ՆԱԽԱԳԱՀՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ՆԱԽԱԳԱՀ ԱԼԵՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ ԵՎ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՏԵՂԱԿԱԼ ՌՈՒԲԵՆ ՌՈՒԲԻՆՅԱՆԸ

 

Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Հարգելի գործընկերներ, բարև ձեզ, խնդրում եմ տեղադրել քարտերը և նախապատրաստվել գրանցման։ Գրանցում։ Գրանցվել է 63 պատգամավոր։ Քվորում ունենք, կարող ենք սկսել։

Հարգելի պատգամավորներ, շարունակում ենք քննարկել Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության ծրագրի 2023 թ. կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին զեկույցը։

Ձայնը տրվում է հարակից զեկուցողին` առողջապահության նախարար Անահիտ Ավանեսյանին։ Տիկին նախարար, խնդրում եմ համեցեք կենտրոնական ամբիոնի մոտ։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ, մեծարգո վարչապետ, հարգելի գործընկերներ, ձեր ուշադրությանն եմ ներկայացնում Կառավարության 2021-2026 թթ. ծրագրի 2023 թ. կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին զեկույցի առողջապահության հատվածը` գնահատելու արված աշխատանքները, ձեռքբերված արդյունքները, բարեփոխումների ընթացքը և վերահաստատելու առաջիկայում մեր անելիքների ուղղությունները։ Կառավարության քաղաքականությունն ուղղված է անհատի և հանրային առողջության պահպանմանն ու բարելավմանը` ապահովելով հասանելի, արդիական, որակյալ առողջապահական ծառայություններ մարդու ծնվելուց մինչև կյանքի վերջ։ Մեր նպատակն է, որ Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի պահպանի, ամրացնի իր առողջությունը, ֆիզիկապես և հոգեբանորեն կարողանա ամբողջությամբ իրացնել իր պոտենցիալը, կրթվել, արդյունք ստեղծել, կառուցել բարեկեցիկ կյանք, դիմակայել մարտահրավերներին և երջանիկ լինել։ Մենք առողջության պահպանմանը և առողջապահական համակարգի զարգացմանն ուղղվող միջոցառումները դիտարկում ենք ոչ թե ծախս, այլ ներդրում մեր երկրի անվտանգության, տնտեսության բարգավաճման և անկախ ինքնիշխան երկիր կառուցելու մեջ։ Իհարկե, մենք քաջ գիտակցում ենք, որ վերջին տարիներին իրականացված բարեփոխումների արդյունքները տեսանելի կլինեն տարիներ հետո, բայց ուրախ ենք, որ մեր երկրում գրանցված ծնելիության, մահացության և առողջական ցուցանիշներն արդեն իսկ դրական տենդենցներ են գրանցում, և սոցիոլոգիական հարցումներով երևում է, որ մարդիկ տեսնում և արձանագրում են առողջապահության ոլորտի դրական տեղաշարժը, ինչն ամենակարևորն է մեզ համար։

Ելույթս կկառուցեմ մեր խոստման երեք ուղղությունների հիման վրա. հասանելի առողջապահության մեր երկրի քաղաքացիների համար։ Սա նշանակում է վրա հասած հիվանդության բուժման համար պետական հոգածության մեծացում թե՛ ծառայությունների քանակի, թե՛ շրջանակի մասով։ Եվ այսպես, 2023թ. ավելացել են պետպատվերի շրջանակներում հիվանդանոցային դժվարամատչելի բժշկական օգնության և սպասարկման ծավալները։ Մասնավորապես, մատուցված ծառայությունների թիվը կազմել է 861,845, ինչը 74981-ով ավելի է 2022 թ.-ից և շուրջ 2,5 անգամ ավել է 2017 թ.-ից։ Ներդրվել է հերթագրման էլեկտրոնային միասնական ավտոմատ համակարգ` ապահովելու արդարություն և թափանցիկություն մեր քաղաքացիների համար։ Մատուցվող ծառայությունների մեջ կարևոր են մեր երկրում հիվանդացության և մահացության հիմնական բեռ հանդիսացող երեք ուղղությունների մասով ավելացումները։ Իրականացվել է չարորակ նորագոյացություններով պացիենտների վիրահատական և ոչ վիրահատական՝ քիմիաթերապևտիկ, ճառագայթային բուժման, բժշկական օգնության և սպասարկման շուրջ 50 հազար ավելի ծառայություն, ինչը 1,5 տոկոսով ավել է նախորդ ցուցանիշից։ Շարունակվել է կոլոռեկտալ քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման սքրինինգային ծրագիրը, իրականացվել են հազարավոր հետազոտություններ, դրանից հետո հարյուրավոր պացիենտների մոտ հայտնաբերված դրական թեստի արդյունքների հիման վրա շարունակվել են հետազոտություններ, բուժումներ, և մենք ունենք դրական առողջական ելքեր։ Կրծքագեղձի քաղցկեղի կանխարգելման նպատակով սքրինինգի շրջանակում շուրջ 10,000 կին 2023 թ. հետազոտվել, է և հարյուրավոր կանայք ճիշտ պահին ախտորոշվել են, ստացել բուժում, փրկվել և պահպանել իրենց կյանքի որակը։ Նշեմ, որ սքրինինգային ծրագրերի պետական պատվերի շրջանակներում բուժման շնորհիվ է, որ 2021 թ. համեմատ 2022 թ. կյանքում առաջին անգամ ախտորոշված չարորակ նորագոյացությունների դեպքերն աճել էին 6,6 տոկոսով, իսկ մահացության դեպքերը նվազել էին 3,4 տոկոսով։ Այս դինամիկան շարունակվել է նաև 2023 թ. ընթացքում։ Նախորդ տարվա համեմատ կյանքում առաջին անգամ ախտորոշված դեպքերն աճել են ևս 2,3 տոկոսով, իսկ մահացությունը նվազել է 1 տոկոսով։ Սա մեր կարևորագույն ձեռքբերումներից է, որ կյանքում առաջին անգամ հայտնաբերման դեպքերը գնալով աճեն, իսկ մահացությունը նվազի։

Սրտանոթային հիվանդությունների բժշկական օգնության և սպասարկման շուրջ 42,000 ծառայություն է մատուցվել, ինչը 7 տոկոսով ավելի է նախորդ տարվա ցուցանիշից։ Ընդլայնվել է գլխուղեղի կաթվածի ծրագիրը, ներդրվել է աորտայի շերտազատման, անևրիզմայի վիրահատական բուժման նոր ծրագիրը։ Տասնյակ կյանքեր են փրկվել այս ծրագրի շնորհիվ։

Արյան շրջանառության համակարգի հիվանդացությունը, որ մեր երկրում մահացության առումով առաջին տեղն է գրավում, 2022 թ. նվազել է 14,1 տոկոսով՝ նախորդ տարվա համեմատ, իսկ 2023 թ. ևս նվազել է 10,2 տոկոսով։

Ավելացել է օրգանների փոխպատվաստման ծառայությունների թիվը։ Կատարվել են 60-ից ավելի վիրահատություններ։

Դեղերի հասանելիության ընդլայնման ուղղությամբ 2023 թ. պետական բյուջեի հաշվին կենտրոնացված կարգով ձեռք բերվող դեղերի ցանկն ավելացել է մոտ 100-ով։ Ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումներ ունեցող կամ 3-րդ խմբի հաշմանդամ անձի կարգավիճակով 110 շահառուներ նախկին 50 տոկոս զեղչի փոխարեն առողջության առաջնային պահպանման օղակից դեղերն ստացել են ամբողջությամբ պետության հաշվին 100 տոկոս փոխհատուցմամբ։

Վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքար. մեկ տարեկան երեխաների պատվաստումներում ամբողջական ընդգրկվածությունը կազմել է 92 տոկոս, որը 2022 թ. համեմատ կազմել է 90, այսինքն` 2 տոկոսով ավելացում ունենք։ Իրականացվել են կարմրուկի տեղային բռնկումների կանխարգելման միջոցառումներ, որոնք հնարավորինս կանխել են հիվանդացության տարածումը։ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի և մալարիայի դեմ պայքարի շրջանակներում հեպատիտ C-ի, սիֆիլիսի հայտնաբերման նպատակով իրականացվել է շուրջ 24,000 հետազոտություն, և դրանից հետո հայտնաբերված դեպքերի բուժումը և հիվանդության տարածման կանխարգելման միջոցառումների ողջ շրջանակն իրականացվել է պետության հոգածությամբ։

Ընդլայնվել է վերարտադրողականության օժանդակ տեխնոլոգիաներից օգտվելու իրավունք ունեցող շահառուների ցանկը, կատարվել է 5,441 շահառուի համար ախտորոշում, բուժում, արդյունքում գրանցվել է 736 հղիություն, ծնվել է 159 երեխա։ Նշեմ, որ այս տարվա առաջին եռամսյակի ընթացքում մենք արդեն 100-ից ավելի ծնված բալիկներ ունենք։ Նշեմ, որ 2023 թ. ծնվել է 35,854 երեխա, 2022 թ. 5,649-ի համեմատ աճը կազմել է 205։ Հիվանդությունների կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման և քրոնիկ վիճակների կառավարման մասով չափազանց կարևոր են առողջության առաջնային պահպանման օղակի՝ պոլիկլինիկաների և ամբուլատորիաների բարեփոխումները, որոնք ուղղված են թե՛ ենթակառուցվածքների, թե՛ որակի բարձրացման և բուժաշխատողների աշխատանքի գնահատման նոր սկզբունքների փոփոխությանը։ Պետք է ասեմ, որ 2023 թ. ներդրվել է բոնուսային համակարգ, ամբողջությամբ վերանայվել են ցուցանիշները և դրանց դիմաց փոխհատուցման վճարների չափերը։ Եվ, ընդհանուր առմամբ, իրականացվել է 1,1 մլրդ դրամ ավելացում աշխատավարձային ֆոնդին, մեկ բուժաշխատողի միջին աշխատավարձը 33 տոկոսով բարձրացվել է սրա արդյունքում։ Փաստացի, քանի որ մեր ֆինանսավորման սկզբունքը խրախուսում է աշխատանքը և կատարված, իրականացված հետազոտություններն ու բուժումները, մեզ մոտ առողջության առաջնային պահպանման օղակ այցելությունների թիվը նախորդ տարվա 5,3 մլն-ից 2023 թ. կազմել է 6 մլն։ Մենք շարունակելու ենք այս օղակում վերազինման և մասնագիտական կատարելագործման աշխատանքները, քանի որ հենց այս օղակն է ապահովելու կայուն և մարդակենտրոն համակարգ։ Առողջապահական ծառայությունների հասանելիության մասով մեզ համար ֆինանսական մատչելիությունից բացի կարևոր է մարդու բնակության վայրին մոտ ֆիզիկական մատչելիության ապահովումը և այդ ծառայությունների արդիականացումը, որակի ապահովումը։ 2023թ. ավարտվել, շարունակվել և մեկնարկել են տասնյակից ավելի բժշկական կենտրոնների կառուցման, վերակառուցման ծրագրեր։ Մարտունու և Վայոց Ձորի բժշկական կենտրոններն այսօր մատուցում են արդի ծառայություններ մարզի բնակչությանը, և նրանք ստիպված չեն՝ գալու Երևան՝ կրելով հավելյալ անհարմարություններ և ծախսեր։ Մեկնարկել են Վանաձորի բժշկական կենտրոնի ինֆեկցիոն ծառայության նոր մասնաշենքի, հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնի Արարատի և Արմավիրի մասնաճյուղերի, Արտաշատի բժշկական կենտրոնի պոլիկլինիկական մասնաճյուղի վերակառուցման աշխատանքները։ Շարունակվել են Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի, հոգեկան առողջության կենտրոնի, Սիսիանի, Թալինի, Ծաղկահովիտի, Չարենցավանի, Մասիսի, Եղվարդի, Տաշիրի, Աշտարակի բժշկական կենտրոնների շինարարական աշխատանքները։ Նշեմ, որ ընթանում են 19 ամբուլատորիաների և 9 պոլիկլինիկաների կառուցման և վերակառուցման նախագծման աշխատանքները, ևս 20 ամբուլատորիաների կառուցման և վերանորոգման նախագծման աշխատանքներն այս տարի կմեկնարկեն։ Որակի ապահովման մասով վերանայվել է բժշկական կենտրոնների լիցենզավորման գործընթացը, խստացվել են պահանջները՝ դառնալով պարբերական, շարունակվել է ծառայությունների թվայնացման գործընթացը, ստեղծվել է էթիկայի հանձնաժողով, մշակվել և ընդունվել է 232 գործելակարգ, որոնք համապատասխանում են ախտորոշման 374 կոդին։ Իհարկե, արդի և որակյալ առողջապահական ծառայությունների հասանելիությունը մեր կարևորագույն նպատակն է, բայց մենք հասկանում ենք, որ իրապես առողջ, ֆիզիկապես և հոգեպես ամուր հասարակություն ունենալու համար նախ՝ մենք պետք է փոխենք վերաբերմունքը մեր առողջության նկատմամբ, դիտարկելով այն որպես թանկարժեք ռեսուրս, որն անվերջ վերականգնվող չէ և առաջին հերթին մեր պատասխանատվությունն է հոգ տանել մեր մասին, որդեգրել առողջ ապրելակերպ, հեռու մնալ վնասակար սովորույթներից, ֆիզիկապես ակտիվ լինել, իսկ պետության դերն է տալ դրա հնարավորությունը, ինչը մենք շարունակելու ենք անել։

Նշեմ, որ առողջ ապրելակերպի խթանման ուղղությամբ շարունակվել են 10 մարզերում համայնքային ձևաչափով իրականացվող՝ առողջ կենսակերպ սերմանող, վարքագծային փոփոխություններ բերող արշավները։ Առողջ և ակտիվ ծերացման գաղափարը խթանելու, մեծահասակ բնակչությանն առողջ ապրելակերպի մասին իրազեկելու և ֆիզիկական ակտիվությունը խրախուսելու նպատակով Երևանում ստեղծվել են առողջ ծերացման խմբակներ, որոնք մեծ ոգևորություն են առաջացրել մեր ավագ սերնդի մոտ։ Այս մոդելը կիրառվել է նաև մարզերում, և այն բոլոր ենթակառուցվածքները, որոնք կառուցվում են դպրոցներում և մարզադահլիճներում, շարունակելու են ծառայել նաև համայնքային ողջ բնակչությանը։ Մենք շարունակելու ենք Կառավարության ծրագրով նախանշված բարեփոխումները, որոնց մեջ ամենակարևորը, թերևս, ապահովագրությունն է։ Նախորդ տարի ընդունվեց հայեցակարգը, որի հիման վրա մշակվել է մոդելը, իրականացվել են հաշվարկները, և առաջիկայում օրենսդրական փաթեթը կներկայացնենք նաև ձեզ։

Հարգելի գործընկերներ, սիրելի քաղաքացիներ, առողջ եղեք, գնահատենք և պահպանենք մեր և մեր հարազատների առողջությունը։ Շնորհակալություն։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Հարցերի համար հերթագրում։ Հռիփսիմե Հունանյան, համեցեք։

 Հ.ՀՈՒՆԱՆՅԱՆ

-Տիկին Ավանեսյան, շնորհակալություն զեկույցի համար և շնորհակալություն այդքան մեծ աշխատանք կատարելու համար։ Հարցս հետևյալն է. մենք գիտենք, որ մեր ժամանակներում մեծ մարտահրավեր են օնկոլոգիական հիվանդությունները և նամանավանդ կանանց շրջանում և նամանավանդ կրծքագեղձի քաղցկեղի հետ կապված։ Ես գիտեմ, որ Կառավարության ուժերով գոյություն ունի շարժական մամոգրաֆիա սքրինինգային ծրագիրը, որը պտտվում է Հայաստանի Հանրապետությունում և ժամանակից շուտ հայտնաբերում է կրծքագեղձի քաղցկեղը։ Ես կուզենայի, որ մի քիչ ավելի մանրամասն խոսեիք դրա մասին, որպեսզի մեր հայրենակիցներն ավելի տեղեկացված լինեն և փորձեն շուտ դիմել, շուտ դիագնոզվել և բուժվել։ Շնորհակալություն։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ հարցի համար։ Իհարկե, մեզ համար շատ կարևոր է մեր քաղաքացիների՝ չարորակ նորագոյացությամբ հիվանդության բուժման ամբողջ ընթացքն ապահովելը։ Բայց, եթե մենք մեր շեշտադրումը չտանենք դեպի վաղ հայտնաբերում, ռիսկերի նվազեցում, ապա հիվանդացության կանխարգելման մասով չենք կարող մեծ արդյունքներ ունենալ։ Այո, երկու տարի է, ինչ գործում է շարժական մամոգրաֆիայի ծառայությունը։ Ծրագիրը մեկնարկել է դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակներում, բայց դրանից հետո պետությունն իր վրա է վերցրել, և շարունակությունը պետական բյուջեի միջոցներով է ֆինանսավորվելու։ Երեք մարզերում արդեն իսկ իրականացվել են սքրինինգային հետազոտությունները։ Մենք սկսել ենք Լոռու, Սյունիքի և Տավուշի մարզերից։ Այս պահին շարժական մամոգրաֆը գտնվում է Գյումրի քաղաքում։ Առիթն օգտագործելով, ես ուզում եմ նաև քաջալերել մեր կանանց, որպեսզի հերթագրվեն, դիմեն և անցնեն անվճար այս հետազոտությունները։ Շատ կարևոր է, որ սքրինինգի արդյունքում հայտնաբերված խնդիրների լուծման համար ևս հատկացվում են պետական միջոցներ։ Երբ անձը գիտի, որ հայտնաբերման պարագայում մենակ չի մնալու իր հիվանդության հետ, սա շատ կարևոր հանգամանք է։ Մինչև մայիսի 31-ը մամոգրաֆը տեղակայված է մնալու Գյումրի քաղաքում, Շիրակի մարզի մեր բնակչությունը կարող է օգտվել։ Դրանից հետո մենք տեղափոխելու ենք հավանաբար՝ Գեղարքունիքի մարզ, և այդպես բոլոր մարզերով կպտտվի։ Բայց պետք է ասեմ, որ ապահովագրության շրջանակներում սքրինինգային ծրագրերն առանցքային են լինելու և այս պիլոտային ծրագիրն ընդլայնվելու է, դառնալու է համապետական, և մենք արդեն իսկ աշխատանքներ ենք տանում, որ ոչ միայն շարժական ձևով հասանելի լինեն մամոգրաֆիկ ծառայությունները, այլև մեր մարզերն արդեն իսկ ձեռք բերեն, ունենան մշտական տեղակայված մամոգրաֆներ։ Ուրեմն, Գյումրի, Վանաձոր, Սյունիքի մարզ, և առաջիկա մեկ տարվա ընթացքում այս աշխատանքների արդյունքները մենք կարողանալու ենք գրանցել։ Ինչպես նշեցի զեկույցում, 10,000 կին միայն 2023 թ. է անցել հետազոտություն, հարյուրավորների մոտ բացահայտվել են խնդիրներ, և հետագա հետազոտություններն ու դեղորայքային և վիրահատական բուժումը ևս իրականացվել են պետական պատվերի շրջանակներում։

