նախադրյալների ձևավորումը, արտահանման և երկարաժամկետ տնտեսական աճի, հանրային վերաբաշխման և հարկաբյուջետային կայունության ամրապնդման համար։ 26 թվականի պետական ծախսային քաղաքականությունը, շեշտադրելով մի կողմից անհրաժեշտ կոնսոլիդացիայի իրականացումը, իսկ մյուս կողմից՝ մարդկային կապիտալում ներդրման աճի և տնտեսության ներուժի խթանման նպատակադրումները, շարունակելու է պետական ծախսերի ՀՆԱ-ում կրճատման թիրախավորումը։ Նշենք, որ 26 թվականին և միջնաժամկետ հատվածում, թեև կապիտալ ծախսերի կշիռը ՀՆԱ-ում 25-ի համեմատ նվազում է, սակայն այն կայունանում է պատմական ցուցանիշներից բարձր մակարդակում, որի կառուցվածքում շեշտադրվում է հատկապես տնտեսական ենթակառուցվածքների ամրապնդմանն ուղղված ծախսերը։ Արդյունքում 25 թվականի սպասվող ցուցանիշների համեմատ կապիտալ ծախսերի՝ 0,7 և ընթացիկ ծախսերի՝ 0,1 տոկոսային կետով նվազումների շնորհիվ պետական ծախսերը ՀՆԱ-ում կնվազեն՝ 0,8 տոկոսային կետով՝ կազմելով 30,4 տոկոս՝ ամբողջական պահանջարկի վրա ունենալով զսպող ազդեցություն։ Ընդ որում՝ 26-28 միջնաժամկետ ծախսային ծրագրի համեմատությամբ բյուջեի նախագծում նախատեսված է ՀՆԱ-ում պետական ծախսերի ավելի բարձր մակարդակ՝ պայմանավորված ընթացիկ ծախսերի աճով, իսկ կապիտալ ծախսեր-ՀՆԱ հարաբերակցությունը համահունչ է 26-28 թվականների ՄԺԾԾ-ի՝ կազմելով 5,9 տոկոս։

Այդուհանդերձ, ինչպես նշեցի, կապիտալ ծախսերի մասով հիմնական շեշտադրումն ուղղված է լինելու տնտեսական ենթակառուցվածքների ամրապնդմանը, որը կխթանի տնտեսության ներուժը, արտադրողականությունը՝ հիմքեր ստեղծելով որդեգրված տնտեսական զարգացման ծրագրերի իրագործման համար։ Հարկ է նշել նաև, որ ծախսային ծրագրերի արդյունավետության բարձրացման նպատակով 26 թվականից ՀՀ կառավարության կողմից ներդրված բյուջետային ծրագրերի գնահատման կանոնավոր գործընթացը կարևոր նշանակություն կունենա հարկաբյուջետային քաղաքականության նպատակների իրագործման տեսանկյունից։ Այսպիսով՝ հարկաբյուջետային կոնսոլիդացիայի նպատակադրման ներքո ՀՆԱ-ում հարկերի նախանշված աճի և ծախսերի կրճատման արդյունքում 25 թվականի համեմատ սպասվող ցուցանիշը՝ բյուջեի պակասուրդը կնվազի ծրագրավորված 1 տոկոսով և կկազմի 4,5 տոկոս։ Հատկանշական է, որ քաղաքականության նման ուղղությամբ որդեգրումն ուղղված է տնտեսությունում ձևավորված որոշակի ավելցուկային պահանջարկի զսպմանը և հարկաբյուջետային դիրքի ապահովմանը։ Միաժամանակ հարկաբյուջետային, հակապարբերաշրջանային քաղաքականության ներքո ծախսերի կառուցվածքի բարելավումն ու արդյունավետության նպատակադրված բարձրացումը դրական ազդեցություն կունենա տնտեսական ներուժի վրա՝ չեզոքացնելով պակասուրդի ճշգրտումից բխող ազդեցությունը։ Այս համատեքստում, հաշվի առնելով միջնաժամկետում հարկաբյուջետային կոնսոլիդացիայի նպատակադրումը, առանցքային նշանակություն ունի պետական ծախսային քաղաքականության թիրախների ապահովումը և հատկապես պետական կապիտալ ծախսերի նախանշված բարձր կշիռների ապահովումը, ինչը կայուն նախապայման կստեղծի երկարաժամկետ տնտեսական ներուժի և դրա շնորհիվ երկարաժամկետ հեռանկարում պետական պարտքի կայունության ապահովման համար։

26 թվականին Կառավարության պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը կաճի 2,8 տոկոսով և կկազմի ՀՆԱ-ի 53,5 տոկոսը՝ ձևավորվելով 26-28 թվականին միջնաժամկետ ծախսային ծրագրում սպասվող հետագծից ավելի ցածր և հարկաբյուջետային կանոններով սահմանված շեմային 50 տոկոսից բարձր մակարդակներում։

ՀՀ կառավարության պարտքի ավելացման և առկա մակրոտնտեսական ռիսկերի համատեքստում կարևորվում է ռեսուրսների առավել արդյունավետ օգտագործումը և հնարավոր ռիսկերի կառավարման կարողությունների ձևավորումը՝ երաշխիքներ ստեղծելով երկարաժամկետում հարկաբյուջետային կայունության ապահովման համար։ Հատկանշական է, որ այս համատեքստում Կառավարության կողմից միջնաժամկետ հատվածում բյուջեի պակասուրդի մակարդակի նվազեցման և հարկաբյուջետային կոնսոլիդացիայի նպատակադրման արդյունքում պարտքի աճի տեմպը կնվազի և Կառավարության պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը 28 թվականին կկայունանա 54,2 տոկոսի շուրջանակներում։ Ընդ որում՝ 26 թվականին պետական բյուջեի պակասուրդի և հատկապես կապիտալ ծախսերի ֆինանսավորման համար շարունակվելու է արտաքին աղբյուրներից միջոցների ներգրավումը, ինչպես նաև ազգային արժույթով և ներքին պարտքի աստիճանական ավելացումը։ Նշենք, որ պարտքի կայունության ապահովման տեսանկյունից կարևորվում է պարտքի կառավարման համարժեք և արդյունավետ ռազմավարությանը համապատասխան բյուջեի պակասուրդի ֆինանսավորման իրականացումը։ Հարկ է ընդգծել, որ մակրոտնտեսական և գների կայունության ապահովումն ու ամրապնդումը 26 թվականին և միջնաժամկետ հորիզոնում կշարունակեն մնալ հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունների առաջնային թիրախում և ՀՀ կենտրոնական բանկը կշարունակի հետևողական քաղաքականությունը գնաճի և գնաճային սպասումների կարգավորման ուղղությամբ։