 Ռ.ՌՈՒԲԻՆՅԱՆ

-Արձագանք։

 Հ.ՀՈՒՆԱՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն, տիկին Ավանեսյան։ Դուք շատ լավ ներկայացրիք, արձագանք չունեմ։ Բայց ես կոչ եմ անում մեր հայ կանանց, որ մի րոպե շուտ օգտվեն այդ սքրինինգային ծրագրերից, և հերթը չհասնի այնքան բարդ ստադիաների, որ արդեն չկարողանան բուժել հիվանդությունը։ Շնորհակալություն։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Ես մի փոքր հավելում անեմ։ Նաև երկու տարի առաջ մեկնարկած մեր հերցեպտինի ծրագիրը, որը բավականին թանկարժեք դեղորայք էր և անհասանելի էր, պետական պատվերի շրջանակներում, երբ հասանելի դարձավ առաջին և երկրորդ ստադիայի մեր պացիենտներին, մենք տեսնում ենք երրորդ, չորրորդ ստադիաներում օնկոլոգիական հիվանդության նվազում։ Սա շատ կարևոր ձեռքբերում է, և պիտի աշխատենք այս տենդենցը պահպանել։

 Ռ.ՌՈՒԲԻՆՅԱՆ

-Միքայել Թումասյան. հանո՞ւմ եք։ Գեղամ Նազարյան։

 Գ.ՆԱԶԱՐՅԱՆ

-Ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում մանկական մահացության պրոմիլային ցուցանիշներն ավելի նվազեցնելու համար, ինչ-որ ծրագրեր ունե՞ք այդ ուղղությամբ, որովհետև թիվը, իհարկե, ամենասարսափելիներից չէ, բայց կարծում եմ, որ պետք է հասնենք գոնե Հունգարիայի, Չիլիի կամ Ռումինիայի մակարդակին, գոնե հասցնենք 4-5 պրոմիլի, որը, կարծում եմ՝ հնարավոր է։

Երկրորդ հարցը ես նախորդ անգամ տվեցի, չհասցրիք պատասխանել։ Մարզերում շտապօգնության կայանների բաշխվածության հարցի մասին մտածե՞լ եք, թե՞ ոչ, որովհետև, ի վերջո, մենք այն երկիրը չենք, որի ղեկավարը մի ժամանակ մարդկանց արգելեց հիվանդանալ և հանեց շտապօգնության ծառայություններն ու մարզային հիվանդանոցները։ Կարծում եմ՝ մարզի բնակիչը ևս արժանի է արագ շտապօգնություն ստանալու հնարավորությունից օգտվելու։

Երրորդ հարցը. շատ հաճախ անհասկանալի է մարդկանց համար, թե ո՞ր դեպքում է շտապօգնության ծառայությամբ հիվանդանոց տարվող մարդու առաջնային բուժօգնությունն անվճար, ո՞ր դեպքում է վճարովի։

Չե՞ք կարծում, օգտվելով լրատվամիջոցներից, ինչ-որ հոլովակներ տարածել, որ մարդիկ իմանան իրենց իրավունքները և պարտականությունները թյուրընկալում չունենալու համար։

Ծրագրում նշված է, որ իրականացնում եք գլխուղեղային կաթվածների ծրագիր։ Կարծում եմ, որ, երևի, կանխարգելման ծրագիր պետք է իրականացնեք, ոչ թե գլխուղեղային կաթվածների ծրագիր։ Սա՝ որպես սրբագրական դիտարկում։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ հարցերի համար, փորձեմ բոլորին արագ անդրադառնալ։ Նախ՝ պետք է իրականացվի և՛ կաթվածի ծրագիր, այսինքն` բուժական հատվածը, և՛, իհարկե, նաև կանխարգելման աշխատանքներ։ Մեկը մյուսին լրացնում են և չեն կարող փոխարինել։ Իհարկե, ինչքան ֆինանսական և մասնագիտական ներուժ դնենք կանխարգելման մեջ, այնքան կունենանք լավ ելքեր և ավելի քիչ հիվանդացություն, բայց, միևնույնն է՝ մենք պատկերացնում ենք, որ այս հիվանդացությունը չի կարող էլիմինացվել, և մենք պետք է շարունակենք ֆինանսավորել նաև դրա վիրահատական և դեղորայքային բուժումը:

Շնորհակալություն շտապօգնության ծառայության հետ կապված հարցի համար, շատ կարևոր հարց է, և մենք այս տարի արդեն մեկնարկել ենք շտապօգնության հանրապետական ծառայության հիմնադրումը, և «Գյումրու շտապօգնություն» ՓԲԸ հիմքի վրա արդեն իսկ ստեղծվել է հանրապետական ծառայությունը, որն այսօր միավորել է ողջ Շիրակի մարզը, և հաջորդիվ ամեն ամիս միավորելով Արագածոտնի և մյուս մարզերը, հաջորդն Արագածոտնն է, հետո արդեն մյուս մարզերը, 2025 թ. հունվարին մենք ամբողջ հանրապետությունում պիտի ունենանք շտապօգնության մեկ միասնական ծառայություն։ Ինչո՞ւ է սա կարևոր։ Այսօր մեր շտապօգնության ծառայությունը մարզային ենթակայություն ունի, և երբեմն ֆիզիկապես ավելի մոտ գտնվող մեքենան չի կարող գնալ սպասարկման, որովհետև այդ մեքենան պատկանում է այլ բժշկական կենտրոնի, և տվյալ սպասարկման դաշտն իրենը չէ։ Մենք փոխում ենք սպասարկման ամբողջ սկզբունքը, և կանչն սպասարկվելու է ըստ ամենամոտ գտնվող մեքենայի սկզբունքի։ Մենք իրականացրել ենք բնակչության տեղակայման, հիվանդացության հիմնական օջախների, սեզոնայնության հաշվարկման քարտեզագրում, և դա շատ բարդ աշխատանք է՝ գնահատելու իրական պահանջարկն ըստ բաշխվածության, աշխարհագրական դիրքի, ճանապարհների։ Սրա արդյունքում, այո, ավելանալու են նաև ենթակայաններ որոշակի հեռավոր բնակավայրերում, որպեսզի կանչի ժամանակը լինի օպտիմալ և մեր քաղաքացիները, անկախ գտնվելու, բնակության վայրից, հավասար մատչելի ծառայություններ ստանան։ Գիտեք, որ գործում է սանավիացիայի ծառայությունը և այն դեպքերում, երբ անհրաժեշտ է հրատապ տեղափոխում, մենք շատ լավ արդյունքներ ունենք և օգտագործում ենք սանավիացիան։ Նշեցի, որ սրա արդյունքում վերանայվելու են նաև գործելակարգերը, թե որ զանգերն են, որ կանչերն են իսկապես շտապօգնության ծառայության կանչ և որոնք են, որ ուղղակի քրոնիկ հիվանդության կառավարման, ճնշման կարգավորման և այլ կանչեր են, և դրանք պետք է ուղղորդվեն առաջնային օղակին։ Մենք այս տարի նաև մեկնարկելու ենք առաջնային օղակին մեքենաներով ապահովումը։

 Ռ.ՌՈՒԲԻՆՅԱՆ

-Արձագանք։

 Գ.ՆԱԶԱՐՅԱՆ

-Շարունակեք։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Մենք նպատակ ունենք պիլոտային ծրագրով Սյունիքի և Գեղարքունիքի մարզերի համար փոքր, շատ ծախսարդյունավետ մեքենաներ ապահովել ընտանեկան բժիշկների համար, որպեսզի հենց նրանց վրա լինի այս գործառույթը՝ կառավարելու իրենց համայնքի բնակիչների ոչ շտապօգնության ծառայությունները և թեթևացնելու շտապօգնության ծառայության կանչերը, արագացնելու նաև սպասարկման շրջանակը։

Մանկական և մայրական մահացության մասին. այս ցուցանիշներն ընդհանուր երկրի և առողջապահական համակարգի ամենագնահատող ցուցանիշներն են, և մեռելածնության մասով 2023 թ. մենք ունենք բարելավում և ունենք մայրական մահացության նվազում, պրոմիլով 11 է դարձել և չորս մահվան դեպք ունենք՝ 2022 թ. 8 մահվան համեմատ։ Այսինքն` բավական նվազում ունենք և ամեն ինչ պետք է անենք, որ այս դրական տենդենցը պահպանենք։ Մանկական մահացության մասով, ցավոք սրտի, բարելավում չունենք, բայց նաև աշխատանքներ ենք տանում՝ գնահատելու, թե ի՞նչն է խնդիրը, ինչո՞ւ մենք չունենք այն արդյունքները, որոնք ակնկալում էինք և այս տարի լրացուցիչ միջոցներ պիտի ձեռնարկենք՝ լավարկելու նաև մինչև 1 տարեկան երեխաների և մինչև 5 տարեկան երեխաների մահացությունը։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Հարգելի գործընկերներ, «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցությունն ամբողջությամբ իր հարցերը հանել է, մնացել են միայն «Հայաստան» դաշինքի պատգամավորները։ Ուստի՝ ես արդեն հերթականությամբ կկարդամ «Հայաստան» դաշինքի հերթագրված պատգամավորների ցուցակը։ Այսպիսով, Արմենուհի Կյուրեղյան, համեցեք։ Հաջորդը` Գառնիկ Դանիելյան։

 Ա.ԿՅՈՒՐԵՂՅԱՆ

-Տիկին Ավանեսյան, իմ հարցը վերաբերում է էլեկտրոնային դեղատոմսերին անցման ծրագրին։ Ծրագրի նպատակը, իհարկե, ծառայությունների մատուցման որակի բարձրացումն էր և հիվանդների կողմից ինքնաբուժմամբ որոշ դեղերի օգտագործումը կանխելը։ Բայց ուզում եմ հիշեցնել, որ դեռևս 2019 թ. Կառավարությունն ուներ որոշում, որ պահանջարկը նույն դեղերի՝ միայն դեղատոմսերով վաճառքն էր և ոչ մեկն իրավունք չուներ՝ այդ դեղերն առանց դեղատոմսերի վաճառելու։ Այսինքն` ի՞նչ, ստացվում է, որ Կառավարության այդ որոշումը չի՞ կատարվել, ինչո՞ւ չի կատարվել, ի՞նչ երաշխիք, որ այս նոր որոշումը կկատարվի։ Բացի այդ, ես գաղտնիք չեմ ասի, որ ցանկացած որոշում կայացնելուց առաջ պետք է նախ՝ վերլուծել, թե դուք ի վիճակի՞ եք՝ այդ որոշումը կյանքի կոչելու, թե՞ ոչ։ Հիմա, արդյո՞ք գնահատվել է, թե մեկ էլեկտրոնային դեղատոմս գրելը համակարգչից օգտվելու բավարար ունակություններով բժշկից ինչքան ժամանակ կտանի։ Դուք հանձնաժողովում նշեցիք, որ դա 2-3 րոպե է, բայց ես խոստացա, որ ավելի լայն ուսումնասիրություն կանեմ, և, Արշակյանն այստեղ չէ, միկրոֆոնս չի անջատի, Վանաձորի պոլիկլինիկաներով ես անցել եմ, և միջինում լավագույն դեպքում, եթե ինտերնետը կա, համակարգն այդ պահին ծանրաբեռնված չէ, բավարար կարողականությամբ բժիշկը գրում է մեկ դեղատոմս, ապա պահանջվում է 7-8 րոպե։ Եվ եթե հաշվի առնենք, որ մեկ հիվանդի համար առնվազն 3-4 դեղատոմս է գրում, ապա պահանջվում է 12-15 րոպե։ Այդքանից հետո բժիշկը նորից գրում է դեղատոմսի թղթային տարբերակը, որովհետև դա պետք է հանձնի հիվանդին, որովհետև հիվանդը պետք է ունենա այդ օրինակը։ Հիմա ի՞նչ, սրանով մենք բժիշկի ծանրաբեռնվածությունը, բժշկի հոգնածությունն ավելացնո՞ւմ ենք, թե՞ ոչ։ Եվ սրանով մենք բժշկի ծառայություն ստացած հիվանդների թիվը պակասեցնո՞ւմ ենք, թե՞ ոչ։ Սրանով մենք բարձրացնո՞ւմ ենք բժշկի աշխատանքի արդյունավետությունը, իսկ եթե այսքան ծանրաբեռնվածություն է, նախատեսո՞ւմ եք բժշկի աշխատավարձի բարձրացում, այդ հարցերը լուծե՞լ եք, թե՞ ոչ։ Չէ՞ որ մենք լուրջ ծանրաբեռնվածություն ենք ավելացնում բժշկի վրա առանց աշխատավարձի բարձրացման։ Շնորհակալություն։

   Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ հարցի համար, տիկին Կյուրեղյան։ Եթե համեմատենք, որ թղթային տարբերակը լրացնելը ևս ժամանակ և ջանք է պահանջում և, վստահաբար՝ շատ, անգամ ձեր նշած 7-8 րոպեի կրկնակի չափով աշխատանք է ենթադրում և ժամանակ, որպեսզի լրացվի թղթային տարբերակ։ Մենք չենք ենթադրում, որ զրո ժամանակ էր անհրաժեշտ, հիմա 7 րոպե է անհրաժեշտ։ Մենք ենթադրում ենք, որ թղթային ձևով էինք լրացում դեղատոմսը, բացի դեղատոմսից լրացնում էինք նաև մատյանում, թե ինչ դեղատոմս ենք լրացրել, անուն-ազգանուն, բնակության վայր և այլն։ Այսինքն` մի դեղատոմս էր լրացնում բժիշկը, մի հատ էլ մատյանում գրառումներ էր իրականացնում։ Հիմա այս էլեկտրոնային դեղատոմսի պարագայում որոշակի տվյալներ՝ անձի անձնական տվյալներն ավտոմատ գեներացվում են, և բժշկին մնում է հաջորդիվ արդեն էլեկտրոնային դեղատոմսը լրացնել, որը լավագույն դեպքում 2-3 րոպե է տևում և, եթե, այո, որոշակի հմտությունների պակաս դեռ կա, կարող է 7-8 րոպե տևել։ Բայց նշեմ, որ օրինակ՝ քրոնիկ հիվանդություններով անձանց համար առաջին անգամ էլեկտրոնային դեղատոմսը դուրս գրելուց հետո հաջորդիվ ամեն ամիս նույն տվյալները ներբեռնելու կարիք չկա, և ընդամենը մեկ րոպե է տևելու, որպեսզի բժիշկը հաստատի նախորդ դեղատոմսը և նորից տրամադրի պացիենտին։ Ճիշտն ասած, ես լավ չեմ հասկանում տպելու, հետո նույն բանը գրելու և հիվանդին տալու իմաստը, որովհետև նախ՝ ասեմ, որ դրա իրավունքն էլ չունի։ Եթե պացիենտն ուզում է թղթով ունենալ իր էլեկտրոնային դեղատոմսը, ապա նա կարող է տպել և հանձնել պացիենտին։ Բայց դա չի նշանակում, որ նա թղթով կարող է ներկայանալ դեղատուն և ստանալ դեղը։ Պացիենտը դեղատանը դեղն ստանում է, եթե նրա տվյալներն առկա են էլեկտրոնային հարթակում։ Արդյո՞ք վերլուծել ենք, արդյո՞ք պատրաստվել ենք։ Իհարկե, երկու տարի աշխատել ենք, որպեսզի կարողանանք ներդնել այս համակարգը։ Մենք հասկանում ենք, որ նման մեծ թվով անձանց վերաբերելի թվայնացվող ծառայությունն առաջին ամսվա ընթացքում որոշակի անհարմարություններ, նոր խնդիրներ և հարցեր է առաջ բերում, որոնք մենք փորձել ենք արագությամբ լուծել, փոփոխել, ավելի հարմարացնել թե՛ բժիշկների, թե՛ պացիենտների օգտագործման համար։ Այո, շարունակելու ենք թվայնացման պրոցեսը, որովհետև սա շատ կարևոր է, նաև թափանցիկությունը, նաև վերահսկելիությունն ապահովելու, նաև բժշկական սխալներից խուսափելու կարևորագույն գործիք է։ Բժիշկների աշխատավարձի մասով ես նշեցի, որ 2023 թ. 33 տոկոսով աճել է մեր ընտանեկան բժշկի և բուժքույրերի աշխատավարձը, և, կարծում եմ՝ սա ևս շատ կարևոր ներդրում է, որ մարդը նաև գնահատված լինի իր կատարած աշխատանքի համար։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Արձագանք։