Ամփոփելով՝ գնահատվում է, որ 26 թվականի ՀՀ պետական բյուջեի նախագծով նախանշված հարկաբյուջետային քաղաքականությունը մի կողմից դեռևս փոքր ավելցուկային պահանջարկի պայմաններում կունենա հակապարբերաշրջանային ազդեցություն, մյուս կողմից՝ կստեղծի անհրաժեշտ նախադրյալներ միջնաժամկետ հատվածում արդյունավետ կոնսոլիդացիայի և հարկաբյուջետային կայունության ապահովման տեսանկյունից։ Այդուհանդերձ, տնտեսական ներուժի խթանման տեսանկյունից կարևորվում է Կառավարության հետևողականությունը՝ ուղղված պետական ներդրումների աճի և ընթացիկ ծախսերի աճի տեմպի նվազեցման նպատակադրումներում, միևնույն ժամանակ հարկերի հավաքագրման արդյունավետության բարձրացմանն ուղղված հարկային բարեփոխումներն անհրաժեշտ նախապայման կստեղծեն երկարաժամկետ հատվածում հարկաբյուջետային քաղաքականության ճկունության ապահովման համար։ Հարկ է ընդգծել նաև, որ աշխարհաքաղաքական և մակրոտնտեսական անորոշությունների պայմաններում ռիսկերի բացասական ազդեցությունները չեզոքացնելու նպատակով առաջնային նշանակություն ունի ռիսկերի հետևողական մշտադիտարկումը, դրանց կառավարման կարողությունների և մոտեցումների ձևավորումը, ինչը կարող է առանցքային լինել կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հատվածում մակրոտնտեսական կայունության և հարկաբյուջետային ճկունության, իսկ երկարաժամկետ հորիզոնում՝ նաև պարտքի կայունության ապահովման համար։ Շնորհակալություն։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ զեկույցի համար։ Հարգելի գործընկերներ, հարցերի համար գրանցում։ Գրանցվել է 4 պատգամավոր։ Արթուր Խաչատրյան, համեցեք։

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Պարոն Գալստյան, անկասկած տնտեսական աճ ապահովելու համար անհրաժեշտ են ներդրումներ...

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Պարոն Խաչատրյան, հազար ներողություն, մի հատ նորից կկրկնեք՝ չլսեցի։

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Համաձայն եմ՝ անկասկած տնտեսական աճը խթանելու և պոտենցիալը զարգացնելու համար անհրաժեշտ են ներդրումներ հիմնական միջոցներում, կապիտալ ծախսեր են անհրաժեշտ։ Ես, հերթական պարտքի հարցը, երբ մտավ մեր հանձնաժողով, ես Կառավարության ներկայացուցիչներից մեկին հարցրեցի, ասացի՝ իսկ դուք, օրինակ՝ գնահատո՞ւմ եք տվյալ ենթակառուցվածքային ներդրման տնտեսական ազդեցությունն ինչքանով կավելացնի պոտենցիալ և ընդհանրապես ինչքանո՞վ կխթանի բիզնեսը։ Ու երբ պատասխանը եղավ ներքին եկամտաբերության մասին, ես հասկացա, որ էդ հարցերն էլ իմաստ չունի էլ տալ, բայց իմ հարցը դրա համար Կենտրոնական բանկին եմ տալիս՝ որոշակի գնահատում արվո՞ւմ է, թե կապիտալ ներդրումներն ինչ ազդեցություն կարող են ունենալ տնտեսության վրա։ Այսինքն՝ հարցը սենց դնեմ՝ «ա» ծրագրի մեջ ներդրում անե՞ս, թե՞ «բ» ծրագրի մեջ ներդրում անես։

Եվ երկրորդ հարցը. դուք նշեցիք տնտեսական ենթակառուցվածքների զարգացման մասին, ինձ հետաքրքիր նաև ինստիտուցիոնալ ենթակառուցվածքների զարգացման ինչ-որ հարցեր դուք Կառավարության հետ քննարկո՞ւմ եք, թե՞ չէ։ Շնորհակալություն։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Շնորհակալություն հարցերի համար։ Նախ՝ սկսեմ առաջին հարցից։ Մենք պրոյեկտային վերլուծություն շատ հազվադեպ ենք անում։ Այսինքն՝ եթե դա ինչ-որ մեգապրոյեկտ ա, որը նպաստելու է երկրում ինչ-որ մեծ ներդրումային ծրագիր ա, որը կարող է էական ազդեցություն ունենալ ու դա պարտադիր չէ, որ լինի պետական ֆինանսավորմամբ։ Օրինակ՝ բոլորս հասկանում ենք, որ Ամուլսարը դա պետք է անպայման մանրակրկիտ ուսումնասիրվի, որպեսզի պատկերացում ունենանք, թե մենակ իր ազդեցությունը, ենթադրենք՝ տնտեսական աճի վրա ինչ ա լինելու։ Մնացած պրոյեկտների մասով՝ արդյո՞ք Կենտրոնական բանկը նայում ա էս տիպի պրոյեկտում անեն կապիտալ ներդրումը Կառավարությունը, թե էն տիպի պրոյեկտում, մենք տենց ֆունկցիա չունենք ու, բնականաբար, տենց բան չենք անում, բայց մակրոազդեցության տեսանկյունից, բնականաբար, ունենք մուլտիպլիկատորներ, որոնք մեր մոդելային շարքի մեջ կան, այսինքն՝ ընթացիկ ծախսեր ունեն իրենց մուլտիպլիկատորները, կապիտալ ծախսեր ունեն իրենց մուլտիպլիկատորներն ու կապիտալ ծախսերը, կախված իրենց բնույթից էլ, ունեն մուլտիպլիկատիվ էֆեկտներ։ Այսինքն՝ մի կապիտալ ծախսը, որ, ենթադրենք՝ ուղղված է պաշտպանության ոլորտին ու հիմնականում հասկանում ենք ինչի մասին է խոսքը, ինքն ունի տարբեր մուլտիպլիկացիա, էն, որը ենթակառուցվածք ա ստեղծում՝ ճանապարհ, ջրամբար և այլն, իրենք ունեն, բնականաբար, տարբեր մուլտիպլիկատորներ ու ինքը մակրո առումով հաշվարկվում է մոդելների մեջ։

Հիմա ինչ վերաբերում է ինստիտուցիոնալ կարողությունների ձևավորմանը։ Ես կուզեի մի բան շեշտադրեի. երբ մենք խոսում ենք ինստիտուցիոնալ հենքերից, ես կարծում եմ, որ ամենամեծ ձեռքբերումը, որ մենք ունենք վերջին տարիների ընթացքում ու մինչև էդ էլ, բայց շարունակաբար որպես երկիր ու մեր այցեքարտը հիմնական, որը մենք ներկայացնում ենք ու դրական լույսի ներքո է ընկալվում շատ շատերի կողմից, դա մեր երկրում առկա մակրոկայունության միջավայրն է։ Մակրոկայունության միջավայրը ենթադրում է, որ երկրի երկու տնտեսական իշխանությունները՝ ի դեմս հարկաբյուջետային ու դրամավարկայինի, իրենք անում են համակարգված աշխատանք։ Այսինքն՝ եթե Կենտրոնական բանկն իր գործը, ապրիորի վերցնենք, որ շատ լավ է անում, այսինքն՝ դրամավարկայինը շատ լավ ա անում, բայց մենք կունենանք ֆիսկալ դոմինացիա, այսինքն՝ Կառավարությունը ծախսի ոչ խելամիտ և այլն, մենք էդտեղ արդյունավետ քաղաքականության մասին չենք կարող խոսել։