 Ա.ԿՅՈՒՐԵՂՅԱՆ

-Տիկին Ավանեսյան, նախ՝ անհատական տվյալներն ավտոմատ գեներացվում են՝ սկսած երկրորդ դեղատոմսերից, որովհետև առաջին դեղատոմսը, այսպես թե այնպես, բժիշկը լրացնում է, և, երկրորդից սկսած՝ գեներացում է գնում։ Դուք ասում եք՝ թող տպի, իսկ արդյո՞ք բոլոր բժիշկների մոտ կա այդ համակարգիչը, դա քիչ է, մի հատ պրինտեր կա՞, որ իրենք մի հատ էլ տպեն, ձեր ծրագիրը նախատեսո՞ւմ է։ Ձեր ծրագիրը պրինտ գործողությունը չի նախատեսել։ Ես ծանոթ եմ այդ ծրագրին։

Հաջորդը. դուք ասում եք՝ չեմ հասկանում թե յուրաքանչյուր բժիշկ ինչո՞ւ է թղթային տարբերակը տալիս: Նա թղթային տարբերակը չի տալիս, որ հիվանդն այդ թղթային տարբերակով դեղատոմսով առնի, նա թղթային տարբերակը տալիս է, որովհետև հիվանդը խնդրում է հասկանալ, թե տանը որ դեղն ինչպես է օգտագործելու։ Այսինքն` այդ թղթային տարբերակը, այսպես թե այնպես, մեր հիվանդներին պետք է, որովհետև հիվանդները բոլորովին պարտավոր չեն՝ մտքի մեջ անգիր հիշելու, թե որ դեղն ինչ սկզբունքով ինչպես են օգտագործելու։ Դրանք դուք պետք է նախատեսեիք։ Եվ, այո, շարունակելու եք, ոչ ոք չի ասում, որ այս մեխանիզմը վատ է, բայց այս մեխանիզմը պետք էր կիրառել ոչ թե այսպես իմպերատիվ միանգամից, այլ փուլ առ փուլ, որպեսզի մարզերում, գյուղերում գոնե պատրաստ լինեին։ Մնացածը՝ ելույթում։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Տիկին Կյուրեղյան, այո, պետք է պատրաստվել և մենք պատրաստվել ենք, թե կրթական, թե վերապատրաստման դասընթացներ են եղել։ Բայց բոլորս էլ հասկանում ենք, որ համակարգում փոփոխությունները միշտ էլ իմպերատիվ են լինում և ունենում են բարեփոխման մեկնարկի ժամկետ: Կրկնում եմ՝ մենք այսօր էլ աշխատում ենք թե՛ բժիշկների հետ, թե՛ դեղատների հետ՝ լրացնելու նրանց հմտությունների կարիքը, գիտելիքների կարիքը, և դա շարունակվելու է։ Բայց հաջորդիվ էլ, հիմա խոսում ենք էլեկտրոնային դեղատոմսերի մասով, այս տարի պատմագրերն էլ են թվայնացվելու, և, այո, մեր բժիշկները պետք է էլեկտրոնային ձևով ներմուծեն հիվանդի վերաբերյալ տվյալները, որպեսզի մենք դրան վստահելիություն ունենանք, ընթեռնելի լինի։ Դուք բերում եք օրինակը, որ հիվանդը տանը պետք է կարդա, թե որ դեղն ինչպես խմի, բայց երբեմն հիվանդը չի կարողանում հասկանալ, թե ինչ է գրած թերթիկի վրա։ Հիմա, շատ ավելի լավ է, որ դա տպված, ճիշտ տերմինաբանությամբ հայերեն լեզվով պացիենտին է տրվում։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Պրինտերի հարցով՝ հետո։ Գառնիկ Դանիելյան։

 Գ.ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ

-Տիկին Ավանեսյան, բազմաթիվ քաղաքացիներից դժգոհություն ենք ստանում՝ դեղորայքի գների հետ կապված։ Հատկապես եթե հարևան Վրաստանի հետ համեմատություն ենք բերում, կրկնակի անգամ էժան է, եթե ոչ ավելի։ Արդյո՞ք ունեք վերլուծություն, ի՞նչն է խնդիրը, որ Վրաստանում դեղորայքը կրկնակի էժան է, և շատ դեղեր կան, որոնք, առհասարակ, բացի այդ գնի թանկությունը, անհասանելի են Հայաստանում, բավականին որակյալ են և մեր քաղաքացիներն այդ դեղորայքը ձեռք բերելու համար պիտի գնան Վրաստան գնա, դեղորայքը վերցնեն, մանավանդ էլ, որ այնտեղ էժան է։ Խնդիրն ի՞նչն է։ Մի հատ էդ հարցին պատասխանեք։

Հաջորդ հարցս համայնքային հիվանդանոցների հետ է կապված։ Գաղտնիք չէ, որ այստեղ նստած մեր գործընկերների, նաև մարդկանց համար, որոնք շրջաններում են ապրում, որ այդ համայնքային հիվանդանոցները մասնագետների լուրջ կարիք ունեն։ Եթե մարդը մի խնդիր է ունենում, պիտի հարյուրավոր կիլոմետրեր անցնի, գա, Երևան քաղաքում իր խնդիրները լուծի, որովհետև վախենում էլ է այդ հիվանդանոցները գնալ, որովհետև մի խնդիրը կրկնապատկվում, եռապատկվում է, լավագույն դեպքում, եթե այդ մարդը կարողանում է պրծել։ Շատ ժամանակ լինում է, որ սխալ բուժօգնության պատճառով մարդուն նաև կյանքից են զրկում, տենց շատ դեպքեր են եղել։

Հաջորդ հարցը՝ կապված շտապօգնության հետ։ Մեկ տարի առաջ շտապօգնության հարցը բարձրացրի, դուք էլ ասացիք, նոր գործընկերս էլ ասաց, որ այդ հարցում որևէ փոփոխություն չի եղել, ու խնդիրը ոչ թե մեքենաներն են, մեքենաները կան, բրիգադները պետք է ավելանան, ոչ թե բուժքույրը պետք է գնա օգնության, պետք է բժիշկը գնա։ Եթե մարդը հիվանդ է, պիտի բժշկին ուղարկեն, ոչ թե բուժքրոջն ուղարկեն, ասեն՝ մի բան արա, տեսնենք՝ որտեղից ենք բժիշկ ճարում։ Այդ բրիգադը պետք է նորմալ ձևավորված բրիգադ լինի, մեկ էլ առաջնային օղակը պիտի ճիշտ գործի, առաջնային օղակն էլ չի գործում և դրա հետևանքով էլ կարող է՝ էդ կանչերը շատ են լինում, դա էլ խնդիր է, բան չունեմ ասելու։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ հարցերի համար։ Նախ՝ դեղերի գների մասով նշեմ, որ, ընդհանուր առմամբ, ձեր գնահատականին կրկնակի ավելի կամ պակաս լինելու մասով այդքան համաձայն չեմ։ Այո, կա որոշակի դեղորայք, որն ավելի էժան է Վրաստանում։ Նախ՝ պիտի հիշենք, որ Վրաստանում դեղորայքի վրա ավելացված արժեքի հարկ չկա և արդեն իսկ ստացվում է, որ այնտեղ դեղորայքի գինը 20 տոկոսով էժան է։ Բացի դրանից, Վրաստանում արդեն իսկ տարիներ է, որ գործում է ապահովագրական համակարգ, որն իրականացնում է մեծ գնումներ և դրա շրջանակներում նաև կարողանում է բանակցային գին թելադրել և ավելի մատչելի գնով հասանելի դարձնել իրենց պացիենտներին, որի ճանապարհով մենք ենք գնում, և մեր ապահովագրական համակարգի հիմնական կետերից մեկը նաև դա է։ Այն դեղորայքը, որը սրա շրջանակներում ապահովվելու է մեր քաղաքացիներին, մենք ունենալու ենք առավել փոխհատուցման գին, գների կարգավորում և քանակների մեծ լինելու շնորհիվ էլ ունենալու ենք գնի իջեցում։ Ես նշեցի հերցեպտինի օրինակը, երբ պետական պատվերի շրջանակներում մենք պայմանագիր կնքեցինք և գնեցինք այդ դեղորայքը, բացի նրանից, որ մենք շատ ավելի մատչելի գնով ձեռք բերեցինք պետական պատվերի շրջանակում, պարտադրեցինք, որ այդ նույն դեղը շուկայում վաճառեն գրեթե կրկնակի ավելի ցածր գնով։ Բացի դրանից, դուք գիտեք, որ Հայաստանը լոգիստիկ առումով այլ հնարավորություններ ունի, քան Վրաստանը։ Բացի դրանից, շուկայի մեծության և գնային քաղաքականության տարբերություններ կան ոչ միայն Վրաստանի, այլև շատ ավելի տարբեր երկրների հետ, բայց, իհարկե, սա մեզ համար կարևոր հարց է, և նշում եմ, որ ապահովագրական համակարգը նաև նպաստելու է, որ մեր քաղաքացիները հավելյալ գումարներ չվճարեն դեղորայք ձեռք բերելու համար, որովհետև նրանց համար այդ դեղորայքի գնի բանակցությունը լինելու է ապահովագրական ընկերության աշխատանքը։

Նշեմ, որ, այո, ճիշտ եք ասում, մենք, այո, կառուցում ենք բժշկական կենտրոններ մարզերում, ենթակառուցվածքներ, բայց, ի վերջո, ամենակարևորը բժիշկներն են և նրանց մասնագիտական կարողություններն ու հմտությունները, որոնք պիտի ի շահ մեր բնակաչության ծառայեցնեն այդ ենթակառուցվածքները։ Այս առումով մենք ունենք մի քանի ծրագրեր։ Առաջինը նպատակային կրթական ծրագիրն է, երբ մարզի համալրումն ապահովելու համար պետությունը վճարում է օրդինատորների կրթական ամբողջ վճարը, հետո արդեն երեք տարով պայմանագիր է կնքում։ Ասեմ, որ ամեն տարի 50-ից ավելի մասնագետներ այս ծրագրի շրջանակներում գործուղվում են մարզեր, այսինքն` ընդունվում են, ավարտում են և գործուղվում են։ Հաջորդիվ մենք ունենք նաև կարճատև գործուղումների ծրագիր` մինչև 6 ամիս, բայց մեր փորձը ցույց է տալիս, որ 6 ամսից հետո էլ այդ բժիշկները մնում են մարզերում աշխատելու։ Արձագանքեք, որ շարունակեմ:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Արձագանք։

 Գ.ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ

-Ես ձեզ խոստանում եմ գրավոր ուղարկել այն դեղորայքների ցանկը, որոնք կրկնակի թանկ են։ Իմ ասածների վրա մի կասկածեք, անցած անգամ էլ կասկածեցիք, գնացիք, ստուգեցիք, տեսաք, որ ես ճիշտ եմ ասում, նենց որ, մի կասկածեք, կուղարկեմ այդ ցանկը։

Ինչ վերաբերում է օնկոլոգիական հիվանդների դեղորայքին, որը բավականին թանկ է և մարդու գրպանի համար շատ ժամանակ անհասանելի է, մարդու համար ծայրահեղ կարևոր է, որ մատչելի լինի այդ դեղորայքը, որովհետև ցանկացած դրամն էլ մարդը հաշվարկում է, որ կարողանա հասցնել մինչև ամսվա վերջ։ Այս հարցը շատ կարևոր է։ Եթե, օրինակ՝ ինչ-որ խումբ էլ կա, որ պիտի հարկերից ազատվի, կամ բան արվի, պետք է արվի։ Քանի որ ժամանակս կարճ է, ես ձեզ գրավոր ուղարկել էի՝ սահմանամերձ բնակավայրերում անպտղության հետ կապված, որ երկրորդն անվճար լինի։ Այդ հարցով ի՞նչ կասեք։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Ստացել ենք գրությունը և մեր վերարտադրողական օժանդակ տեխնոլոգիաների ծրագրի փոփոխություններն արդեն շրջանառման փուլում են։ Այս տարվա օգոստոսից շրջանակն ընդլայնվելու է և առաջնային անպտղություն ունեցող շահառուների համար վերանայվելու է տարիքային շեմը, 36-ից բարձրացնելու ենք մինչև 40։ Բացի դրանից, երկրորդային անպտղության մասով սահմանամերձ բնակավայրերից բացի կընդլայնենք նաև ամբողջ հանրապետության համար։ Սա ևս կարևոր քայլ առաջ է, և դուք տեսնում եք, որ մենք ամեն 6 ամիսը մեկ, գնահատելով ծրագրի թե՛ ֆինանսական արդյունքները, թե նաև հղիությունների ծնված բալիկների արդյունքները, դրա վերանայման ուղղությամբ ենք առաջ շարժվում։

Դեղերի մասով ես չկասկածեցի ձեր ցանկը։ Դուք ընդհանուր նշեցիք դեղորայքը, ես ասում եմ՝ այո, կա դեղորայք, որն ավելի էժան է։ Բայց կան նաև դեղեր, որոնք հավասար գնով են կամ ավելի թանկ են։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Վերջին հարցը` Արծվիկ Մինասյան։

 Ա.ՄԻՆԱՍՅԱՆ

-Տիկին Ավանեսյան, արդեն 4 տարուց ավելի է, որ կորոնավիրուսը տարածվեց որպես համաշխարհային ճգնաժամ, սկսեց մահաբեր իր ազդեցությունն ունենալ, հիշում եք, որ սկզբում Հայաստանում որոշվել էր դրան շան տեղ չդնել, հետո որոշվեց տնական օղիով և պինցետով բուժման մեթոդներ կիրառել, բայց հետո տեսանք, թե ինչ հետևանքներ ունեցավ։ Արդյո՞ք ունեք ցուցանիշներ, թե, ի վերջո, կորոնավիրուսի հետևանքով մենք ինչքան մահացություն ենք ունեցել և ինչքան անուղղակի հետևանքներ ենք ունեցել այլ նոր հիվանդությունների առաջացման, սրացման ուղղությամբ։

Երկրորդ հարցը վերաբերում է արյան բանկերի գործունեությանը։ Գաղտնիք չէ, որ հատկապես շաբաթ և կիրակի օրերին ճգնաժամային իրավիճակ է առաջանում հատկապես արյան բաղադրիչների մասով։ Սա, իսկապես, լրջագույն խնդիր է դարձել։ Արդյո՞ք պետական ծրագիր նախատեսում եք այս ուղղությամբ, որպեսզի գոնե նվազագույն պաշարներ ձևավորվեն, և մարդը չմահանա արյան կամ դրա բաղադրիչների բացակայության պատճառով։

Եվ երրորդ հարցը. առողջապահական ընդհանուր համակարգը, ճիշտ է, մշտապես հատկապես բժիշկների մասով անընդհատ զարգացման, կատարելագործման կարիք ունի, բայց հատկապես շտապօգնության համակարգը, այն ծանրաբեռնված ու գերծանրաբեռնված աշխատանքը, որ կատարում են այս աշխատակիցները, գումարած դրան՝ նաև անվտանգության լրջագույն խնդիրները։ Այստեղ նախատեսվո՞ւմ են ինչ-որ հիմնարար լուծումներ, որպեսզի մենք ունենանք ավելի որակյալ և ավելի պաշտպանված շտապօգնության համակարգ։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Շնորհակալ եմ հարցերի համար։ Իհարկե, ընդհանուր առմամբ վերլուծել ենք Covid-ի հետևանքները, գիտեք, մեր բնակչության առողջության և մահացության ցուցանիշները մենք առաջին օրվանից թափանցիկ կերպով անընդհատ հրապարակային ներկայացրել ենք, և այդ թվերը հրապարակված են վիճակագրական մեր տվյալներով, դա վերլուծելու կարիք չկա։ Պետք է ասեմ, որ Հայաստանի արձագանքը կորոնավիրուսային հիվանդության կանխարգելման, բուժման առումով, և սա միայն իմ գնահատականը չէ, այլև, ընդհանուր առմամբ, նաև մեր միջազգային գործընկերների համատեղ գնահատականն է, որ եղել է տեղին, ժամանակին և տվյալ պահին առկա ինֆորմացիային, գիտական մոտեցումներին համարժեք, պետությունը ձեռնարկել է բոլոր հնարավոր միջոցառումները, որպեսզի կանխարգելի և ապահովի բուժօգնությունը, որպեսզի մեր բժիշկներն ապահոված լինեն դիմակներով և մնացած բոլոր պարագաներով, ինչը գիտեք, որ շատ մեծ դեֆիցիտ էր և մեզանից շատ ավելի հարուստ երկրներ ունեին դրա պակասը, մյուս կողմից՝ համալրել է առողջապահական համակարգը նոր սարքավորումներով, իրականացրել է արագ վերանորոգման, հզորությունների մեծացման աշխատանքներ և այլն։ Բայց սրա հետ մեկտեղ պետությունը նաև կարողացել է կառավարել թե՛ հիվանդացության տարածումը, թե՛ դրա հետևանքների վերացումը, բայց նաև չզրկել երեխաներին, օրինակ՝ դպրոց հաճախելուց։ Պետք է ասեմ, որ գնահատվում են հետևանքները, և կան երկրներ, որտեղ երկու տարի երեխաները դպրոց չեն հաճախել, և այսօր են երևում նրանց սոցիալիզացիայի, կրթական բացթողումների հետևանքները։ Իսկ Հայաստանում մենք կարողացանք մի կողմից՝ ապահովել հիվանդացության կառավարումը և բուժումը, բայց հասկանալով նաև, որ կյանքը չի կարող կանգ առնել, կարողացանք կազմակերպել կրթությունը, որպեսզի տնտեսությունն աշխատի, շարժվի, և երկիրը կարողանա առաջ գնալ։ Պիտի հիշեցնեմ, որ Covid-ի ժամանակ Հայաստանը ևս մի մարտահրավերի` պատերազմի մեջ, և այս երկու ծանրագույն մարտահրավերների արդյունքում մենք կարողացել ենք մեր բնակչությանն ապահովել բժշկական օգնություն։

Արյան բանկի մասով շատ կարևոր հարց եք բարձրացնում։ Ոչ միայն Հայաստանում, այլև, ընդհանրապես, աշխարհում աճում է արյան դոնորության կարիքը, և պետք է ասեմ, որ այս մշակույթը, ցավոք սրտի, դեռ Հայաստանում այդքան տարածում չունի, և մենք պետք է սովորենք տարին մեկ անգամ գնալ, արյուն հանձնել, որովհետև արյանը փոխարինող որևէ դեղամիջոց չկա։ Ես նաև կոչ եմ անում, առաջիկա ամսվա ընթացքում մենք պատրաստ ենք այստեղ՝ Ազգային ժողովում կազմակերպել արյան հավաքի շրջիկ կետ և մասնակցի դոնորություն։ Արյան բանկի կառուցման մասով կշարունակեմ արձագանքից հետո։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Արձագանք։

 Ա.ՄԻՆԱՍՅԱՆ

-Կորոնավիրուսային համաճարակի դեմ պայքարի տարբեր գնահատականներ կան, բնականաբար, չեմ կիսում ձեր խիստ լավատեսական մոտեցումը։ Բայց, այնուամենայնիվ, ես խնդրեցի ձեզանից ամփոփ ցուցանիշներ, եթե տիրապետում եք, եթե չեք տիրապետում՝ այլ բան, մահացության ցուցանիշները և դրա դրսևորմամբ այլ հիվանդությունները։ Արյան բանկի մասով, այո, ես էլ եմ միանում ձեր կոչին։

 Ա.ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ

-Շարունակեմ արյան բանկի մասով։ Այս պահին ընթանում են պրոֆ. Ռ. Հ. Յոլյանի անվան արյունաբանական կենտրոնում արյան բանկի նոր մասնաշենքի կառուցման աշխատանքները։ Մենք մինչև տարվա վերջ կավարտենք և կունենանք ամբողջովին նոր համալրված արյան բանկ, որը ծառայելու է ողջ հանրապետության նաև ռազմավարական պաշարի և այլնի համար։ Բացի դրանից, մարզային արյան կետերը ևս վերանորոգման և վերազինման գործընթացում են գտնվում։ Առաջիկայում կմեկնարկեն Գորիսի արյան կետի վերանորոգման աշխատանքները, մենք այնտեղ սարքավորումներն արդեն ունենք և սպասում ենք, որ կվերջանա վերանորոգումը, կտեղադրենք։

Շտապօգնության բրիգադների մասով հարցին էլ փորձեմ պատասխանել։ Այո, մենք կարիք ունենք՝ վերանայելու մեր շտապօգնության ծառայության բովանդակությունը, թե ովքեր պետք է լինեն այն անձինք, որոնք այդ ծառայությունը պետք է իրականացնեն թե՛ կրթական, թե՛ մասնագիտական առումով։ Իսկ անվտանգության մասով մենք մեր գործընկերների հետ աշխատում ենք՝ նաև լրացուցիչ երաշխիքներ ապահովելու։ Առաջիկայում կխոսեմ դրա մասին։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն, տիկին Ավանեսյան, կարող եք զբաղեցնել ձեր տեղը։

Հարակից զեկուցող տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալ Բաբկեն Թունյան։ Համեցեք, մինչև 20 րոպե, պարոն Թունյան։

 Բ.ԹՈՒՆՅԱՆ

-Մեծարգո պարոն վարչապետ, Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ, հարգելի գործընկերներ, ես կփորձեմ հնարավորինս կարճ ձևակերպել խոսքս։ Քանի որ քննարկում ենք 2023թ. կառավարության ծրագրի կատարման հաշվետվությունը, որպես տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի փոխնախագահ՝ ուզում եմ ընդհանուր անդրադառնալ անցած տարվա տնտեսական զարգացումներին և ցուցանիշներին, որովհետև, իմ կարծիքով, առանցքում հենց այն ցուցանիշներն են, որոնց մասին ես կխոսեմ, հատկապես հաշվի առնելով, որ երեկ այս ցուցանիշների մասին այնքան էլ շատ չխոսվեց։

Նախ՝ նշեմ, որ 2023թ. մեր տնտեսությունն աճել է 8,7 տոկոսով, ինչը բավականին բարձր է և, ընդհանրապես, վերջին երեք տարվա ընթացքում, եթե հաշվում ենք 2021 թ., 2022 թ., 2023 թ., այսինքն` 2021-2026 թթ. ժամանակահատվածի առաջին երեք տարին, Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության իրական աճը կազմել է 29,5 տոկոս, և միջին տարեկան աճն այս ընթացքում եղել է շուրջ 10 տոկոս կամ, ավելի ճշգրիտ, 9,8 տոկոս, ինչը մեր առջև դրված թիրախից բարձր է։ Ուզում եմ նշել նաև, որ անցյալ տարվա տվյալներով մենք աճ ունենք գրեթե բոլոր ոլորտներում, բացառությամբ գյուղատնտեսությունը, որտեղ ունենք թեթև անկում, սակայն վստահ եմ, որ այս ցուցանիշը պայմանավորված է նաև որոշ չափով վիճակագրական տվյալների թերի լինելով։ Այս ամեն ինչին զուգահեռ, որպեսզի այն քննադատությունները, որոնք մշտապես հնչում են, որ տնտեսական աճ ունենք, բայց գներն աճում են, մարդկանց կյանքում ոչինչ չի փոխվում, ուզում եմ հիշեցնել, որ անցյալ տարի 12-ամսյա կտրվածքով, այսինքն` 2023 թ. դեկտեմբերը նախորդ տարվա դեկտեմբերի համեմատ մենք ունեցել ենք ոչ թե գնաճ, այլ գնանկում 0,6 տոկոսային կետի չափով, իսկ միջին գնաճը տարեկան կազմել է 2 տոկոս։ Այս նույն ընթացքում միջին աշխատավարձը Հայաստանի Հանրապետությունում աճել է 14,6 տոկոսով։ Այսինքն` ունենք աշխատավարձերի առաջանցիկ աճ գների նկատմամբ։ Ունենք նաև արտահանման առաջանցիկ աճ ներմուծման նկատմամբ։ Այստեղ էլ ենթադրում եմ, որ մեր գործընկերները մեզ կասեն, որ դա պայմանավորված է վերաարտահանմամբ, սակայն ես հիմա դրա վրա շատ կանգ չեմ առնի։ Կարծում եմ՝ ելույթներ կլինեն, հետո հարցերին ավելի կոնկրետ պատասխանելու առիթ կլինի։

Ունենք տուրիզմի էական աճ մոտ 40 տոկոսով։ Անցյալ տարի Հայաստան է այցելել ավելի քան 2,3 մլն զբոսաշրջիկ։ Շատ կարևոր մի ցուցանիշ՝ աշխատանքի արտադրողականությունը, Հայաստանի Հանրապետությունում վերջին երեք տարվա ընթացքում աճել է 1,5 անգամ։ 2023 թ. տվյալներով մեկ ժամ աշխատաժամանակի արժեքը եղել է 9,6 դոլար, 2021 թ. այդ ցուցանիշը 6,2 դոլար էր։ Գործազրկության մակարդակը կազմել է 12 տոկոս, այստեղ էլ հիշեցնեմ, որ մեր ծրագրով նախատեսում ենք մինչև 2026 թ. գործազրկության մակարդակն իջեցնել 10 տոկոսից։ Այսինքն` կարելի է ասել, որ այդ ցուցանիշը մենք կբավարարենք այս տեմպերի դեպքում։ Պարտք-համախառն ներքին արդյունք հարաբերակցությունն անցյալ տարվա վերջին կազմել է 48 տոկոս։ Սա էլ էր մշտական քննադատության առիթներից մեկը, երբ մենք Covid-ի ժամանակ ու պատերազմի հետևանքով պարտքը 60 տոկոսից ավելի աճեցրինք, բայց կարելի է ասել, որ արդեն հետ ենք վերադարձել բնականոն միջավայր, և մեր ֆիսկալ հնարավորությունները բավականին մեծացել են։ Եվ ամենակարևոր ցուցանիշներից մեկը, որի հետ կապված՝ էլի անցյալ տարի հնչում էին բավականին կոշտ քննադատություններ, կապիտալ ծախսերն են, երբ նշում էին, որ կապիտալ ծախսերը չեն կատարվում, մենք մեր խոստումները չենք կատարում։ Անցյալ տարի կապիտալ ծախսերի ճշտված պլանը եղել է 516 մլրդ դրամ, կատարողականը եղել է շուրջ 96 տոկոս։ Այսինքն` մենք մի կողմից՝ բարձրացրել ենք կապիտալ ծախսերի  շեմը և ապահովել ենք նաև ավելի բարձր կատարողական, ինչը նշանակում է, որ մեր տնտեսական աճի պոտենցիալը գալիք տարիների համար բավականին ավելացել է։ Այս ամեն ինչի հետ միաժամանակ ուզում եմ հիշեցնել, որ մենք անցյալ տարի ունեցել ենք ֆորսմաժորային իրավիճակներ, և դրանցից հարկ է առանձնացնել հատկապես Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված 100,000 մեր քաղաքացիների տեղափոխումը Հայաստանի Հանրապետություն, ինչը բավականին մեծ աշխատանք էր պահանջում թե՛ ֆինանսական, թե՛ ռեսուրսների առումով։ Այս ամեն ինչի հետ միաժամանակ Հայաստանի Հանրապետության տնտեսությունը ցուցադրել է բարձր դիմադրողականություն և կարողացել է պատշաճ արձագանքել այս մարտահրավերներին։ Մեր հանձնաժողովը Կառավարության հետ նախորդ տարվա ընթացքում բավականին ինտենսիվ աշխատել է, իրար հետ ընդունել ենք բազմաթիվ օրենսդրական նախաձեռնություններ, փոփոխություններ, լրացումներ, որոնք ուղղված են մեր տնտեսական միջավայրի բարելավմանը։ Նշեմ նաև, որ մեզ մոտ բավականին լուրջ առաջընթաց է գրանցվել նաև հարկահավաքության տեսանկյունից։ Հարկեր-համախառն ներքին արդյունք հարաբերակցությունը զգալիորեն բավարարվել է, ընդ որում՝ դա արվել է առանց քաղաքականության խստացման։ Այսինքն` եթե նայում ենք դրույքաչափերի փոփոխությունը կամ քաղաքականության բեռը, նվազել է, բայց սրա հետևանքով մենք ունենք հարկերի ավելացում, ինչը նշանակում է, որ կրճատվել է ստվերը։ Այսքանը։ Եթե հարցեր լինեն, կպատասխանեմ։ Շնորհակալություն։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն։ Հարցերի հերթագրում։ Արթուր Խաչատրյան, համեցեք։

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Պարոն Թունյան, քանի որ հավաքվել ենք Կառավարության ծրագիրը քննարկելու համար, ես ձեզ երեք հարց տամ։ Օրինակ՝ տնտեսական աճի տեմպերը 1/3-ով դանդաղել են, արդյո՞ք այդ հարցին չպետք է գոնե ինչ-որ անդրադարձ չլիներ այս զեկույցի մեջ։

Երկրորդը. 2022 թ. համեմատ, որտեղ զուտ ներհոսքը կազմում էր ներհոսքի մոտ 50 տոկոսը, 2023 թ. այդ թիվն էականորեն ընկել է, 30-35 տոկոսի կարգի է, եթե նայենք այս տարվա հունվարը, 20 տոկոսի կարգի է, խոսքը ֆիզիկական անձանց անունով բանկային համակարգով կատարված փոխանցումների մասին է։ Արդյո՞ք այդ հարցին էլ այստեղ անդրադարձ չպետք է լիներ։

Երրորդ հարցը. 2023 թ. նոյեմբերին 2023 թ. հոկտեմբերի համեմատ և, ընդհանրապես, երեք տարվա միջինի համեմատ ոսկերչական արտադրանքի ծավալի աճը 13,5 անգամ է եղել։ Հիմա ես չեմ ուզում, որ այստեղ քննարկենք, թե ինչպես դա եղավ, ինչպես եղավ, որ ոսկերչական ամբողջ արդյունաբերությունը, ես երեք տարուց այն կողմ չեմ գնացել, որ այն կողմ գնայի, ավելի վատ կլինեին թվերը, երեք տարի աշխատել է իր կարողությունների 7 տոկոսի չափով, ու մարդիկ դեռ շնչում են։ Էդ ո՞նց եղավ, արդյո՞ք անդրադարձ չպետք է լիներ այդ տնտեսական ֆենոմենին այս փաստաթղթի մեջ։ Այսինքն` դա լուրջ խնդիր է, որպես տնտեսագետ եմ ձեզ ասում, դա թողած՝ միայն գեղեցիկ՝ սա է եղել, ջանքեր են եղել … Արդյո՞ք ըստ ձեզ՝ այս զեկույցն ամբողջական է, եթե այդ ֆունդամենտալ հարցերին այստեղ որևէ արձագանք չկա։

 Բ.ԹՈՒՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Խաչատրյան, որ հարցը զեկույցի մասին է։ Նախ՝ տնտեսական աճի տեմպի դանդաղման հետ կապված՝ այստեղ բավականին հետաքրքիր է, թե բազիսայինը որն ենք ընկալում։ Այսինքն` եթե ասում եք՝ աճի դանդաղում ունենք, նկատի ունեք, որ 2022 թ. աճի համեմա՞տ է մեր տնտեսական աճը դանդաղել։ Եթե այդպես է, ուրեմն, կարող ենք նաև 2021 թ. հետ համեմատել։ Մենք ունեցել ենք Կառավարության ծրագրով սահմանված թիրախ՝ առնվազն տարեկան 7 տոկոս տնտեսական աճ և համեմատում ենք դրա հետ։

Ինչ վերաբերում է ձեր նշած մյուս երկու հանգամանքներին` մասնավոր տրանսֆերտների նվազմանը և ոսկերչական արտադրատեսակների բարձրացմանը, իհարկե, տեսականորեն կարելի էր ամեն ինչ ներառել այս զեկույցում, սակայն այդ դեպքում այս զեկույցը բրոշուրի փոխարեն մի քանի հատորանոց գիրք կդառնար, որը, համոզված եմ՝ ձեզանից որևէ մեկը չէր կարդալու։ Բայց նաև ուզում եմ հիշեցնել, որ լիագումար նիստերի դահլիճում քննարկելիս Կառավարության ծրագիրը և կատարման ընթացքը բավականին մանրամասն քննարկել ենք տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովում, որին ձեր գործընկերները չէին մասնակցում։ Այսինքն` եթե հարցեր կային, կարող էիք դիմել, այդ մասով պարզաբանումներ ստանալ կամ առաջարկել՝ դա ներառել զեկույցի մեջ։

Իսկ ոսկերչական արտադրատեսակների աճը, իմ կարծիքով, տարօրինակ չէ, որովհետև ստեղծվել է տնտեսական հնարավորություն, և անցած տարվա վերջերից սկսած Հայաստանի Հանրապետությունում էականորեն աճել է ոսկյա զարդերի արտադրությունը և արտահանումը։ Ես ինքս եղել եմ այդ արտադրությունում, ծանոթացել եմ կատարված ներդրումներին, տեսել եմ, թե ինչով են զբաղվում և կարող եմ ասել, որ մենք այդտեղ ոչ թե թվանկարչության հետ գործ ունենք, այլ ռեալ արտադրության հետ։

 Ռ.ՌՈՒԲԻՆՅԱՆ

-Արձագանք։

 Ա.ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

-Պարոն Թունյան, ես էլ ելույթի համար 10 րոպե ժամանակ ունեմ, ես էլ կարող եմ ժամերով խոսել, բայց, քանի որ ունեմ ընդամենը 10 րոպե ժամանակ, ես խոսում եմ ամենակարևորի մասին։ Իմ հարցը շատ ավելի պարզ է։ Կան խնդիրներ, կա տնտեսական աճի դանդաղում, ձեր բացատրությանը ես կիսով չափով համաձայն եմ, նաև կան արտաքին դրական գործոնների նվազման միտումներ։ Արդյո՞ք պետք չէր դրան անդրադառնալ։ Դա շատ կարևոր է։ Զուտ ներհոսքը նվազել է, փողը ժամանակին գալիս, մնում էր Հայաստանում, հիմա գալիս է, բարևում է, գնում է։

Մյուսը՝ ոսկերչականը. ինչի՞ մասին եք խոսում, եթե ձեր ասածը ճշմարտություն լիներ, որ էդ 7 տոկոսից հասել են 100 տոկոսի, ուրեմն, հասկանում եք, չէ՞, ինչքան հիմնական միջոցների ներդրում պետք է լիներ։ Այդ ոսկերիչներին որտեղի՞ց գտաք, որ 14 անգամ արտադրությունը մեծացել է։ Ու էդ ո՞նց եղավ, որ արտադրության մեծացմանը զուգահեռ՝ ոսկերչական իրերի ներմուծումը և արտահանումն այդքան մեծացավ։ Հիմա այստեղ չվիճենք, բայց դա այն հարցն է, որը պետք է լիներ, սա Կառավարության անկեղծ զեկույց պետք է լիներ, այլ ոչ թե թիթեռնիկներ և ոսկյա զարդեր նկարել։ Շնորհակալություն։