Երկրորդ բանը, ինչը ես նաև իմ ելույթում նշեցի, ինչը կարևոր էր, էս տարի մենք խոսում ենք մի իրավիճակից, որ պահուստային ֆոնդ ա ձևավորվելու... (խոսակցություն դահլիճում) չէ, Կառավարությունը ու պահուստային ֆոնդը կարող ա օգտագործվել բացառապես մակրոտնտեսական կրիզիսի կամ ինչ-որ ռիսկերի ի հայտ գալու դեպքում։ Այսինքն՝ էդ թեզը ևս ես կարծում եմ, որ կարևոր ինստիտուցիոնալ ձեռքբերում ա։ Այսինքն՝ ժամանակին միշտ պահուստային ֆոնդեր եղել է, բայց պահուստային ֆոնդերից գիտեք ծախսերը ոնց է եղել, հիմա մենք պահուստային ֆոնդ ենք ձևավորում, Կառավարության գործընկերները, որն արդեն ինքը ոնց որ «IRmark» տա՝ նշված է, թե ինչի վրա կարա ծախսվի, ու դա հենց մակրոկայունությունն ապահովելու համար ա։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Խնդրեմ, արձագանք։

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Չէ, շնորհակալություն։

Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ։ Խաչատուր Սուքիասյան՝ հաջորդ հարցի համար։ Համեցեք։

 Խ.ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Պարոն Գալստյան, շատ հաճախ Հայաստանի Հանրապետությունում և՛ մամուլում, և՛ ընդդիմությունը, և՛ տարբեր քաղաքացիներ ասում են, որ պարտքը, պարտքը, պարտքը։ Ես ուզում եմ խնդրել ձեզ, որպեսզի դուք ներկայացնեք պարտքի արդյունավետությունը, պարտքի ազդեցությունը մեր տնտեսության զարգացման վրա, և ես ուզում եմ, որպեսզի, շատ հնչեց 19 թվականի ունեցած պարտքը և իրական ծավալը, նկատի ունեմ՝ մենք ունեցել ենք պարտք իքս գումար, էդ ժամանակ ունեցել ենք համախառն ներքին արդյունք իքսի ինչքա՞ն անգամ ավել։ Այսօր 25 թվականն է, մենք ունենք պարտք և ունենք համախառն ներքին արդյունք։ Այ, էս թվերը, երբ դուք հիմա հրապարակեք, ես կարծում եմ՝ շատ մարդիկ կհասկանան, որ էդ պարտքը վերցնելն ավելի դրական է, որովհետև տնտեսությունը զարգանում է և տարիների ընթացքում դա իր ազդեցությունն ունենում է։ Այսքանը, դեռ։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Պարոն Սուքիասյան, պարտքն էն թեմաներից է, որն աշխարհում ամենաշատ քննարկվող, երևի թե, տնտեսական կատեգորիան է, որովհետև դա ոչ միայն ազդեցությունն էսօրվա տոկոսների վրա, այլ նաև, եթե դուք մի քիչ ավելի առաջ եք նայում, ինքը բավականին մեծ ազդեցություն է ունենում նաև ապագայի վրա։ Էդ տեսանկյունից Ամերիկայում շատ մեծ դեբատ կար, կհիշեք, 2000 թվականին, օրինակ՝ ընտրությունների ժամանակ Բուշի ու Գորի բանավեճը նրա մասին էր՝ արդյո՞ք պետք ա պարտքն ամբողջությամբ մարի Ամերիկան, որովհետև պրոֆիցիտով էր աշխատում, թե՞ պարտքն ամեն դեպքում պետք է պահել։ Ու էդտեղ մի հատ պոստուլատ կա, ասում են՝ պարտքը, որպես կանոն, լավ ա վերցնել էն դեպքում, երբ պարտքի վճարման տոկոսը՝ R–ը, փոքր ա G-ից։ Այսինքն՝ դու ստեղծած արդյունքով կարողանում ես սպասարկել։ Ամերիկան գայթակղվեց էդ ժամանակ ու պանդեմիայի ժամանակ նաև էն իրավիճակը, որ տոկոսները զրոյական էին ու իրենք սկսեցին շատ մեծ պարտք կուտակել։ Էդտեղ ամենամեծ խնդիրն էն ա, որ ժամանակի ընթացքում R ու G-ին փոխվում են, իրենք կոնստանտ չեն։ Լինում են դեպքեր, երբ կրիզիսային իրավիճակում քո տոկոսադրույքը գնում ա վերևից տնտեսական աճի թիվն իջնում է ներքև՝ էդ դեպքում դու ունենում ես ճգնաժամ։ Դրա համար մեր տեսանկյունից ամենակարևոր բանը, որ մենք ունենք երկրում, դա բյուջետային կանոնն ա։ Այսինքն՝ բյուջետային կանոնը ֆիսկալ ձեզ թույլ ա տալիս կառավարելի դարձնել պարտքի հնարավոր զարգացումները, այսինքն՝ էդ տեսանկյունից հստակ գրված է, եթե պարտքը 50-ի շեմն անցնում ա, դու ինչ ես անում, 60-ի շեմն ա անցնում դու ինչ ես անում։ Այսինքն՝ մակրոկայունության սցենարի ներքո մենք հստակ գիտենք խաղի կանոնները, բոլորս՝ դիմություն, ընդդիմություն, մարդիկ, բոլորը գիտեն ինչ ա լինելու ֆիսկալի հետ, եթե հանկարծ պարտքն անցնի։ Առանձին պրոյեկտներով հիմա կդժվարանամ ասել, որովհետև ես էդ ինֆորմացիան չունեմ, էդ, երևի, մեր էկոնոմիկայի նախարարության գործընկերները պիտի ձեզ ասեմ՝ վերցված պարտքի նպատակադրված ուղղվածության վերաբերյալ, բայց էն, որ մենք հիմա ունենք մի իրավիճակ, որ մեր պարտքի մակարդակը կայուն ու կառավարելի ա, դա միանշանակ ա։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Ունե՞ք արձագանք, համեցեք։

 Խ.ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ

-Պարոն Գալստյան, մենք 19 թվականին ունեցել ենք իքս պարտք, էդ ժամանակ մեր համախառն ներքին արդյունքը բավականին ցածր ա եղել, ես հարաբերությունն եմ ուզում իմանամ 19 թվականի, որովհետև էդ հարցերը տալիս են, մենք պետք ա ասենք, որ պարտքը դրական է՝ զարգացնում է տնտեսությունը։ Հիմա մի սցենար վերցրեք, որ պարտք չունենայինք, մեր տնտեսությունն ի՞նչ վիճակում կլիներ։ Խոսքը սրա մասին է։ Խոսքը չի գնում 90 տոկոս համախառն ներքին արդյունքին համարժեք պարտք, 50, 60-ը սովորական է ամբողջ աշխարհում, 60-ից ավել էլ, շատ եվրոպական երկրներ կան։ Ես ուզում եմ իմանալ՝ ի՞նչ ազդեցություն է ունեցել մեր տնտեսության վրա, ի՞նչ աստիճանի է զարգացել պարտք վերցնելուց հետո, որովհետև շատ են պարտք, պարտք ասում, բայց չեն հասկանում, որ էդ պարտքը ներդրում ա, էդ պարտքը տնտեսության զարգացում ա և կայուն զարգացում ա, հակառակ դեպքում, եթե միջոց չունենաս, չի լինի։ Ես ուզում եմ 19 թվականի համեմատականը և ուզում եմ 25 թվականի՝ ֆիզիկական ինչքա՞ն գումար ա կոնկրետ եղել, տոկոսները դնենք մի կողմ, պարզ ա։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Չէ, պարտքը հարաբերական ցուցանիշ ա ու դուք ճիշտ եք ասում՝ մենք իրեն միշտ պիտի հարաբերենք մեր եկամուտների հետ։ Էսօրվա մեր ամբողջական պարտքը մոտավորապես մեր տարեկան ստեղծած արդյունքի կեսն ա, էդ թիվը նույնն ա եղել մոտավորապես, եթե ես ճիշտ եմ մտաբերում, 19 թվականին։ Այսինքն՝ մենք վերցրել ենք, ստեղծել ենք արդյունք ու նաև դրա արդյունքում ունեցել ենք պարտքի կառավարելի մակարդակ։ Այսինքն՝ մենք չենք թողել, որ պարտքը վերցրած ազդի մեր մակրո ցուցանիշների վրա։ Նաև մի հատ դրական կողմ է եղել, որ պարտքը չի օգտագործվել ընթացիկ ծախսեր սպասարկելու վրա։ Այսինքն՝ ինքը բացառապես օգտագործվել ա կապիտալ ներդրումների իրականացման համար, որը տնտեսության ներուժային տեսանկյունից... (խոսակցություն դահլիճում) կշիռը 50 տոկոսին մոտ ա... (խոսակցություն դահլիճում) թի՞վը... (խոսակցություն դահլիճում) դե ինքը, եթե ՀՆԱ-ն մեզ մոտ մոտավորապես 25 միլիարդ ա, իր 50 տոկոսը՝ 12,5 ա։ Էն ժամանակ եղել ա   ՀՆԱ-ն սրանից երկու անգամ պակաս, մոտավորապես մի քիչ ավել, եղել ա դրա կեսը... (խոսակցություն դահլիճում)։ Այսինքն՝ իրենք պրոպորցիոնալ բարձրանում են։ Իմ տեսանկյունից ամենակարևորն էն ա, որ մենք ունենք պարտքի կառավարելի մակարդակ։

  Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Հաջորդ հարցի համար՝ Արման Եղոյան։ Համեցեք։

 Ա.ԵՂՈՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Պարոն Գալստյան, իմ հարցը վերաբերում է բանկային համակարգի թվային գործիքներին, այսինքն՝ օնլայն բենքինգին, այսպես ասած։ Վերջերս հաճախացել են ահազանգերն էն մասին, որ մարդկանց անունով վարկեր են ձևակերպվում՝ առանց իրենց իմացության և եթե նախկինում խոսքը գնում էր այն մասին, որ մարդու հետ կապվում են, խնդրում են ինչ-որ կոդ ասել, ինքը պատահմամբ, սխալմամբ էդ կոդն ասում է՝ վարկը ձևակերպվում է, հիմա արդեն ես տեսնում եմ ահազանգեր, որ մարդն ասում է՝ ընդհանրապես ինձ հետ կապ չեն հաստատել, ես որևէ տվյալ, որևէ մեկին չեմ ասել՝ իմ անունով, սակայն, մարդիկ ասում են՝ իրենց անունով վարկեր են ձևակերպվել։ Արդյո՞ք էստեղ Կենտրոնական բանկը չունի անելիք ինչ-որ ձև, չգիտեմ, խստացնելու վարկի տրամադրման էդ պայմանները, գործիքները, անձի իդենտիֆիկացման ընթացակարգը։ Բայց երեկ ես մեկ ավելի վտանգավոր ահազանգի ականատես եղա՝ մի քանի հոգի ահազանգել էր, որ առևտրային բանկերից մեկն իրենց հաշիվներից գումար է քաշել՝ կրկնօրինակելով իրենց իսկ կատարած գնումը և արդեն իսկ վճարված գումարի չափով էլի գումար է քաշել, ըստ ահազանգողների, ուղղակի խարդախությամբ, բանկի անունը չտամ, էդ առևտրային բանկի, որ չստացվի               ինչ-որ թիրախավորում։ Էս մասով դուք ունե՞ք ինչ-որ տեղեկություն։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Ես կխնդրեմ էդ ինֆորմացիան ինձ տաք անպայման, բոլոր հնարավոր ձեզ ահազանգվող ինֆորմացիաներն ինձ հետ կիսվեք, դա լուծում ա, որովհետև ահագնացող, սաստկացող, որ էդ տերմիններն օգտագործում ենք, էդ լեքսիկոնն ինքը մի քիչ վախի բան է ստեղծում էն պարագայում, որ դեպքերը բացառիկ են՝ հատիկներով են, իսկ Հայաստանի Հանրապետությունում օնլայն վարկ տարեկան տրամադրվում է 600 հազար հատ, մասշտաբի էֆեկտ կա էդտեղ։ Ես հասկանում եմ, որ ամեն մի վարկի հետևը կոնկրետ անձի կյանքի և բանի... դրա համար եմ ասում՝ ինձ տվեք, որ նայենք, բայց 600 հազարի մեջ 5 հատը կամ 10 հատը դա սխալի նույնիսկ 6 սիգմայից ներքև մակարդակ ա էլի։ Կենտրոնական բանկը, իհարկե, կարա խստացնի ամեն ինչը, Կենտրոնական բանկը կարա պարտադրի, որ դուք մինչև վարկ վերցնելն անպայման գնաք առևտրային բանկ՝ ձեզ լուսանկարահանեն, մատնահետք վերցնեն և այլն, բայց մենք էդ չենք ուզում, մենք ուզում ենք ստեղծել մի միջավայր, որ հաճախորդի համար դա լինի հարմար նաև, դրա համար բալանսավորելով հարմարությունն ու անվտանգությունը՝ պիտի առաջ գնանք։ Էդ երևույթն առկա է աշխարհի բոլոր երկրներում, որովհետև անալոգայինից թվայինի անցնելու հարակից բացասական էֆեկտներից մեկը հենց էդ վտանգներն ա, որը մենք կառավարում ենք։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Արձագանք։

 Ա.ԵՂՈՅԱՆ

-Շատ լավ։ Պարոն Գալստյան, ես ահագնացող, սաստկացող նման տերմիններ չօգտագործեցի, այլ ասացի, որ...

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Չէ, մամուլում ա ինքը շրջանառվում, դրա համար եմ ասում։

 Ա.ԵՂՈՅԱՆ

-Ահազանգերը զուտ վիզուալ, ենթադրենք՝ 3 տարի առաջ, եթե մեկ դեպք կարող էի լսել, հիմա ձեր ասած 5 դեպք կարող ենք լսել...

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Մենք վիճակագրությունը նայել ենք էս տարվա դեպքերի ու 3 տարի առաջ։

 Ա.ԵՂՈՅԱՆ

-Եթե դուք ունեք վիճակագրություն, որ 600 հազար տրամադրված վարկից՝ օնլայն տրամադրվածից, ընդամենը 5, 10, 20, 30-ի դեպքում կարող է լինել անձի սխալ իդենտիֆիկացիա, էդ դեպքում, այո, կարծում եմ, որ իրավիճակը կառավարելի է, եթե էդպես է։ Բայց ինձ մոտ տպավորություն կա, որ թիվն ավելի մեծ է, եթե էդպես չէ, շատ ավելի լավ։

Իսկ էդ առևտրային բանկի մասով ես ձեզ տվյալը կփոխանցեմ։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Մենք տարեկան ունենում ենք մի քանի հարյուրին հասնող դեպքեր, որոնք հատ առ հատ նայվում ա անհատական մակարդակով ու փորձում ենք էդտեղ հասկանալ ինքը համակարգային բնույթ ունի՞, թե՞ չէ, թե ինչ-որ դեպք ա, որը կապված է մարդու վարքագծի հետ, բանկի վարքագծի հետ, բայց ամեն դեպքում, եթե նույնիսկ հազար ա՝ 600 հազարի մեջ, ինքը բան չի էլի՝ լուրջ թիվ չի էլի։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Սերգեյ Բագրատյան՝ հաջորդ հարցի համար։ Խնդրեմ։

 Ս.ԲԱԳՐԱՏՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Պարոն Գալստյան, զեկույցի համար շնորհակալություն, կատարած աշխատանքի համար շնորհակալություն։ Հիմա հետևյալ հարցն եմ ուզում մենք քննարկենք. ըստ պաշտոնական տվյալների՝ մենք 2026 թվականի պետական բյուջեի պակասուրդը նախատեսել ենք 537 միլիարդ դրամ, որը կազմում է ՀՆԱ-ի 4,5 տոկոսը և նույն ժամանակ գնաճը նախատեսել ենք 26 թվականի համար 3 տոկոսի սահմաններում։ Հիմա՝ առաջին հայացքից էս երկու թվերը ուղիղ կապ չունեն իրար հետ, բայց մենք ունե՞նք վերլուծություն՝ պակասուրդի մեծացումը հնարավո՞ր է գնաճային ճնշումների բերի, թե՞ ոչ։ Սա մակրոտնտեսական վերլուծություն... Կխնդրեի, եթե կա որևէ դիտարկում, փոխանցեք մեզ և հանրությանը։ Շնորհակալ եմ։

Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Հա, ես իմ ելույթում էլ նշեցի, պարոն Բագրատյան, շնորհակալություն հարցի համար։ Ես իմ ելույթում էլ նշեցի, որ կոնսոլիդացիան, որը ֆիսկալ տեղի ա ունենալու, ինչը չափազանց կարևոր ա, ես կարծում եմ՝ մենք մի բան պիտի ընկալենք էլի՝ 5,5 տոկոսից դեֆիցիտը բերել 4,5 տոկոսի, էդ շատ կարևոր քայլ ա, շատ-շատ կարևոր քայլ ա, որը մենք հաճախ չենք ընկալում, որովհետև էդ անեսթեզիոլոգի գործի նման բան էլի, երբ ինքը լավ ա արվում՝ ոչ մեկ դրա մասին չի էլ հիշում, բայց մի անգամ անեսթեզիա, երբ վատ են անում, դու մահանում ես՝ բոլորը դրա մասին խոսում են։ Հիմա էս մակրոտնտեսական կայունության կառավարումը կամ մակրոկառավարումն ինքը նաև արվեստ ա ու հիմա էս իրավիճակում, երբ մենք գնում ենք նախընտրական տարի ա, 26-ն ընտրական տարի ա ու Կառավարությունը հանձնառություն ա վերցնում ծախսերը կրճատել, որոշակի հարկային վարչարարությունը խստացնել՝ էդ ճանապարհով կոնսոլիդացիա անել 5,5-4,5, էդ չափազանց կարևոր ա։

Հիմա ինչ վերաբերում է գնահատականին։ Ես հնչեցրեցի, որ ինքը լինելու ա փոքր զսպող ազդեցությամբ ֆակտոր, այսինքն՝ գնաճի վրա ինքն ունենալու դրական ազդեցություն, որովհետև կոնսոլիդացիան՝ ծախսերի կրճատումը, բերում ա պահանջարկի որոշակի նվազման, որը նաև որոշակի չեզոքացնելու ա գնաճային ռիսկերը։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Ունե՞ք արձագանք։ Համեցեք։

 Ս.ԲԱԳՐԱՏՅԱՆ

-Պատասխանի համար շնորհակալ եմ։ Ես մոտավորապես նման վերլուծություն ունեմ, դրա համար փորձում էի նաև ճշտեի՝ ինչքանո՞վ էր դա համապատասխանում իրականությանը։

Եվ երկրորդ հարցը՝ իմ գործընկերոջ հարցը շարունակելով՝ կուզենայի դուք թվերով նշեիք էս պահին մեր պետական պարտքի թիվը, պետական պարտքն ինչքա՞ն է կազմում, որից ինչքանն է կազմում ներքին պարտքը, ինչքանն է կազմում արտաքին պարտքը։ Եվ նաև փոքր հաշվարկ՝ վարժություն անենք, եթե առաջիկա 7 տարում մենք որևէ վարկ չվերցնենք, արդյո՞ք մենք կարող ենք ապահովել տնտեսության դինամիկան, էդ նույն զարգացումը, թե՞ ոչ։ Շնորհակալություն։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Ես կարծում եմ, որ առանց պարտքի դինամիզմը կընկնի միանշանակ, էդտեղ հարց չկա։

Թվերի մասով՝ 25 միլիարդի կեսը, դրա էլ կեսը... (խոսակցություն դահլիճում) հա, մոտավորապես պարոն Հովհաննիսյանը նշեց, կես-կես ա էս պահի դրությամբ, դրա համար ես տենց ճշգրիտ թվերը չասեմ, բայց մոտավորապես էդ ա։ Բայց էդտեղ մի հատ էլ դրական զարգացում ունենք, պարոն Բագրատյան, եթե թույլ կտաք, մենք, երբ որ տոկոսադրույքները... (խոսակցություն դահլիճում) չէ, հիմա, հիմա էս 25-ն եմ ասում՝ մենք ունենք 25 միլիարդի հասնող ՀՆԱ դոլարային արտահայտությամբ... (խոսակցություն դահլիճում) դե, էն, իմ հիշելով մի հատ թվերը կնայեմ ձեզ կներկայացնեմ, բայց իմ հիշելով էնտեղ էլ էական տարբերություն չկա։ Այսինքն՝ ՀՆԱ-ի էլի կեսն էր, ուղղակի դրամային պարտքը շատ ավելի ցածր էր։ Հիմա դրամային պարտքի դինամիկայի մասով դրական զարգացումն էն ա, որ մենք անընդհատ, հիշում եք, պարոն Թունյանն էլ էր էդ հարցը պարբերաբար տալիս՝ մեր տոկոսադրույքի (չի հասկացվում) վերաբերյալ, տոկոսադրույքն իջեցնում եք, ինքը որտե՞ղ ա երևում։ Առաջինը երևաց կարճաժամկետ թղթերի տոկոսադրույքում, այսինքն՝ մեր տոկոսը 6,75, կարճաժամկետը՝ մոտավորապես 8, վերջին 2-3 ամսում մենք ունենք մոտավորապես 50-60 բազիսային կետով 10-տարանոց պարտատոմսերի եկամտաբերության նվազում։ Էդ մի քանի ֆակտոր կա էդտեղ, պարոն Թունյան, մեր գործողությունների արդյունքով։

Երկրորդը՝ Կենտրոնական բանկը պարտքի պահուստավորման նորմատիվն ա փոխել, որով բանկերին մոտավորապես մի 180 միլիարդ հավելյալ իրացվելիություն ա տվել, որը ևս մի մասը գնացել ա էդ շուկա ու էլի տոկոսները բերել ա։ Այսինքն՝ պետական պարտքի տեսանկյունից ևս ունենք գնի նվազում։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Թադևոս Ավետիսյան, համեցեք։

 Թ.ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

-Պարոն Գալստյան, գաղտնիք չէ, որ Կենտրոնական բանկի հիմնական գործառույթներից է գնաճի կառավարումը, և էս համատեքստում մի կարևոր էսպես արձանագրում կա, որ ձեր տեսակետն անհրաժեշտ ա լսել։ Հիմա տեսեք, նախընտրական, այո, տարիn մոտենում է և Վիճակագրության պետական մարմինը, որը վիճակագրություն պիտի ներկայացնի անաչառ, փաստորեն, անցել ա, կարծում եմ, հանձնարարությունների խիստ կատարման, թվեր են հրապարակում, որ ասում ա՝ ամեն ինչ լավ էր, խանձր համն էլ վրա տվեց։ Հիմա թվեր են հրապարակում, որ նույնիսկ խնամքով չեն խաբում, էլի։ Այսինքն՝ շատ տենց ագրեսիվ կերպով, ինչի եմ հարցը ձեզ տալիս, որովհետև ձեր հիմնական գործառույթին ա առնչվում։ Հիմա տեսեք, ուրեմն, 2025 թվականի առաջին կիսամյակում նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը 81 հազարից մի քանի հարյուր դրամով ավել էր։ Երրորդ եռամսյակում, մենք էլ, որ խոսեցինք էդ մասին, որ դե էդ լավ չի՝ մարդկանց եկամուտները չի ավելանում, թերևս, ստացան հանձնարարություն և 3000 դրամով երրորդ եռամսյակում զամբյուղի արժեքն իջեցրին։ Ձեզ ասեմ՝ մեթոդաբանությունը չի փոխվել, ամեն ինչ մեթոդի մեջ նույնն ա մնացել, բայց ես, որ նայում եմ էդ ժամանակագրությունը, էդ ապրանքները, որոնք մտնում են էդ խմբի մեջ, էդտեղ կան այս կամ այն չափով գնաճ։ Միջին գնաճել ա եղել, այսինքն՝ գներն էսպես ավելացել են և էս ապրանքատեսակներում էլ արձանագրվել ա որոշակի գնաճային միտում։ Հիմա մի հատ էս դիլեման գոնե փորձեք դուք բացատրեք, որովհետև, ի վերջո, էդ ցուցանիշները ձեր համար թիրախ են։ Այսինքն՝ դուք կառավարում եք նաև էդ ցուցանիշները կամ հիմնականում է ցուցանիշները, եթե էդտեղ, մեղմ ասած, խաբկանք կա, սուտ կա, բան կա, էդտեղ կարող ա էդ կառավարումն էլ դրանից, թերևս, տուժի։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Ավետիսյան։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Շնորհակալություն հարցի համար։ Եթե անկեղծ, ես էդ մինիմալ սպառողական զամբյուղի թվին չեմ հետևում, ես կարամ նայեմ մի հատ, հետո ձեզ հետ կապվենք, խոսենք։

Ինչ վերաբերում ա մեր կողմից կառավարվող գնաճին, ինքը համընդհանուր զամբյուղն ա, որը, ըստ էության, 12–ամսյա կտրվածքում ունի 3,7 տոկոս աճ, որը մեր թիրախից որոշակի, էս պահի դրությամբ, բարձր է, որովհետև հիշում եք՝ մենք թիրախը 4-ից իջեցրել ենք 3, բայց մեր գնահատականով ինքը բացառապես պայմանավորված է առաջարկի գործոններով, եկող ֆակտորներով։ Այսինքն՝ որոշակի սննդամթերք, որը նաև ենթադրում եմ՝ ավելի մեծ կշռով մտնում ա նաև էդ հենց մինիմալի մեջ։ Դրա համար պետք ա նայել, 2 զամբյուղները համեմատել իրար հետ, տեսնել էնտեղ կշիռները ո՞նց ա, որովհետև էնտեղ կշռման հարցեր ա լինելու էլի մասնագիտական։

Երկրորդը, ինչ կուզեի նշել, մենք՝ որպես Կենտրոնական բանկ, քանի որ գնաճի կառավարման տեսանկյունից առավել կարևորում ենք պահանջարկով եկած գնաճն ու աշխարհում տենց ա։ Այսինքն՝ Կենտրոնական բանկերը միանգամյա գնաճին չեն արձագանքում, այսինքն՝ եթե վարունգի գինը մի տարի թանկացել է, դրա դիմաց դու տոկոսադրույք չես բարձրացնում, այլ բարձրացնում ես այն դեպքում, երբ մարդիկ հարստացել են, իսկ ապրանքային ծածկույթը համարժեք չի աճել։ Էդ պարագայում մենք մի հատ ցուցանիշ կա, որին հետևում ենք, ավելի շուտ՝ երկու, կոչվում են՝ «սթիքի փրայսեր»։ Այսինքն՝ այն գները, որոնք, որպես կանոն, չեն փոխվում տարիներ կամ տասնամյակ շարունակ ու ծառայությունների գները։ Էդ երկու գները՝ պանդեմիայից հետո ու ռուս-ուկրաինական հակամարտության արդյունքում իրենք բավականին բարձրացել էին՝ արտաքին պահանջարկով պայմանավորված, բայց պիտի նշեմ, որ վերջին տարվա ընթացքում այդ գները ևս էապես իջել են ու իրենց աճի տեմպը կայունացել ա 2 տոկոսի շրջանակներում։

Ինչ վերաբերում ա զամբյուղին՝ մի հատ կնայեմ ձեզ հավելյալ կասենք։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Ունե՞ք արձագանք։

 Թ.ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

-Ինձ էլ ասեք, համ էլ կարծում եմ՝ կօգնենք Վիճակագրության կոմիտեին էս վիճակից դուրս գա, գիտեմ քաղաքական ճնշումները մեծանում ա, հիմա մարդ ա, պիտի թիվ նկարի, որ էդ թիվը հաճելի լինի քաղաքական մեծամասնության համար, բայց դե մասնագիտական կառույց ա, օգնենք՝ մի քիչ գոնե էդ նկարելու ժամանակ շատ տենց տգեղ բաներ չլինի։ Էս օգնենք իրենց։ Բայց հիմա մի հատ էլ հարց կա, ես այցելում եմ նաև տարբեր համայնքներ, գյուղական բնակավայրեր. տեսեք, ուրեմն, բավականին մեծ խոսույթ կա հիմա, որ անցնում ենք անկանխիկ շրջանառության և բոնուսներ ա նախատեսված էդ անկանխիկ շրջանառության համար և այլն, և նախատեսվելու ա, սա կարևոր թեմա ա, բայց գանք գետնի վրա։ Հիմա բավականին շատ գյուղական համայնքներ կան, որոնց բնակիչները, օրինակ՝ ուղիղ ինձ արձագանքել են, որ ասենք՝ որևէ բանկ էդտեղ բանկոմատ չունի ենթադրենք կամ էդ տարածքում չկա և մարդիկ, էդ կոնկրետ մարդիկ են և հիմա չասեմ՝ 10-ը, 20-ը շա՞տ ա, թե՞ քիչ, բայց կոնկրետ էդ մարդիկ բողոքում են ասում են՝ մենք, որպեսզի կարողանանք քարտով մեր թոշակը կամ աշխատավարձը և այլ նաև կանխիկացնենք, ստիպված մեծ ծախս ենք անում՝ 3 հազար, 5 հազար դրամ, որպեսզի կարողանանք ասենք 20, 30 հազար դրամ կանխիկացնենք։ Սա խնդիր ա, ինչպե՞ս եք մտածում սրա շուրջ, որովհետև դա նաև ձեր տիրույթն ա։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Ըստ էության, քաղաքականության տեսանկյունից 2 ճանապարհ կա կամ..., որովհետև ինքը բիզնես ա, չէ՞, ըստ էության, եթե դու բանկոմատ ես դնում, ինքը պիտի արդարացված լինի բիզնես տեսանկյունից։ Մենք որոշակի համայնքներում, որոնք սահմանամերձ են, օգնել ենք, փորձել ենք ինչ-որ լուծումներ գտնել։ Էդ՝ մեկ, բայց էդ ինստիտուցիոնալ լուծում չէ։ Ինստիտուցիոնալ լուծումն անկանխիկի ավելացումն ա։ Այսինքն՝ էդ գյուղական համայնքներում, իրենց կարիքները բավարարելու համար, խանութներում իրենք պիտի վճարեն անկանխիկ եղանակով... (խոսակցություն դահլիճում) դե, ժամանակ ա ուզում, բայց էդտեղ բանկոմատ դնելն էլ որոշակի ժամանակ ա տանելու, դրա համար ասում եմ՝ ինստիտուցիոնալ խնդիրը, իմ պատկերացմամբ, էդ անելն ա, որովհետև փոքր գյուղերում, որտեղ կա մի քանի հարյուր բնակիչ ու ենթադրենք կանխիկացումը տեղի ա ունենում ամսական մի անգամ, երբ թոշակ են ստանում, էդտեղ տանել հսկայական ներդրում անել, էդ բանկոմատը դնել՝ մի քիչ տնտեսական տեսանկյունից կարող է արդարացված չլինի։ Շնորհակալություն։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն։

 Մ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Հա, մի բան մտածում էինք, էդ հետո կասեմ ձեզ առանձին։

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ, պարոն Գալստյան, հարցերն ավարտվեցին։

Հարգելի գործընկերներ, այժմ կենտրոնական ամբիոնի մոտ եմ հրավիրում, հարակից զեկուցման համար, Ազգային ժողովի ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Ծովինար Վարդանյանին։ Համեցեք, տիկին Վարդանյան։

 Ծ.ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Մեծարգո պարոն վարչապետ, Կառավարության հարգելի անդամներ, Ազգային ժողովի հարգելի փոխնախագահ, հարգելի գործընկերներ, սիրելի քաղաքացիներ, քննարկում ենք Հայաստանի Հանրապետության 2026 թվականի պետական բյուջեի նախագիծը, այն հիմնական փաստաթուղթը, որն ուղղորդելու է մեր երկրի զարգացման ընթացքը, ձևավորելու է մեր տնտեսական և սոցիալական քաղաքականության հիմքերը և ամրապնդելու է պետական կառավարման արդյունավետությունը։ 2026 թվականի պետական բյուջեն Կառավարության կողմից մշակվել է պատմական շրջադարձի պայմաններում։ Այն ոչ միայն սահմանում է մեր երկրի տնտեսական և սոցիալական քաղաքականության ուղենիշերը, այլև արտահայտում է մեր մտածողությունը խաղաղության հաստատման նոր պայմաններում։

Օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ստորագրված խաղաղության հռչակագիրը Հայաստանի համար բացում է նոր հորիզոններ՝ տնտեսական աճի, տարածաշրջանային համագործակցության և ներդրումային հնարավորությունների տեսանկյունից, և միևնույն ժամանակ այն առաջ է բերում նաև նոր մարտահրավերներ, որոնք պետք է հաշվարկված կերպով արտացոլվեն բյուջեի կառուցվածքում։ Մենք կանգնած ենք առաջադրանքի առջև՝ հարմարվել նոր անվտանգային և տնտեսական միջավայրին, երբ պետք է պահպանել մակրոտնտեսական հավասարակշռությունը, չթուլացնել պաշտպանունակությունը, բայց միևնույն ժամանակ զարգացնել ենթակառուցվածքները, կրթությունը և առողջապահությունը։ Այս փաստաթուղթը հենց այդ հավասարակշռության որոնման արդյունքն է։ Այդ պատճառով 2026 թվականի բյուջեն պարզապես ֆինանսական փաստաթուղթ չէ, այլ պետական պատասխանատվության և քաղաքական կամքի դրսևորում։ Սա գործող Կառավարության հինգերորդ բյուջեն է, որ ամփոփում է վերջին տարիներին սկսած բարեփոխումների շարունակականությունը և միաժամանակ նախանշում է նոր նախաձեռնությունների իրագործումը։ Բյուջեի կազմման հիմքում դրվել են արդյունավետության, դիմակայության և ռազմավարական պլանավորման սկզբունքները։ Այս մոտեցումը հնարավորություն է տալիս առաջնահերթ տեղ տալ մարդկային կապիտալի զարգացմանը՝ որպես մեր պետության աճի հիմք։ Կրթությունն ու առողջապահությունը շարունակում են մնալ այն հիմնական հենասյուները, որոնց վրա կառուցվում է երկրի երկարաժամկետ և կայուն զարգացումը։

Առողջապահությունը 2026 թվականի պետական բյուջեի առանցքային և գաղափարական շեշտադրումներից մեկն է։ Կառավարությունն առողջապահական բարեփոխումները դիտարկում է ոչ միայն որպես սոցիալական քաղաքականության բաղադրիչ, այլ որպես պետական և ազգային անվտանգության ռազմավարական ուղղություն։ Առողջ և պաշտպանված քաղաքացի յուրաքանչյուր ժամանակի ամենաուժեղ ներդրումն է պետության դիմակայունության մեջ։

2026 թվականին մեկնարկում է առողջապահության համապարփակ ապահովագրության համակարգը, այնպիսի բարեփոխում, որը տարիների ընթացքում կդառնա Հայաստանի սոցիալական մոդելի հիմնասյուներից մեկը։ Այս ծրագիրը ոչ միայն ապահովում է յուրաքանչյուր քաղաքացու բժշկական ծառայությունների հասանելիությունն ու կանխատեսելիությունը, այլև ստեղծում է նոր քաղաքական մշակույթ համապարփակ, պետական հոգածության հավասար հնարավորությունների և մարդկային արժանապատվության պաշտպանության։ Բարեփոխման էությունը հետևյալն է. առողջապահական համակարգը դուրս է գալիս միայն արձագանքման տրամաբանությունից և անցնում է կանխարգելիչ քաղաքականության դաշտ։ Պետությունն իր վրա է վերցնում առողջության պահպանման ֆինանսական բեռը՝ պաշտպանելով հատկապես սոցիալապես խոցելի խավերին։ Եվ ամենակարևորը՝ ձևավորվում է համերաշխության նոր մոդել, որտեղ յուրաքանչյուր վճարված դրամ դառնում է ներդրում հանրային առողջության մեջ։ Այս քաղաքականությամբ Հայաստանը մտնում է այն երկրների ընտանիք, որոնք իրենց զարգացման հիմքում դնում են ոչ միայն տնտեսական ցուցանիշները, այլ մարդու կյանքի որակը։

Կառավարությունը կրթության ոլորտի պլանավորումը դիտարկել է որպես երկրի երկարաժամկետ տնտեսական զարգացման հիմնական շարժիչ ուժ։ Կրթությունը մեծ ներուժ ունի՝ կրճատելու տնտեսական և սոցիալական անհավասարությունները, որոնք ձևավորվել են վերջին 30 տարիների ընթացքում։

2026 թվականի պետական բյուջեում կրթությանը հատկացվող միջոցները համաչափ աճում են՝ ընդգծելով մեր առաջնահերթությունները՝ ներդրումներ կատարել մարդկային կապիտալում։ 2026 թվականին ավարտվում է «300 դպրոց, 500 մանկապարտեզ» խոշոր ծրագիրը, շարունակվելու են ակադեմիական քաղաքի նախագծման և շինարարական աշխատանքները, ներդրվելու են նոր չափորոշիչներ, ուսուցիչների ատեստավորման արդյունքում շարունակելու են բարձրանալ աշխատավարձերը, կրթական հաստատություններն արդիականացվելու են տեխնիկական և լաբորատոր հնարավորություններով։ Այս բոլոր քայլերը նպաստում են ոչ միայն կրթական մակարդակի բարձրացմանը, այլև ռազմավարական նշանակություն ունեն՝ դարձնելով կրթությունը որպես ազգային վերափոխման գլխավոր շարժիչ ուժ և սա շատ ավելին է, քան պարզապես ուսումնական ծրագրի արդիականացում։ Սա կրթական հեղափոխություն է, որտեղ կրթությունն ու գիտությունը դառնում են երկրի վերափոխման էներգիա, իսկ կրթվելը՝ կենսակերպ։

2026 թվականի բյուջեն կառուցված է կայուն մակրոտնտեսական միջավայրի վրա, կանխատեսում է 5,4 տոկոս տնտեսական աճ, ինչը համապատասխանում է նաև միջազգային կազմակերպությունների կանխատեսումներին։ Սա հստակ ցույց է տալիս միջազգային վստահությունը Հայաստանի տնտեսական քաղաքականության նկատմամբ։ Տնտեսական աճի ներուժի բարձրացումը 5-5,5 տոկոս ցույց է տալիս, որ աճը ոչ թե արդյունք է կարճաժամկետ գործոնների, այլ կառուցվածքային բարեփոխումների։

2026 թվականի բյուջեն լիովին համապատասխանում է հարկաբյուջետային կանոններին։ Հարկային վարչարարության բարելավումը, ստվերային տնտեսության կրճատումը թույլ են տալիս, որ հարկեր-ՀՆԱ հարաբերակցությունը շարունակ աճի։ Արդյունքում՝ 2026 թվականին այն կբարձրանա ևս 0,4 տոկոսային կետով՝ մոտենալով 25 տոկոսի։

2026-28 թվականներին պետական պարտքը կպահպանվի վերահսկելի՝   54-55 տոկոս մակարդակում։ Պետք է նկատել, որ 25 թվականին նախատեսվող առաջնահերթ ծախսերը կբերեն պակասուրդի կարճաժամկետ աճին՝ մոտ 5,5-ի, այնուհետև 2026 թվականին պակասուրդը կնվազի մինչև 4,5 տոկոս, իսկ միջնաժամկետ նպատակով, մինչև 2028 թվականը, այն կհասնի՝ 2,8 տոկոսի։ Այս քայլերով Կառավարությունը միաժամանակ ապահովում է և՛ առաջնահերթությունները, և՛ ֆինանսական կայունությունը։ Այս մոտեցմամբ Կառավարությունը կկարողանա պահել պարտքի կայունությունը, ապահովել կայուն մակրոտնտեսական միջավայր, պահպանել հարկաբյուջետային կանոնները և միաժամանակ շարունակել երկրի անհրաժեշտ սոցիալ-տնտեսական քայլերը։

26 թվականի բյուջեում առանձնապես կարևոր է մակրոտնտեսական ռիսկերի կառավարման համար 39,3 միլիարդ դրամի պահուստային ֆոնդի և գանձապետական հաշվին ՀՆԱ-ի առնվազն մեկ տոկոս իրացվելիության բարձիկի ձևավորումը։ Սա Կառավարությանը թույլ կտա դիմակայել միջազգային անորոշություններին, մակրոտնտեսական ցուցանիշների շեղումներին, հարկային եկամուտների հնարավոր տատանումներին և արտաքին տնտեսական հարվածներին։

Սիրելի գործընկերներ, այս բյուջեն առանձնահատուկ է, սա մեր անկախ Հայաստանի առաջին բյուջեն է, որը ձևավորվում է խաղաղության նոր իրողությունների պայմաններում։ Հենց այդ պատճառով 26 թվականի բյուջեն պարզապես ֆինանսական հաշվարկ չէ, այն բազմաշերտ և համակարգված ծրագիր է՝ ուղղված խաղաղության ամրապնդմանը, Հայաստանի տնտեսական, սոցիալական և անվտանգության համակողմանի կայունացմանը։ Մենք քաղաքացիական, տնտեսական և անվտանգային բոլոր ոլորտներում մտնում ենք նոր փուլ՝ ավելի ուժեղ հիմնաքարերով, ավելի մեծ վստահությամբ և ավելի երկարաժամկետ նպատակներով։ Բյուջեի նախագիծը նախքան այս լիագումար նիստը արդեն մանրամասն քննարկվել է Ազգային ժողովի ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովում, ինչպես նաև համատեղ նիստերում՝ ըստ առանձին հանձնաժողովների և ոլորտների։ Այդ քննարկումների ընթացքում պատգամավորները ստացել են անհրաժեշտ պարզաբանումներ, գնահատականներ ու պատասխաններ բոլոր առանցքային հարցերի շուրջ։ Միաժամանակ Ազգային ժողովը շարունակելու է իր վերահսկողական գործառույթները բյուջեի կատարման ողջ ընթացքում՝ ապահովելով հանրային միջոցների արդյունավետ և արդար օգտագործումը, որի էֆեկտիվությունը մեծապես պահանջելու է բոլորիս միասնական և հետևողական աշխատանքը։ Այս բյուջեն Հայաստանի զարգացման հերթական քայլն է՝ ամրապնդելու դեպի կայուն, անվտանգ և նորարար երկիր։

Ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովը տվել է դրական եզրակացություն 2026 թվականի պետական բյուջեի նախագծին։ Շնորհակալություն։

Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Հարցերի համար գրանցում։ Գրանցված պատգամավորներ չկան։ Շնորհակալություն տիկին Վարդանյան։

Հարակից զեկույցի համար կենտրոնական ամբիոնի մոտ եմ հրավիրում պաշտպանության և անվտանգության հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահին... (խոսակցություն դահլիճում)։

Հարգելի գործընկերներ...

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Քսան րոպե ընդմիջում, հարգելի գործընկերներ։