 Բ.ԹՈՒՆՅԱՆ

-Պարոն Խաչատրյան, առիթից օգտվելով, ես հիմա հրապարակային խնդրում եմ, որ տվյալ ընկերությունը ձեր խմբակցության պատգամավորների համար հատուկ այց կազմակերպի։ Ձեզ կներկայացնեն, թե ինչ ծավալի ներդրումներ են արել, ինչ սարքավորումներ են բերել և ինչպես է ստացվել, որ արտադրությունն աճել է։ Այդ անգամներն անհավանական են թվում, բայց, երբ դու սկսում ես չնչին թվից ու որոշ քանակ ես արտադրում, այդ աճը միանգամից մեծ է թվում։ Դրա համար այդտեղ, իմ կարծիքով, զարմանալի բան չկա։ Ինչ վերաբերում է զեկույցում տարբեր ցուցանիշներ ներառելուն կամ տրանսֆերտների նվազմանը, ես էլ եմ ասում՝ համաձայն եմ, որ կարելի է քննարկել, բայց ես էլ կարող եմ ձեր ասածին ի հավելում՝ շատ այլ բաներ ավելացնել, որոնք կարելի էր ներկայացնել զեկույցում։ Բայց Կառավարությունն ինքն է որոշում, թե իր զեկույցում ինչը ներկայացնի, և եթե բաներ կան, որոնք գտնում եք, որ պակաս են ներկայացված կամ սխալ են ներկայացված, սա հենց այն առիթն է, որը ձեզ հնարավորություն է տալիս՝ այդ մասին խոսելու և ներկայացնելու։ Բայց տրանսֆերտների նվազումն ինքնին որպես Կառավարության ծրագրի կատարման թեկուզ զուտ զեկույց, ինձ թվում է՝ սխալ է մեկը մյուսի հետ անմիջական կապել, որովհետև դրա հետևանքով կարող են տնտեսության մեջ ինչ-որ փոփոխություններ տեղի ունենալ, որոնց Կառավարությունը կարող է որոշ ձևով արձագանքել կամ ոչ։ Արձագանքներն այդտեղ ներգրավված են։ Բայց մնացածի մասով, ինձ թվում է, եթե առիթ լինի, կարող եք Կենտրոնական բանկին մանրամասն հարցեր տալ, կարծում եմ՝ այդ մասով սպառիչ պատասխաններ կտան։ Շնորհակալություն։

Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն, պարոն Թունյան։ Հարգելի գործընկերներ, հիմա մենք գրանցում կունենանք ելույթների համար։ Բայց ես ընդմիջում կհայտարարեմ, հենց որ գրանցումը տեղի ունենա, որովհետև եթերի հետ կապված խնդիր ունենք։ Ձայնը խոտան ունի և խոտանը վերացնելու համար, որպեսզի բոլորի ելույթները լսելի լինեն, ես մի քիչ շուտ կհայտարարեմ ընդմիջում։ Մենք կվերադառնանք ժամը 12-ին։ Հիմա խնդրում եմ գրանցվել ելույթների համար։ Գրանցում։ Ընդմիջում մինչև ժամը 12։00։

    ՆԱԽԱԳԱՀՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ՆԱԽԱԳԱՀ ԱԼԵՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ ԵՎ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՏԵՂԱԿԱԼ ՀԱԿՈԲ ԱՐՇԱԿՅԱՆԸ

 

Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Հարգելի պատգամավորներ, խնդրում եմ զբաղեցրեք տեղերը: Ունենք գրանցված 31 պատգամավոր: Լիլիթ Գալստյան, խնդրեմ, համեցեք առաջին ելույթի համար:

 Լ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Պարոն Փաշինյան, երեկ «պավադոկ» բառի հայերեն համարժեքն էիք փնտրում. Դա թոկն է, մանավանդ, ձեր խոսքի համատեքստում: Եվ դա Հայաստանի և հավաքական մեր ճակատագրի մասին ձեր անձնական խեղված պատկերացումներն ու վախերն են, ձեր անձնական պարտությունը, որը թոկի պես պարտադրում եք հայ ժողովրդին՝ կտրելով նրան իր արմատից, հակադրելով պատմական և իրական Հայաստանները:

Բանակցային գործընթացը զրոյական կետից սկսելու ձեր համոզումը ցեղասպանական հանգրվան ունեցավ, ու հիմա դժվար չէ պատկերացնել, թե Հայաստանի պատմական ճակատագիրը փոխելու ձեր փրկչական առաքելությունն ինչ նոր ողբերգության կհանգեցնի: Պառակտեցիք և հակադրեցիք հնարավոր ամեն բան, անգամ Հայաստանը Հայաստանին:

Սիրելի հայրենակիցներ, հիմա, երբ պատերազմի սպառնալիքն ավելի քան իրական է, իսկ աշխարհաքաղաքական կենտրոններից երաշխիքները՝ զրոյական, ես խոսելու եմ մեկ տիրույթներից՝ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունից: Սա գուցե ոչ ադեկվատ թվա, բայց այն երկրի առանցքային ոլորտներից է, որի կառավարման և որոշումների ընդունման որակը, նպատակադրումները և հատկապես մեթոդաբանությունը բնորոշ են, առհասարակ, երկրի կառավարմանը, իսկ արդյունքներն ու հետևանքներն անդառնալի են ողջ երկրի համար: Կայուն, ներառական, համընդհանուր բարեկեցություն ապահովող և մասնակցային կրթական համակարգ. այսպիսին է Կառավարության ծրագրային խոստումը. հաստատումներ, որոնք որևէ աղերս չունեն իրականության հետ:

«Մենք դպրոց կառուցել չգիտենք», - երեկ հայտարարեց Փաշինյանը: Ես համաձայն եմ։ «Դուք նույնիսկ ձեր համար բրենդային դարձած ասֆալտը փռել չգիտեք», - ավելացնում եմ ես։ Եվ այսպիսի իրականության մեջ հավակնում եք «ակադեմիական քաղաք» կառուցել։

«Մշակվել է ակադեմիական քաղաքի հայեցակարգը, մեկնարկել են գլխավոր հատակագծի մշակման աշխատանքները», - փաստում է կատարողականը:

Ես հարց եմ բարձրացրել. անվտանգային կոլապսի, հարաճուն արտաքին պարտքի պայմաններում սա ի՞նչ առաջնահերթություն է, ի՞նչ հիմնավորում է ընկած այս գաղափարի տակ, ովքե՞ր են պատվիրատուները: Նախարարը փորձել է հակադարձել: Օրերս Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ընդհանուր ժողովն էր, բոլոր բանախոսները միաձայն հաստատում էին, իսկ նրանք տնօրեններ, ակադեմիկոսներ են, որ դա հարկադրանք է, չունի իրավական և գիտական հիմք, բուհական և ակադեմիական համակարգը քանդելու և շենքերը զավթելու կործանարար գործընթաց է:

«Սա գիտական մտավորականությունը և ակադեմիան վերացնելու հստակ քայլ է», - պնդում էր ձեր քաղաքական թիմի երբեմնի ջատագով, Գիտությունների ազգային ակադեմիայի թղթակից անդամ Հենրիկ Հովհաննիսյանը։

Ակադեմիայի ղեկավարությունը հայտարարում էր և համապատասխան որոշումով բանաձևեց, որ անցնող հինգ տարիներին կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությանն ուղղված իրենց բոլոր առաջարկությունները մնացել են անպատասխան նախարարության հետ երկխոսության անհնարինության պատճառով: Լավ, բա դուք ո՞ւմ հետ եք քննարկել այս ծրագիրը, եթե ընդվզում է բուհական համակարգը, եթե ընդվզում է Գիտությունների ազգային ակադեմիան։ Մի՞թե կարելի է կաբինետում նստած ինչ-ոչ մեկի հիվանդագին երևակայության արդյունքը պրոյեկտել տասնամյակների ժառանգության վրա, կեղծ և մտացածին հաստատումներով վարկաբեկել և մի ամբողջ բուհական և ակադեմիական համակարգ: Հիշեցնեմ, որ այս ֆուտուրիստական գործընթացը կեղծ մեկնարկ է ունեցել Աշտարակում, որին մասնակցել է նաև Փաշինյանը:

Չհիմնավորված համառության, ամենաթողության, գիտական հանրությանն ու Հայ առաքելական եկեղեցուն արհամարհելու ցցուն օրինակ է նաև 7-րդ դասարանի պատմության դասագիրքը։ Պատմագիտական գրեթե ողջ հանրույթը, 100-ից ավելի ինստիտուցիոնալ գիտնականներ 150-ից ավելի գիտական անճշտություններ և խեղաթյուրումներ են փաստում, առաջարկում են շրջանառությունից հանել դասագիրքը, որը գրվել է, ուշադիր, ոչ հայոց պատմության մասնագետի կողմից և խմբագրվել նրա կնոջ կողմից։ Բայց, միևնույնն է՝ հենվելով «մեկ հեղինակ, մեկ փորձագետ» ձևաչափի և նախօրոք որդեգրված, այս ամբիոնից հնչած «գնացեք և հաշտվեք» վարքագծի վրա, դասագիրքը մնում է շրջանառության մեջ։ Խնդրում եմ հանկարծ աչքս չմտցնել, թե նախկինում էլ են սխալներ եղել և/կամ տպագրական գումարներ են խնայվել: Անցյալում տեղի ունեցած ոչ մի սխալով ոչ մի ոլորտում չի կարելի արդարացնել ներկան և, ամենակարևորը՝ որակի հաշվին խնայողությունները բոլորովին արդարացված չեն, այն էլ՝ դասագրքերի պարագայում: Եթե չեմ սխալվում, այդ խոտանը, պատմության դասագրքի մասին է խոսքը, 30 մլն դրամ է արժեցել: Մեր հարաճուն պարտքում սա գուցե մի կաթիլ է: Բայց այսպիսի անիմաստ և անարդյունավետ կաթիլներից է գոյանում սերունդների ուսերին ընկնող 12 միլիարդ դոլարի պարտքի շեմը:

Այս ձախողված գործընթացի համար ոչ միայն որևէ մեկը պատասխանատվություն չի կրել, այլև նույն հեղինակին, ուշադիր, նույն հեղինակին է վստահվել նաև 8-րդ դասարանի պատմության դասագիրքը:

Սա դասագրքային միակ սկանդալը չէ։ Հիշեցնեմ, որ Հանրապետության 2-րդ, 5-րդ և 7-րդ դասարանցիները` հանրակրթության սովորողների գրեթե մեկ քառորդը, ուսումնական տարին սկսեց առանց դասագրքի։ Այս դասարաններում ներդրվել է նաև ռուսերենի և ֆրանսերենի նոր չափորոշիչ, բայց այդ դասագրքերն այդպես էլ չտպագրվեցին: Սա կրթական իրավունքի խախտում է, լիազոր մարմնի իրավասությունների և պարտականությունների ձախողում։ Սոցիալական ցանցերը նաև լի են այլ դասագրքերում տեղ գտած վրիպակներով և խայտառակ անճշտություններով: Եվ ես իրավունք ունեմ՝ պնդելու, որ դասագրքաստեղծմամբ զբաղվող «Մասնակցային դպրոց» կրթական հիմնադրամը, առհասարակ, կոմպետենտ չէ, և արձանագրվող իրողությունները կոռուպցիոն ռիսկեր են պարունակում:

Այն, որ դպրոցների հիմնանորոգման աշխատանքներն ընթացել են լուրջ թերացումներով, ականատես ենք ամեն օր։ Ի դեպ՝ մշակութային հաստատությունների կապիտալ ծախսերի կատարողականն ընդամենը 30 տոկոս է: Եվ սա գուցեև լավ է, եթե հաշվի առնենք, թե ինչ որակով էին տեղի ունենալու այդ շինարարական աշխատանքները և ինչպես էին փոշիանալու մեր ընդհանուր գումարները։

Կոնֆլիկտային է 2023-ից կիրառվող դպրոցի տնօրենների և վարչական համակարգողի ընտրության նոր կարգը: Հստակ չեն զարգացման ծրագրերի գնահատման բնութագրիչները: Մի շարք դպրոցներում տնօրենի գործառույթներն իրականացնում են ժամանակավոր պաշտոնակատարները, որոնք, ըստ էության, չունենալով թե՛ կառավարման հմտություններ, թե՛ մանկավարժական փորձ, ըստ էության, հանրակրթությունը վերածում են փորձադաշտի: Թռուցիկ ասեմ, որ ԲՏՃՄ ոլորտում 25 տոկոսանոց հավելավճարն անգամ չմոտիվացրեց մասնագետներին, և այս պահին դպրոցներում շատ լուրջ կադրային սով կա:

Շատ տարփողվող ատեստացիայի մասին. 3 տարում ատեստավորվել է ուսուցիչների մոտ կամ ընդամենը 10 տոկոսը, որոնցից ընդամենը 6 տոկոսն է 400,000 ստանում՝ ներառյալ հարկերը, 60 տոկոսի աշխատավարձը միայն 150,000 է, 35-ինը՝ մինչև՝ 250,000։ Միգուցե և ատեստացիան շատ անհրաժեշտ գործիք է մրցակցության տեսանկյունից, բայց, եթե իրապես շահագրգիռ ենք որակյալ մանկավարժական կադրերով, ապա, իրապես, պիտի վերատեսության ենթարկենք ուսուցիչների բազային աշխատավարձը։

Բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում նաև դպրոցների ֆինանսավորման նոր կարգը և առաջարկվող սուբսիդավորման պայմանագրերում նախատեսված չէ, գումարները չեն համապատասխանում կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության կողմից հաստատված նորմատիվներին, և, ըստ էության, շուտով հնարավոր է, որ մենք դպրոցներում ունենանք բնականոն գործունեությունը կաթվածահար անելու դեպքեր։

Շատ կարևոր մի բանի անդրադառնամ. 2018-ին դուք՝ պարոն Փաշինյան, հայտարարում էիք, որ մանդատ եք ստացել կրթական համակարգից՝ արմատախիլ անելու բոլոր կուսակցական և խմբային երևույթներն ու շահերը։ Անհերքելի է Ավինյանի քարոզարշավին մանկավարժական տասնյակ կոլեկտիվների մասնակցությունը, բուհերից և, ընդհանրապես, կրթական համակարգից ընդդիմադիր հայացքներ ունեցող դասախոսների բացահայտ զտումը։ Նրանց մի մասն այս դահլիճում նստած է:

Օրերս երկու ուշագրավ դատական վճիռներ հրապարակվեցին: Դրանցից մեկով Երևան քաղաքի առաջին ատյանի դատարանն անվավեր ճանաչեց Վ. Բրյուսովի անվան համալսարանի ռեկտորի ժամանակավոր պաշտոնակատար Գյուրջինյանին, համալսարանի պրոռեկտոր Ցոլակ Հակոբյանին աշխատանքից ազատելու հրամանը: Մեկ այլ դատական վճռով անվավեր ճանաչվեց կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարի որոշումը, որով Հ. Թումանյանի թանգարանի տնօրեն Անի Եղիազարյանն ազատվել էր աշխատանքից: Մոտավոր հաշվարկներով պետությանը կամ մեր հանրային միջոցներին հասցված վնասը 10 միլիոն ՀՀ դրամի շրջանակներում է: Բայց ինձ համար խնդիրը ոչ այնքան նյութական վնասն է, ոչ այնքան, չեմ ասում՝ բացառապես ոչ, որքան հանրությանը և պետության վարկանիշին հասցված բարոյական և իմիջային վնասը, դա պիտի որ ձեզ հուզեր: 100,000 կամ 200,000 դրամի անարդյունավետ ծախսի համար, ընդ որում՝ չհիմնավորված և շատ հաճախ չապացուցված, ընդդիմադիր համայնքապետերին տարիներով կեղեքում եք բանտերում, քրեակատարողական հիմնարկներում, իսկ տվյալ դեպքում բուհին 7 միլիոնի վնաս հասցրած, բայց իշխանությունների հովանավորյալ Գյուրջինյանն ընտրվում է բուհի ռեկտոր, այն դեպքում, երբ օրենքի համաձայն՝ նախորդ ընտրության արդյունքներն անվավեր չեն ճանաչվել, իսկ ռեկտորի նախորդ ընտրության արդյունքներն այս պահին վիճարկվում են դատարանում։ Ի դեպ, ասեմ, որ հոգաբարձուների խորհրդի նախագահն էն քաղաքականացված և կուսակցականացված բուհական համակարգը բացառող Տիգրան Խաչատրյանն է՝ այստեղ նստած:

Իրականում այնպես չէ, որ հասարակությունը չի տեսնում կամ չի գնահատում կառավարող ուժի աղետաբերությանն ու երկրի կոլապսը: Վերջին սոցիալական հարցումներն այդ մասին են: Եվ երկրում տիրող մթնոլորտի հավաքական գնահատականը, քաոսն անորոշությունն ու հուսալքությունն է:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Տիկին Գալստյան, մենք ունենք 31 ելույթ։ Դա 310 րոպե է:

  Լ.ԳԱԼՍՏՅԱՆ

-Շնորհակալություն, ես լքում եմ ամբիոնը և ասում՝ ձեզ մոտ չի ստացվում, չեք կարողանում, հեռացեք:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Թե չէ՝ ձեր մոտ շատ է ստացվում: Արթուր Հովհաննիսյան:

 Ա.ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

-Հայաստանի Հանրապետության մեծարգո վարչապետ, Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ, հարգելի գործընկերներ, սիրելի հայրենակիցներ, չափազանց կարևոր եմ համարում վարչապետի կողմից իր ելույթում բարձրաձայնված թեման պատմական Հայաստանի և իրական Հայաստանի մասին։ Ողջ ելույթի ընթացքում հնչած մտքերը ես դիտարկում էի սեփական դիտանկյունից, որպես այլ սերնդի ներկայացուցիչ, որովհետև կարծում եմ, որ այս հարցի վերաբերյալ կա նաև սերունդների կողմից այս հարցի ընկալման կողմը:

Պետական դպրոցական ծրագրով ես առաջինն իմացել եմ Ուտիքի և Փայտակարանի մասին, հետո նոր ինձ ծանոթացրել են Սյունիքի, Տավուշի և մնացած իրական մարզերի մասին։ Եվ այդժամ ես ի՞նչը պետք է ավելի հարազատ համարեի. պարզ է, որ պատմականը, որովհետև դա էր առաջնային և, հետևաբար՝ ավելի կարևոր տեղեկատվությունը: Մանավանդ, որ ինձ այդ ընթացքում ոչ ոք չէր պատմում ո՛չ 1996 թվականի ԵԱՀԿ վեհաժողովի, ո՛չ բանակցային ընթացքի մասին, ո՛չ էլ հատկապես այն մասին, որ իմ մեջ հայրենիքի կոնկրետ տարածքների նկատմամբ սեր ձևավորողները, այսինքն՝ այդ ժամանակվա իշխանությունները, հանձնում էին և արդեն հանձնել էին այդ տարածքները, իմ հայրենիքը: Այսինքն՝ 1998-ին, 1999-ին, 2000-ին և այդպես շարունակ ինձ ասել են, որ, օրինակ՝ Լեռնային Ղարաբաղն իմ հայրենիքն է, և դրան զուգահեռ, սինքրոն՝ հանձնել են այն։ Եվ այս կետից են սկսվում բոլոր դժբախտությունները, երբ մենք մեծացնում ենք քաղաքացիներ, որոնք սիրում են ուրիշը, հեռուն, անիրականը, անհասանելին, որովհետև, այո, այդպես հեշտ է, այդպես չկա պատասխանատվություն։ Եվ ստացվում է, որ սովորեցնելով մեզ սիրել մեր պատմական հայրենիքը, մեզ սովորեցրել են չսիրել մեր իրական հայրենիքը, չկրել պատասխանատվություն իրական Հայաստանի համար, որովհետև նպատակը մեկն է եղել` իրական Հայաստանը դարձնել մանրադրամ, պարզապես, ռեսուրս երրորդ երկրների շահերի սպասարկման համար իրական Հայաստանը զավթած ուժերի միջոցով: Իրական Հայաստանը պաշտպանողներն այս կոնտեքստում դառնում են խնդիր, անգամ՝ վերացման ենթակա, հոկտեմբերի 27-ը՝ վկա, և ողջունվում են պատմական Հայաստանի համար մարտնչողները: Հենց սրա համար են մեզ սովորեցրել չսիրել իրական Հայաստանը, չիմանալ անգամ իրական Հայաստանի կոնկրետ տեղը, որովհետև այդպես պաշտպանողներ չէին լինելու: Իսկ այդ մարտնչողներն այս դեպքում պատմական չեն և ոչ էլ հեքիաթի հերոսներ, չնայած, որ դրա բոլոր նախադրյալներն ունեն: Նրանք հենց հիմա այստեղ նստած են՝ կլորացրած աչքերով և սրած ականջներով, լսում են մեզ ու շարունակում են պատմական Հայաստանի տրամաբանությունը տարածել ամեն ինչի վրա, ամեն ինչի և բոլորի, օրինակ՝ քննարկվող 4 գյուղերի թեմայի վրա: Լեռնային Ղարաբաղի նման նրանք կարող են այս դահլիճում քվեարկությամբ հանել Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային սահմանից որևէ տարածք և հետո մեղադրել այլոց դրանք հանձնելու մեջ։ Եվ այստեղ ես չեմ կարող չանդրադառնալ պարոն Օհանյանի մտքին առ այն, որ Լեռնային Ղարաբաղը լուծարած իշխանությունները Հայաստանի Հանրապետությունում պետք է պահպանեն ինստիտուտները և գործեն։ Եթե խոսքը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների սոցիալ-հոգեբանական իրավունքների իրացմանը և պաշտպանությանը, ապա Հայաստանի Հանրապետությունը սուվերեն, անկախ, միջազգայնորեն ճանաչված ժողովրդավար հանրապետություն է, որն ունի լեգիտիմ խորհրդարան և Կառավարություն: Եվ երեկվանից էլ այստեղ քննարկվում է Կառավարության զեկույցը, և այնտեղ ամփոփված են ձեր կողմից հնչեցված բոլոր մտահոգությունների, հարցերի պատասխանները, բայց մենք չլսեցինք հարցեր, մենք ձեզ անգամ Կառավարության հետ հարց ու պատասխանին չգտանք: Սեյրան Օհանյանը, միգուցե ոչ գիտակցաբար, սակայն չեմ կարծում, բայց ասում է, որ իրական Հայաստանը պետք է շարունակի մնալ ռեսուրս պատմական Հայաստանի համար և մանրադրամ՝ երրորդ երկրների համար: Եվ հենց սրա համար է նախկին իշխանությունը, նույն ինքը՝ ներկա ընդդիմությունը, մեզ ատում, որովհետև նրանք պատմական Հայաստանի համար մարտնչողներն են, մենք՝ իրական Հայաստանի պաշտպանները։

Իսկ հիմա, երբ այսօրվա հեռավորությունից եմ նայում այս ամենին, եղած տեղեկատվությամբ և արդեն մեզ հետ տեղի ունեցածի կոնտեքստում հասկանում եմ, որ պատմական Հայաստանի և իրական Հայաստանի միջև կա ոչ թե հակադրություն, այլ շարունակականություն, որովհետև պատմական Հայաստանի պատմության ցանկացած կետում հայ ժողովուրդը պայքարել է իր իրավունքների և ազատությունների համար, պայքարել է հանուն իրական Հայաստանի: Եվ, ուրեմն, իրական Հայաստանը պատմական Հայաստանի վերջնարդյունքն է, և, եթե կուզեք, իրական Հայաստանը պատմական Հայաստանի հաղթանակն է։ Եվ ես կարծում եմ, որ մենք մեր մտքում արդեն վաղուց անցում ենք կատարել պատմական Հայաստանից իրական Հայաստան: Ինձ համար առաջին արարը 2021 թվականի խորհրդարանական ընտրություններն էին, երկրորդը՝ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին մեկնարկած դեպքերը Լեռնային Ղարաբաղում, երբ հայ ժողովուրդը ոչ թե մարտնչեց պատմական Հայաստանի համար, այլ պաշտպանեց իրական Հայաստանը: Պատմական Հայաստանն աշխարհում առաջինը Քրիստոնեությունն ընդունած, դրա պատճառով հալածանքների ենթարկված և մինչ այսօր ապրող, արարող հայ ժողովուրդն է: Իրական Հայաստանն աշխարհում առաջինը Քրիստոնեությունն ընդունած, դրա պատճառով հալածանքների ենթարկված, հարյուրավոր տարիներ անց պետականության ձեռք բերած, կոնկրետ տարածքով միջազգայնորեն ճանաչված, 2018 թվականից ի վեր ժողովրդավար և այդ ժողովրդավարության համար կրկին հալածանքների ենթարկված հայ ժողովուրդն է, որը, այո, հենց այս տարածքում եղել է և լինելու է քրիստոնյա, որը, այո, հենց այս տարածքում կա և լինելու է ժողովրդավար։ Կեցցե՛ Հայաստանի Հանրապետությունը։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Եթե ավելացնելու բան չունեք, շարունակենք:

Ողջունում ենք մեզ այցելած՝ «Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան» հիմնադրամի Երևանի ավագ դպրոցի աշակերտներին և ուսուցիչներին:

 ԾԱՓԱՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Հաջորդ ելույթի համար՝ Աննա Մկրտչյան:

 Ա.ՄԿՐՏՉՅԱՆ

-Մի խմբավորում, որը չունենալով դրա ո՛չ իրավական, ո՛չ օրինական, ո՛չ էլ բարոյական հիմնավորումները, բայց, միևնույնն է՝ անդադար պնդում է, որ մեր երկրում միայն թուրքական հողեր ու ադրբեջանական բնակավայրեր են, իհարկե, էլ մեկնաբանության կարիք չունի։ Ես էստեղ մեկնաբանության համար էլ չեմ եկել, բայց իրենց թույլ տված անօրենությունների, իրենց թույլ տված անօրինականությունների մասին, հարգելի քաղաքացիներ, ես պարտավոր եմ պատմել ձեզ: Դուք պարտավոր եք իմանալ, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ձեր հարկերի հաշվին ֆինանսավորվում և բարեփոխումներ են անվանվում գործընթացներ, որոնց արդյունքում Հայաստանի Հանրապետության հայրենիքը, մեր հայրենիքը պաշտպանած զինվորը, իր դիրքը պաշտպանելու համար կրակ բացած զինվորը կարող է դատապարտվել, կալանավորվել, բայց դիվերսանտ ադրբեջանցին ժամերի ընթացքում Քննչական կոմիտեի կողմից կարող է արդարացվել և հետ ուղարկվել Ադրբեջան:

Հարգելի քաղաքացիներ, դուք պարտավոր եք իմանալ, որ Հայաստանի Հանրապետության յուրաքանչյուր քաղաքացու, բոլորիս իրավունքները, ձեր իրավունքները պետական հոգածության ներքո պիտի լինեն, և էդ պետական հոգածության պարտավորությունը, իհարկե, իրացնում է, էդ պահի դրությամբ, իշխանությունը: Բայց դուք պարտավոր եք իմանալ, որ հիմա Բաքվում կան հարյուրավոր հայ գերիներ, որոնց իրավունքներով, էլ չեմ ասում՝ անվտանգությամբ այս իշխանությունը չի էլ ուզում զբաղվել, որովհետև հայտարարել են, որ իրենց համար գերիները մեռած են կամ, որ ավելի վատ է, դե, հանցագործ են, ի՞նչ տարբերություն՝ Բաքվո՞ւմ են նստելու, թե՞ Երևանի բանտում:

Դուք, հարգելի քաղաքացիներ, պարտավոր եք իմանալ, որ Հայաստանի Հանրապետությունում էլ կան քաղաքական պատանդներ. մարդիկ, որոնք բանտարկվել են միայն իշխանության հրահանգով, ցանկությամբ: Էդ մարդկանց ամիսներով, եթե ոչ տարիներով չեն այցելում ո՛չ քննիչներ, ո՛չ նրանց դատական նիստերն են նշանակվում, որովհետև նպատակն արդարադատության դուռը տանելը չէ, նպատակն էդ ցանկության իրացումն է։

Եվ, իհարկե, այս գործընթացներին զուգահեռ՝ անխոչընդոտ իրականացվում է Հայաստանում իրավապահ, իրավական և նաև արդարադատական համակարգում, ինչքանով որ դա դեռ մնացել է, նիկոլականությամբ վարակումը: Այո, միգուցե սրանից ավելի ժողովրդավարության մասին կամ իրավական պետության մասին ես չեմ կարող երազել, որովհետև Հայաստանում, եթե այդպես կարելի է անվանել, իհարկե, Հայաստանի իրավական մասը հուսալի ձեռքերում է, մեկ ընկերությունում տնտեսական շահով, այսինքն՝ միասնական փողով կապված, երկու մարդկանց ձեռքում. մի կողմից՝ Գրիգոր Մինասյանի, էն մյուս կողմից էլ՝ Կարեն Անդրեասյանի: Դե սրանից այն կողմ էլ ի՞նչի մասին կարելի է երազել։ Մարդիկ իրենք դատավորներին նշանակում են, դատավորներին պատժում են, դատավորներին խրախուսում են, հետևում են, որ հանկարծ իրենց կամքից դուրս այլ դատական ակտ չկայացվի, ու, եթե հանկարծ էս իրավական շղթայի մեջ ինչ-որ բան էլ բաց են թողնում, անպայման, կգա դատախազությունը, կգա Քննչական կոմիտեն, կգա հեղինակազրկված Ազգային անվտանգության ծառայություն՝ էդ բացերը լրացնելու: Եվ էնքան են ես ամեն ինչում արդեն չափն անցել, որ իրենց շատ սիրող, էս վեց տարիների ընթացքում Հայաստանում կատարվող որևէ բան չնկատելու տվող միջազգային կառույցները, ոլորտային, մասնագիտական կազմակերպություններն սկսել են խոսել, ասում են՝ հերիք է արդեն, ակնհայտ երևում է, որ ձեր դատավորները ձեր դատախազների ազդեցության տակ են: Հրապարակվել են ձայնագրություններ, թե ինչպես եք հրահանգավորում և ում եք հրահանգավորում կալանավորման ժամկետների և կալանքի ընտրության մասին: Դատավորներ են ինչ-որ անհասկանալի հայտարարություններով դիմումներ գրում, գնում: Էս ի՞նչ եք անում: Բավական է:

Էս ամեն ինչին զուգահեռ՝ իրենք չեն մոռանում նաև պայքարել կոռուպցիայի դեմ, դե, կոռուպցիայի սեփական ընկալումների շրջանակներում: Դրա վառ օրինակը, իհարկե, այն էր, որ էս տարի Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովում հայտնվել էին մարդիկ, որոնք մտածել էին, որ, իհարկե, ոչ էն բարձրաստիճան իշխանավորներին, բայց գոնե միջին օղակը զբաղեցնող իշխանավորներին կարելի է գոնե թեթև վարչական վարույթների ենթարկել, էլի: Ասել է թե՝ ինչ ունեն, հայտարարագրել են և ինչ չունեն՝ չեն հայտարարագրել, էդպես չէ, իհարկե, հայտարարագրել են շատ ավելի քիչ, քան ունեցվածք ունեն, միգուցե կարելի է, ուղղակի, վարչական վարույթի ենթարկել, ասել է թե՝ բացահայտել, գոնե թե կոռուպցիոն սխեմաները կամ կոռուպցիոն ռիսկերը: Բայց, իհարկե, չէ, ախր ո՞նց կարելի է տենց բան մտքներով անցկացնել: Էտեղ էսքան ընդդիմադիր է նստած, դրսում այդքան մարդ կա, իրենց թողած՝ ո՞նց կարելի է «ՔՊ»-ականների կոռուպցիոն ռիսկերի մասին մտածել անգամ, իհարկե, չի կարելի: Դրա համար էդ մարդիկ այլևս ոչ միայն չեն հայտնվի Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովում, այլ նաև այդ հատվածով, այդ շենքի կողքով անցնել չեն կարողանա։

Իհարկե, Հայաստանի Հանրապետությունում մի ոլորտ կա, որն անխոչընդոտ աճում է, որովհետև 2022 թվականի տվյալներով 2021-ի հանդեպ աճել էր 5 տոկոսով, հիմա 2023 թվականի համար 40,000-ից ավելի հանցագործության դեպք է գրանցվել, բայց էստեղ էլ կա, իհարկե, արդարացում և հիմնավորում: Մեր երկրի բնակչության 80 տոկոսից ավելին տանել չի կարողանում գործող իշխանություններին։ Բա ի՞նչ եք մտածում, ոստիկանությունն էս 80 տոկոսով չէ, որ պիտի զբաղվի, հո չի՞ գնալու՝ հանցագործներին բռնի, հո չի՞ գնալու հանցագործությունների հետևից: Պետք է անի ամեն ինչ, որ իշխանությանը վտանգ չսպառնա:

Սիրելի հայրենակիցներ, թվարկած էս ամեն ինչը մեր երկրի համար, այո, շատ կարևոր է, բայց իշխանությունների համար, հավատացեք, մանր-մունր բաներ են, որովհետև շատ ավելի կարևոր բան կա. իրենք իրենց տերերի կողմից ստացել են հնարավորություն, իրավունք ոտնահարելու Հայաստանի Հանրապետության իրավական պետությունում ամեն ինչ: Իրենք հնարավորություն են ստացել և իրավունք են ստացել՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների՝ ձեր իրավունքների հետ, վարվելու այնպես, ինչպես հարկ կհամարվի, որպեսզի հանկարծ իշխանությանը վտանգ չսպառնա, որպեսզի հանկարծ իրենց իշխանությունը չտուժի: Չէ՞ որ իրենք իրենց առջև դրված, անգամ ամենահավակնոտ ծրագիրն իրականացրել են, գերակատարել են բոլոր պլանները: Այ, օրինակ՝ պայմանավորվել էին, չէ՞, որ միայն Ստեփանակերտում հայերին կթողնեն, բայց, չէ, կարողացել են այս ծրագիրը գերակատարել: Արցախի Հանրապետության 12,000 կմ տարածքում գեթ մեկ հայ չեն թողել: Կարողացել են, չէ՞, օրինակ՝ պայմանավորվել էին, որ պիտի ինչ-որ սահման գծեն, սահմանազատեն: Բայց. չէ, ասում են՝ թուրքին ինչ պետք է՝ գետ է, բնակավայր է, սար է, ձոր է, ի՞նչ է պետք, թող գան վերցնեն՝ գերակատարելով էդ ծրագիրն էլ:

Երեկ, էստեղ հնչած ելույթը, էստեղ ներկայացված ծրագիրը մի բանի մասին է՝ հայրենավաճառության և պետականաքանդության գերակատարված ծրագիր: Եվ դրա արդյունքն է էսօրվա ամենաթողությունը, էսօրվա խառնակչությունը և էսօր տիրող բարդակը:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Հաջորդ ելույթի համար, Գեղամ Նազարյան: Համեցեք, պարոն Նազարյան:

 Գ.ՆԱԶԱՐՅԱՆ

-Պետությունը զարգացնելու, դժվարին իրավիճակից դուրս բերելու, բարգավաճելու, առաջընթաց ապրելու համար պարտադիր չէ, որ պատմական Հայաստանը հակադրենք Հայաստանի Հանրապետությանը կամ հայտարարենք, թե հայրենիքը միայն Հայաստանի Հանրապետության տարածքն է: Պետությունը նյութական է, իսկ հայրենիքը՝ հոգևոր, որը պարտադիր չէ, որ սահմանազատված և սահմանագծված սահմաններ ունենա: Հայրենիքը շատ ավելի խորը և լուրջ հասկացություն է: Պատմական Հայաստանին էլ պետք չէ մեղադրել մեր դժբախտությունների մեջ, չնայած, որ յուրաքանչյուր հայ, կարծում եմ՝ պետք է մտածի, թե ինչո՞ւ հույնը չունի պատմական Հունաստան, իտալացին չունի պատմական Իտալիա կամ գերմանացին՝ պատմական Գերմանիա: Պատմականը, չգիտես ինչու, ունենք միայն մենք: Իսկ պատմություն մենք պետք է լավ սովորենք: Շատ լավ սովորենք, ցավոք, որը երբեք չենք արել, երբեք: Միջին հայը պատմության մասին հիմնական գիտելիքները ձեռք է բերել պատմավեպերից: Իսկ դա, մեղմ ասած, իրական պատմության հետ միայն շատ թույլ առնչություն ունի: Հայը մինչև լավ չսովորի իր 5,000 տարվա պատմությունը, չի կարող ո՛չ լավ շինարար լինի, ո՛չ լավ ուսուցիչ, ո՛չ լավ կառավարիչ։ Եթե լավ սովորեինք մեր պատմությունը, ապա կհասկանայինք, թե երբ և ինչու ենք կորցրել պետականությունը, և այն ինչ ծանրագույն հետևանքներ է ունեցել մեր ժողովրդի մտածողության վրա: Ու կառաջնորդվեինք «այլևս երբեք»-ի սկզբունքով: Եթե մենք գոնե այսօր առաջնորդվեինք «այլևս երբեք»-ով, այլ կերպ ասած, մենք մեզ խոստանանք, որ ապրելու ենք այնպես, որ այլևս երբեք պետականության կորուստ չունենանք, ապա մեր կյանքն աստիճանաբար կփոխվի։ Հավանաբար՝ այս խելահեղ մղձավանջում չենք նկատում, որ աշխարհում միակ պետությունն ենք, որտեղ անդադար խոսում են պետականության հնարավոր կորստի մասին: Պետականությունը կորցնելու ենք, անկախությունը կորցնելու ենք. սա ամեն օր լսում է հայ մարդը, լսում է և՛ կառավարող ուժի ներկայացուցիչներից, և՛ ընդդիմությունից, և՛ օրը սրճարաններում անցկացնող «իմաստուններից», որոնք բոլորից խելոք են: Այդպես չէ նույնիսկ Ուկրաինայում, այսօր, այդպես չէ Վրաստանում, այդպես չէ նույնիսկ Սոմալիում: Միակ ազգը, որն անդադար ամեն օր խոսում է պատերազմից, հնարավոր պատերազմից, չգիտես ինչու, անդադար, եթե հետևեք լրատվամիջոցներին, հետևեք, թե ամեն օր քանի անգամ են հնչում «պատերազմ», «հնարավոր պատերազմ», «ագրեսիա» բառերը, երևի. կհասկանաք, թե ինչու է արտագաղթում հայ մարդը: Բնակչության 80-90 տոկոսը ո՛չ Ֆեյսբուքում է գրառում անում, ո՛չ հանրահավաքի է մասնակցում: Նա անդադար լսում է պատերազմի սպառնալիքի մասին հայտարարությունները, լսում է պնդումները, հավաքում իրերը և երեխաներին վերցնում ու հեռանում է Հայաստանից։ Բա, էս մասին մենք չե՞նք մտածելու, բա, էլ ի՞նչի համար է մեր էսօրվա այստեղ կռիվը, վեճը, երբ մենք անդադար մեր քաղաքացուն մղում ենք՝ լքելու երկիրը:

Նորից վերադառնամ պատմությանը. այո, պետք է սովորել պատմությունը, պետք է հենց փոքր դասարանից իմանալ Մեծ Հայքի բոլոր նահանգները, պետք է իմանալ Հայաստանի Հանրապետության բոլոր մարզերը, լավ իմանալ, սովորել պատմությունը, բայց մենք մինչև հիմա, իմ գործընկերուհին էլ քիչ առաջ քննադատեց 7-րդ դասարանի պատմության դասագիրքը և շատ ճիշտ արեց, բայց, չգիտես ինչու, հանրությունը լռում է։ 6-րդ, 8-րդ, 9-րդ, 11-րդ դասարանների պատմության դասագրքերում ինչ ասես գրված է, բացի էն, ինչը պետք է գրվեր մեր պատմությունից: Մեր պատմության դասագրքերում, երբ բացում ենք, տեսնում ենք վերնագիր՝ «Հայաստանը 15-17-րդ դարերում», բայց ոչ մի խոսք, թե իրականում Հայաստանում ի՞նչ է եղել 15-17-րդ դարերում: Էս մասին ինչ-որ մեկը պե՞տք է անհանգստանա, ոչ մեկին դա հետաքրքիր չէ: Իսկ էսօրվա բոլոր խնդիրների արմատները հենց էդ 15-17-րդ դարերի մեջ են:

Շարունակեմ: Եթե մենք պատմությունը լավ սովորեինք, եթե մնացած բոլոր առարկաները լավ սովորեինք, եթե սիրեինք Հայաստանը, չէինք վերցնի և տարատեսակ որոշումներ կայացնի, օրինակ՝ հանկարծ որոշեինք, որ ստեղծում ենք ակադեմիական քաղաք: Ակադեմիական քաղաք ստեղծում են բնականոն ձևով, երբ որ դրա բոլոր բաղադրիչները կան, բոլոր հարցերը լուծված են և այլն։ Իրականում, եթե Երևանի քարտեզին մի քիչ ուշադիր նայեք, կտեսնեք, որ էդ ակադեմիական քաղաքն ստեղծված էր, ուղղակի, հետո ձևախեղվեց, հայտնվեցին առևտրի օբյեկտներ, բնակելի շենքեր, իսկ էդ կառույցը կար, մնում էր պահպանել, սիրել։ Հիմա, եթե մենք հանպատրաստից ակադեմիական քաղաք ենք սարքում, բա չե՞նք մտածում մնացած բոլոր հետևանքների մասին, չե՞նք մտածում, որ եթե ուսանողներին մենք Երևանից տեղափոխում ենք չգիտեմ որտեղ, ակադեմիական քաղաք, Երևանն էլ Երևան չի լինելու, Երևանում էլ երիտասարդներին չենք տեսնելու, գոնե էս մղձավանջ, ծանր իրավիճակում, երբ տեսնում ենք երիտասարդներ, ուսանողներ, չգիտեմ, կյանքը փոխվում է։ Բա, հիմա, որ հանում եք, հազարավոր փոքր, մանր խանութներ, կրպակներ, առևտրի կետեր կան՝ մանր-մունր բաներ ծախող, որոնք ապրում են էդ ուսանողների հաշվին, բա էդ մարդկանց մասին չե՞ք մտածում: Սա՝ իմիջիայլոց:

Հիմա, նորից, եթե լավ սովորեինք, լավ կառավարիչներ կունենայինք և հայ-ռուսական հարաբերությունների էս իրավիճակում չէիք մեղադրի միայն ռուսական կողմին, անկախ նրանից, թե ռուսական կողմն ինչ լավ կամ վատ քայլեր է արել, այլ, հասկանալով, որ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ անհրաժեշտաբար ունի լավ հարաբերությունների կարիք, ամեն ինչ կանեինք, որ էդ հարաբերությունները բարելավվեին, լավանային: Ամեն ինչ պետք է անեինք և ոչ թե խռովեինք ու, ասենք՝ ինչ-որ նիստերի չմասնակցեինք:

Երեկ լսեցի, որ Հայաստանն այլևս ֆորպոստ չպետք է լինի: Իհարկե, պետք է չլինի: Բայց չե՞ք նկատում, որ կարող է՝ արդեն իսկ ֆորպոստ ենք, բայց ոչ թե Ռուսաստանի, այլ մի այլ կառույցի կամ ուժերի, որովհետև երբ էսպես ինքնամոռաց, հայ ժողովրդի բնավորության գծերին համապատասխան՝ մի տեղից անցում ենք կատարում, գնում ենք մյուս տեղը, ինչ-որ շատ լավ ենք անում էդ՝ բոլորին զարմացնելով: Մի կրկնեք Միխայիլ Սահակաշվիլու սխալները: Մինչև հիմա Արևմուտքում էլ են ասում՝ մենք նրան չէինք ասել՝ գնա և մատդ կոխիր կրակի մեջ: Հիմա մենք ինչո՞ւ ենք էդ նույնն անում, անկախ նրանից, պետք է, բան անենք, չէ՞, հիմա Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների մասին, նորից: Իսկ ինչո՞ւ երեկ լսեցինք, որ Արցախի իշխանություններին արգելել են գնալ և Եվրոպական հարթակներում ինչ-որ հարցեր լուծել: Հիմա էլ ինձ մոտ կասկած է առաջացնում, իսկ կարող է՝ հիմա մեզ են արգելում, որ գնանք, Մոսկվայում ինչ-որ հարց լուծենք: Էս մասին էլ մտածեք, էնպես չէ, որ ամեն ինչ հարթ է գնում։

Եվ պատմության և մյուս առարկաների ուսուցիչների մասին. անընդհատ ասում եք՝ մենք նրանց հնարավորություն ենք տվել, որ ատեստավորվեն և բարձր աշխատավարձ ստանան: Իսկ դատավորներին տվեցի՞ն կետ՝ ատեստացիայի հնարավորությունների, կամ մնացածին, որոնց աշխատավարձերը սարքեցին մի միլիոն և ավելի։ Ուսուցիչն այսօր սահմանամերձ գյուղում ստանում է, լավագույն դեպքում, 130,000 դրամ։ Կասեք՝ թող գնա, ատեստավորվի, չեն գնում, գիտեք ինչո՞ւ. որովհետև վստահ են, որ չեն անցնելու; Չեն անցնելու, որովհետև հիմա խնդիրը դրված է, տեսեք, փակ շղթա է ստացվում, չեն գնում, որովհետև վստահ են, որ չի լինելու: Այդ համակարգն այնպես է սարքված, որ, ասենք՝ 100-ից մեկը շահի, կամ 1,000-ից մեկը: Կա, ցավոք սրտի, կա, որովհետև մեր ուսուցիչների մակարդակն էսօր էն չէ, որ էդ ատեստացիայի մակարդակն անցնի: Բայց չունենք ուրիշ ուսուցիչ չունենք: Բայց էդ երեխեքին պետք է կրթել, էդ երեխեքը պետք է գիտելիքներ ստանան, գոնե ոգևորելով ուսուցչին, բարձր աշխատավարձ տալով։ Հիմա, տեսեք, մի բան եմ ասում ... Չէ, զինվորականներինն էլ պետք է բարձր լինի, ուսուցիչներինն էլ: Հիմա ես ձեզ մի հարց եմ տալիս. կառավարող ուժն եք, ո՞նց եք պատկերացնում, որ երեխան դաս սովորի դպրոցում, որտեղ աշակերտների թիվը 36 է, 35, անհնար է, մենք մեզ խաբում ենք:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Ավարտեք, պարոն Նազարյան:

 Գ.ՆԱԶԱՐՅԱՆ

-Ավարտելով, կոչ եմ անում՝ մենք մեզ չխաբենք:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն, ողջունելի կոչ է, իրոք: Արեգնազ Մանուկյան, համեցեք։

Ա.ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

-Հարգելի ժողովուրդ, ցանկացած կառավարության գործունեության հիմքում լեգիտիմությունն է: Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած Կառավարությունը լեգիտիմ չէ, քանզի խաբեությամբ է քվե կորզել` կիրառելով շանտաժի, մանիպուլյացիաների և կեղծ խոստումների հսկայական զինանոց և հիմա չի վայելում հանրային վստահություն։ Եթե գնահատելու լինենք Կառավարության ծրագրի կատարման ընթացքը 2023-ին, ապա այն չի համապատասխանում 2021-ի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության ներկայացրած ծրագրին և շեղված է Կառավարության 2021-2026 թվականների ծրագրում նշված դրույթներից: Փաշինյանի գլխավորած Կառավարությունը ձախողել է գլխավոր հարցերում՝ մեր երկրի անվտանգության ապահովում, Արցախի իրավունքների պաշտպանություն, Հայաստանի տարածքային ամբողջականության ապահովում, մեր երկրի պաշտպանունակության վերականգնում։ Խոստման և իրականության այնպիսի կտրուկ շեղում կա, որ գործ ունենք ոչ միայն լեգիտիմության բացակայության, այլ նաև հանցավոր գործունեության կամ անգործության հետ։ Որպես խոսքերիս հիմնավորում՝ հիշեցնեմ մի քանի դրույթ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության նախընտրական ծրագրից և 2021-ին խորհրդարանին ներկայացված Կառավարության ծրագրից, այնուհետև տեսնենք, թե ինչ ունեցանք իրական կյանքում: «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության նախընտրական և Կառավարության ծրագրերում կարդում ենք. «Մոտակա տարիներին մեր գլխավոր խնդիրը պետք է լինի Արցախի ժողովրդի անվտանգության ապահովումն ու Ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ և համապարփակ կարգավորումը՝ հիմնված Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման՝ առանց սահմանափակումների իրականացման վրա: Արցախի ժողովուրդը չի կարող գոյատևել Ադրբեջանի ենթակայության ներքո։ Կրկնում եմ՝ Արցախի ժողովուրդը չի կարող գոյատևել Ադրբեջանի ենթակայության ներքո … Ղարաբաղյան հակամարտության վերջնական կարգավորումը տեսնում ենք Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի լիարժեք իրացման և Արցախի կարգավիճակի վերջնական հստակեցման տեսքով՝ առաջնորդվելով «Անջատում հանուն փրկության» սկզբունքով … Բանակցային գործընթացում Հայաստանի առաջնահերթություններից է լինելու այն տարածքների դե օկուպացիան, որի վրա ինքնորոշվել է Արցախի ժողովուրդը, նախ և առաջ՝ նախկին ԼՂԻՄ բնակավայրերի վերադարձն Արցախի վերահսկողության ներքո … Հայաստանի Հանրապետությունը շարունակելու է լինել Արցախի ժողովրդի անվտանգության երաշխավորը»։ Մեջբերման ավարտ:

Ի դեպ, «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունն իր նախընտրական ծրագրում օգտագործում է «Արցախի Հանրապետություն» ձևակերպումը: Հիմա նրանք խուսափում են անգամ «Արցախ» բառն օգտագործել: Ինչպես տեսնում եք, գործնականում Նիկոլ Փաշինյանը վարել է այդ ծրագրից 180 աստիճանով շեղված քաղաքականություն։ 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում Արցախը ճանաչելով Ադրբեջանի մաս՝ Փաշինյանը ոչ միայն դրժել է իր նախընտրական խոստումը, այլ նաև խախտել՝ Հայաստանի Անկախության հռչակագիրը և օրենսդրությունը, ինչը պետական հանցագործությունների շարքին կարելի է դասել: Փաշինյանն Արցախն Ադրբեջանի մաս ճանաչելով՝ նպաստել է Արցախի պաշարմանը, որն ավարտվեց Արցախի կորստով և հայերի էթնիկ զտմամբ: 2023-ի սեպտեմբերյան ողբերգական իրադարձությունների ժամանակ Հայաստանը ոչ միայն չդարձավ Արցախի ժողովրդի անվտանգության երաշխավորը, ինչպես խոստացվել էր, այլ դեռ մի բան էլ Փաշինյանը ցուցադրաբար ձեռքերը լվաց Արցախից՝ մեր հայրենակիցներին թողնելով կրակի բերանում։ Հիմա Փաշինյանը, Ալեն Սիմոնյանը, Արարատ Միրզոյանը և որոշ «ՔՊ»-ականներ ադրբեջանամետ քարոզին ու քաղաքականությանը նպաստում են թշնամական էնտուզիազմով:

Հաջորդը. հայ-ռուսական հարաբերություններ, ՀԱՊԿ. ԱՊՀ. Փաշինյանը խոստանում էր քայլեր ձեռնարկել բարձրագույն մակարդակում հայ-ռուսական քաղաքական երկխոսությունն էլ ավելի ակտիվացնելու, Ռուսաստանի հետ ԵԱՏՄ, ՀԱՊԿ և այլ բազմակողմ ձևաչափերում համագործակցությունն էլ ավելի խորացնելու ուղղությամբ: Մեջբերում. «ՀԱՊԿ-ը դիտարկելով որպես Հայաստանի անվտանգային համակարգի կարևորագույն օղակ, Կառավարությունը շարունակելու է ակտիվորեն ներգրավված լինել կառույցի աշխատանքներին, Հայաստանը շարունակելու է ակտիվ մասնակցություն ունենալ ԱՊՀ շրջանակներում համագործակցությանը և կազմակերպությունում ընթացող գործընթացներին», - գրված է «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության նախընտրական ու Կառավարության հնգամյա ծրագրերում։

Ի՞նչ ունենք իրականում. հայ-ռուսական հարաբերությունները Փաշինյանի ակտիվ ջանքերով ծայրաստիճան սրված են: Գործ ունենք դիվանագիտական պատերազմի հետ: Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանը դարձրել է Արևմուտք-Ռուսաստան բախման թատերաբեմ։ Նա իր անձնական շահերից ելնելով՝ համաձայնել է Հայաստանը դարձնել երկրորդ Ուկրաինա՝ գլոբալ հակամարտության մեջ մեր երկիրը դնելով զոհասեղանին: ՀԱՊԿ հետ ակտիվ աշխատել խոստացող Փաշինյանը սառեցրել է Հայաստանի անդամակցությունն այդ կառույցին՝ զգալիորեն հարված հասցնելով մեր երկրի անվտանգային համակարգին, խաղալով Թուրքիայի ու Ադրբեջանի օգտին, Արևմուտքի հակառուսական ու հակաիրանական ծրագրերի օգտին: Նրա առաջ դրսից խնդիր են դրել՝ Ռուսաստանը հեռացնել մեր տարածաշրջանից: Մեր երկրի համար անվտանգություն չեն խոստացել, բայց անձամբ իր համար խոստացել են, ինքն էլ պարտաճանաչորեն Հայաստանը տանում է դեպի կառափնարան:

ԱՊՀ-ի մասով վերջին թարմ լուրն այն է, որ Արարատ Միրզոյանը չի մասնակցելու ապրիլի 12-ին Մինսկում կայանալիք ԱՊՀ արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի նիստին։ Ահա ձեզ հարաբերությունների «խորացման» ևս մեկ վառ ապացույց:

Փաշինյանն ընտրել է տխրահռչակ Զելենսկու և Սահակաշվիլու ճանապարհը։ Ի դեպ, վերջինս ցուցումներ էր տալիս Փաշինյանին հակառուսական քայլեր անելու թեմայով։ Դատելով ամենից, Փաշինյանն ականջալուր է եղել նրան: Հայաստանի Կառավարության ղեկին գտնվողն աճուրդի է հանել մեր երկիրը հանուն արևմտաթուրքական ուժերի հակառուսական քաղաքականության և հանուն սեփական շահերի: Նիկոլ Փաշինյանը խաբել է գլխավոր հարցում: Նա խոստացավ խաղաղություն և անվտանգություն, բերեց և բերում է պատերազմ, կորուստներ, պարտություն։ Նա ահաբեկում է մեր ժողովրդին ու իր քայլերով նախապատրաստում Հայաստանի կործանումը՝ դրա դիմաց Նավալնու կնոջ կամ Տիխանովսկայայի դերին պատրաստվելով: Իր համար Հայաստանն այլևս մանրադրամ է իր սեփական կաշվի փրկության և ապաստան ստանալու դիմաց:

«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության շարքերի համար ընդունելի՞ է այս ամենը, իրո՞ք ուզում եք կիսել Փաշինյանի քայլերի պատասխանատվությունը։ Հարցերս հռետորական չեն, շատ կոնկրետ են և կոնկրետ պատասխան են պահանջում։ Ամեն մեկն իր արածի ու չարածի համար պետք է պատասխան տա։

Եվ վերջում, սիրելի ժողովուրդ, Փաշինյանն ադրբեջանական ցանկությունների իրականացնողն է: Ինքն արդեն սահմանագծում և սահմանազատում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքը՝ խոստովանելով, որ Ադրբեջանը ոչ մի քարտեզ հիմք չի ընդունում: Այդ դեպքում ո՞ր հիմքով է նա այս կամ այն տարածքը համարում ադրբեջանական: Ջերմուկում, Սյունիքի, Գեղարքունիքի մարզերում Ադրբեջանն Ալմա-Աթայի հռչակագրո՞վ է զավթել մեր տարածքները: Ինչո՞ւ այդ հարցերը բարձրացնելու փոխարեն Փաշինյանը նոր տարածքներ հանձնելուց է խոսում։ Գործարքի բնո՞ւյթն է այդպիսին։

Արարատ Միրզոյանն օրերս հայտարարեց, որ իրենք ընդհանուր լեզու են գտել Ադրբեջանի հետ շատ հարցերի շուրջ, բայց երկու կարևոր կետում չեն կարողանում համաձայնության գալ՝ տարածքային ամբողջականության ճանաչում և հաղորդակցությունների բացում։ Հարց է առաջանում. բա, եթե այդ հարցում համաձայնություն չկա, ապա ո՞ր հարցում կա ընդհանուր լեզու, հայկական կողմի միակողմանի զիջումների՞։ Այդպես կարող ենք մինչև Երևան հասնել:

Փաշինյանը Հայաստանի մակետն առել է ձեռքն ու այն թափահարում է՝ շուկայի վաճառականի նման «էստի համեցեք» կանչելով: Այո, Հայաստանը սահմանազատման և սահմանագծման կարիք ունի, դրանք կարող են իրականացվել բացառապես սովետական քարտեզներով, ինչը բնականորեն ենթադրում է ռուսական միջնորդություն: Իրարամերժ հարթակներում և առանց քարտեզի սահմանագծում ու սահմանազատում հնարավոր չէ իրականացնել։ Դա, առնվազն, արկածախնդրություն և անգրագիտություն է, իրականում՝ պետական հանցագործություն։

Հարգելի քաղաքացիներ, մեզ, իրոք, անհրաժեշտ է սահմանազատում և սահմանագծում, բայց, նախ և առաջ՝ ներքին կյանքում: Սահմանագծում Հայաստանի ու փաշինյանական իշխանության միջև, ինչին կհաջորդի հայ ժողովրդի սահմանազատումն այս հակապետական իշխանությունից: «Տարածքները հանձնենք, որ պատերազմ չլինի» իշխանական բլեֆ կարգախոսը պետք է փոխարինել «Փաշինյանին հեռացնենք, որ խաղաղություն լինի» իրական կարգախոսով։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Արմեն Ռուստամյան, համեցեք:

Հիշեցնեմ, որ Հայաստանի Հանրապետությունում պետական լեզուն հայերենն է։ (Խոսում են դահլիճում:) Ձեզ համար գուցե թուրքերենն է:

Ա.ՌՈՒՍՏԱՄՅԱՆ

-Կառավարության ծրագրի կատարողականի իմ գնահատումը հիմնված է հետևյալ երկու հաստատումների վրա:

Հաստատում առաջին. Ազգային ժողովի 2021-26 թվականների համար հաստատված Կառավարության ծրագրի և մինչ օրս դրա կատարողականի համեմատությունը պարզորոշ ցույց է դարձնում, որ ոչ միայն այս երկուսի անհամապատասխանությունը կա, այլև դրանց ակնհայտ հակառակությունը: Այսինքն՝ Կառավարությունը կատարել է Ազգային ժողովի հաստատած ծրագրի հակառակը: Խորհրդարանական երկրում սա ոչ միայն Կառավարության գործունեության հետ կապված ոչ լեգիտիմության խնդիր է առաջացնում, այլ հարուցում է նրա նկատմամբ սահմանադրական լիազորությունների վերազանցման մեղադրանքը:

Հաստատում երկրորդ. Այն, ինչ Կառավարությունն այսօր փաստացի է իրականացնում՝ ի հեճուկս ծրագրով իր ստանձնած պարտավորության, ըստ էության, ուղղված է ազգային շահերի խեղաթյուրմամբ կամ լիովին անտեսմամբ, կենսական զիջումներ կատարելով մեր երկրի անվտանգային սպառնալիքների մեծացմանը, որի վերջնարդյունքը խաղաղության պատրանքի դիմաց աշխարհաքաղաքական մակարդակում հայկական գործոնի իսպառ վերացումն է լինելու: Այսինքն՝ պատկերավոր ասած, Հայաստանն աշխարհաքաղաքական գծի վրայից դրվելու է աշխարհաքաղաքական պարկի մեջ, երբ նրա գոյությունն այլևս աշխարհաքաղաքական առումով ոչ մի նշանակություն չի ունենա: Թուրք-ադրբեջանական տանդեմի շարունակական պահանջները հենց սրան են ուղղված մեր ֆիզիկական գոյությունը թույլ տալու դիմաց։ Այս երկու հաստատումների համար բավարար ապացույցները բազմաթիվ են: Առայժմ բերեմ դրանցից միայն մի քանիսը:

Ծրագրի և կատարողականի հակասությունների մասով: Ըստ ծրագրի՝ անվտանգության ապահովման գործոնների թվում են հայ-ռուսական ռազմավարական դաշինքը, 102-րդ ռազմաբազայի շարունակական հագեցումը, Ռուսաստանի անվտանգության դաշնային ծառայության սահմանապահ զորքերի ներգրավվածության ընդլայնումը մեր սահմանների պաշտպանության և պետական սահմանի պահպանության գործում:

ՀԱՊԿ-ը դիտարկելով որպես Հայաստանի անվտանգային համակարգի կարևորագույն օղակ, Կառավարությունը շարունակելու է ակտիվորեն ներգրավված լինել կառույցի աշխատանքներին:

ԵԱՀԿ մինսկի խմբի համանախագահության ներքո Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի հստակեցում հայտնի սկզբունքների և տարրերի, այդ թվում ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա:

Հայաստանը շարունակելու է լինել Արցախի ժողովրդի անվտանգության երաշխավորը և շարունակելու է աշխատել Արցախի ժողովրդի իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ:

Հայոց Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման օրակարգը պիտի ծառայի Հայաստանի անվտանգության երաշխիքների համակարգի ամրապնդմանը, և սա լինելու է Կառավարության առաջնահերթությունների շարքում և այլն:

Հասել ենք 2024 թիվ, և տեսնողը, իհարկե, կտեսնի, որ Կառավարության կատարածն այս ամենի ճիշտ հակառակն է եղել: Կատարվածը ոչ մի առնչություն չի կարող ունենալ ինստիտուցիոնալ ժողովրդավարության և իրավական պետության հետ: Կառավարությունը կա՛մ կատարում է խորհրդարանի հաստատած ծրագիրը, կա՛մ դադարեցնում է իր լիազորությունները: Եթե գործող ծրագրի իրականացման համար ստեղծվում են անհաղթահարելի պայմաններ, ապա խորհրդարան է գալիս նոր Կառավարություն և հաստատման է բերում նոր ծրագիր: Սա է սահմանադրական կարգը:

Երկրորդ հաստատումը փաստացի կատարվող ծրագրի մեր շահերից հրաժարվելու և դրա վտանգավորության մասով. վերոնշյալ ծրագրային դրույթներին հակասող գործողություններն արդեն իսկ ամենապերճախոս վկայությունն են, որ մեր շահերով չէ, որ մենք առաջնորդվում ենք: Այս ծրագրի մեջ շատ ու շատ հարցերով խոսք անգամ չկա այն մասին, ինչ այսօր անում է Կառավարությունը: Մասնավորապես, ինչպես նշված է կատարողականի մեջ, Հայաստանը նվազագույնի է հասցրել, գործնականում սառեցրել է իր ակտիվությունը ՀԱՊԿ-ում. ծրագիրը ճիշտ հակառակն է պահանջում։

Հաջորդը. հնարավոր չէ ապացուցել, որ Հռոմի ստատուտին միանալն ամրապնդեց հայ-հուսական ռազմավարական դաշինքը: Մեր ռազմավարական գործընկերն այդ կարծիքին չէ: Իսկ ինչ տեղի ունեցավ Արցախի մասով, ոչ միայն ծրագրով, այլև մեր ամենասարսափելի երազում հնարավոր չէր պատկերացնել: Ի՞նչ է, ծրագրով նախատեսվա՞ծ էր, որ Արցախի ժողովրդին պետք է միայնակ թողնել ադրբեջանական հրոսակների դեմ և հայրենազրկե՞լ ու դեռ մի բան էլ արդարացնե՞լ Ադրբեջանի կողմից կատարված որոշ գործողություններ, թե՞, ճիշտ հակառակը, բոլոր միջոցներով երաշխավորել արցախահայության անվտանգությունը։

Հիմա՝ այսպես կոչված, խաղաղության հասնելու՝ Կառավարության նախանշած բաղձալի ապագայի մասին: Կառավարությունը տեսնելով, որ Ադրբեջանի հետ խաղաղության հասնել հնարավոր է միայն նրա օրեցօր աճող պահանջները բավարարելու միջոցով, դարձել է այդ պահանջների փաստացի հիմնավորողը, լեգիտիմացնողը և կատարողը: Իսկ Ադրբեջանը, ոչ ավելի, ոչ պակաս, պահանջում է. «Ինչ կասենք՝ մերն է, պետք է տաք մեզ, իսկ ինչը կհամարենք մեզ համար վտանգավոր, պետք է վերացնեք», և այս Կառավարությունը հլու-հնազանդ սա գործադրում է: Մասնավորապես, Ադրբեջանից պնդեցին. «Մերն է Արցախը», այս Կառավարությունը հայտարարեց, որ, այո, Արցախն Ադրբեջան է, և Հայաստանը կապ չունի դրա հետ, և Արցախը հայաթափվեց: Ադրբեջանը հայտարարեց, թե GPS-ով իրենցն են Կապան-Ճակատեն ճանապարհի և Սյունիքի տարածքի իրենց նշած հատվածները, այստեղից ասեցին՝ այո, համեցեք: Հիմա Տավուշից են տարածքներ պահանջում, և Կառավարությունը լծվել է դա հիմնավորելու և դրանք տալու գործին՝ բացատրելով, որ, դե, ճիշտ են ասում, իրենցն է: Ադրբեջանից ասում են, որ սահմանի յուրաքանչյուր հատված իր ուրույն քարտեզով է պետք սահմանազատել: Այստեղից հաստատում են, թե ամբողջ սահմանը որոշող որևէ քարտեզ չկա: Դե, որովհետև հատվածական սահմանազատումը միայն Ադրբեջանին է ձեռնտու, ուրեմն, պետք է մի կերպ հիմնավորել:

Ադրբեջանի համար անընդունելի և վտանգավոր են մեր Սահմանադրությունը, օրենքները և միջազգային դատարաններում ներկայացված հայտերը: Այս Կառավարությունը, ահավասիկ, սկսել է դրանցից հրաժարվելու և դրանք վերանայելու գործընթացը: Իհարկե, այս շարունակական զիջումների վերջին արարը կլինի, երբ այս իշխանությունները բոլոր զիջումներից հետո արդեն պատրաստի միջավայր ձևավորեն՝ իրականացնելու Ադրբեջանի գլխավոր պահանջը՝ վերածել Հայաստանը փաստացի Արևմտյան Ադրբեջանի: Արցախն ադրբեջանական ճանաչելու Կառավարության քայլն ինքնին արդեն ոչ միայն աղաղակող անարդարություն է, այլ իսկական ազգակործան ավեր է գործել ու, ցավոք, դեռ շարունակում է գործել: Խորքի մեջ այս իշխանությունների համար ոչ այնքան կարևոր է, որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը ճանաչեն Հայաստանի՝ որպես ինքնիշխան պետության տարածքային ամբողջականությունը, այլ ճանաչվի հենց իրենց իշխանության տարածքը, մի տարածք, որի վրա կկարողանան պահպանել իրենց իշխանությունը: Իսկ իրենցից հետո՝ «Մեզանից հետո՝ թեկուզ ջրհեղեղ» հայտնի տրամաբանության շրջանակներում։ Եվ, ուրեմն, այս միակողմանի կենսական զիջումները ոչ թե սոսկ տարածքների հանձնման, այլ իրականում հայկական պետականության սողացող հանձնման մասին են: Ի դեպ՝ սրա գաղափարական հիմքն արդեն ստեղծվում է: Կառավարությունը մեկնարկում է պատմական Հայաստանի և իրական Հայաստանի միջև սահմանազատման գործընթացը։ Ասեմ, որ այս սահմանազատումից հետո էլ կարիք չկա՝ սահմանների սահմանազատում իրականացնելու, որովհետև պատմական Հայաստանից սահմանազատված այդպիսի իրական Հայաստանի ապագան հենց պատմական Ադրբեջանն է: Մնում է միայն հենց մեր ժողովրդին զրկել հիշողությունից և շարունակել կատարել Ադրբեջանի կամքը: Եվ զավեշտալին այն է, որ այսքանից հետո փորձ է արվում՝ Ադրբեջանի գործակալ լինելու մեջ մեղադրելու բոլոր նրանց, ովքեր փաստարկված ահազանգում են այս իշխանությունների կողմից Ադրբեջանի շահերն սպասարկելու մասին։ Ըստ այդմ՝ այս Կառավարության քաղաքական հավատամքը դարձել է պարտվողականությունն ու զիջողականությունը: Իսկ այդ ընթացքում Ադրբեջանը, վախեցնելով պատերազմով, մեզանից նորանոր զիջումներ է կորզում: Իսկ այս Կառավարությունն իր հերթին, մեր ժողովրդին վախեցնելով անխուսափելի պարտությամբ, ստիպում է ապավինել Ադրբեջանի խոստացած խաղաղությանը։ Ակնհայտ է, որ այդպիսի խաղաղության երաշխավորը կարող է միայն հենց թուրքական, թուրք-ադրբեջանական տանդեմը լինել: Եվ պետք չէ տպավորություն ստեղծել, թե այդ նոր անվտանգային համակարգի ճարտարապետն Արևմուտքն է լինելու: Մեկ անգամ չէ, որ Արևմուտքը կարևորել է ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի գլխավոր դերակատարությունն ու առաջնորդությունն այս տարածաշրջանում։ Հետևաբար՝ Ռուսաստանից դժգոհելով՝ նախկին անվտանգային համակարգը փոխարինում են թվացյալ արևմտյանով, որի իրական առանցքը Թուրքիան է լինելու, այսինքն՝ անվտանգային համակարգի այսպիսի փոփոխության վերջնարդյունքում, պարզապես, Ռուսաստանի փոխարեն գալու է Թուրքիան։ Եվ, ուրեմն, հարցերի հարցը հետևյալն է. Կառավարությունն իր ծրագրով չնախատեսված, փաստացի, ապօրինի և ինքնագլուխ, ժողովրդի թիկունքում այս ի՞նչ իբրև թե անվտանգային նոր համակարգ է ձևավորում:

  Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Տիգրան Աբրահամյան։

 Տ.ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ

-Հարգելի հայրենակիցներ, իշխանության այն մոտեցումը, որ եթե հայտնի չորս գյուղերը չհանձնենք, պատերազմ կվերսկսվի, արդեն իսկ բավարար է՝ քաղաքական և մասնագիտական գնահատական տալու ոչ միայն Կառավարության ծրագրի 2023 թվականի կատարման ընթացքին և դրա արդյունքներին, այլ, առհասարակ, Կառավարության, անվտանգության և արտաքին քաղաքականության վերաբերյալ իրականացրած քաղաքականությանն ու մոտեցումներին: Անվստահությունը երկրի անվտանգային համակարգի նկատմամբ և միջազգային զսպման գործիքների բացակայությունը լավագույնս բնորոշում են մեր երկրի իրական վիճակը բոլոր հարթություններում, այս դեպքում, առաջին հերթին՝ երկրի անվտանգության տեսանկյունից։ Այս տեսանկյունից ցանկանում եմ 2023 թվականին Հայաստանում տեղի ունեցած երկու իրադարձության անդրադառնալ, որոնք հստակ պատասխան ու գնահատական են տալիս այս ամենին։

Առաջին. 2023 թվականին Արամուս-Տեղ-Կոռնիձոր հատվածում տեղի ունեցած վերատեղակայումները, որի հետևանքն ադրբեջանցիների կողմից Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի հսկայական հատվածի օկուպացիան է, որը, ի դեպ՝ մինչև հիմա գտնվում է ադրբեջանական վերահսկողության տակ, իսկ երբեմնի շեն հողերը, որոնք Սյունիքի այդ հատվածի գյուղերի համար ապրուստի միջոց էին, վերածվել են ադրբեջանական կրակակետերի: Ի դեպ՝ այդ օրերին, երբ խոսք էր գնում ադրբեջանական ներխուժման մասին, պաշտոնական կեղծիքի պակաս չկար: Մի մասն սկզբում փորձում էր համոզել հանրությանը, որ ադրբեջանցիներն իրենց հատվածում են բնագծեր տեղակայում։ Մի մասը պնդում էր, որ բանակցություններ են, և Ադրբեջանը, այսպես կոչված, սահմանային ճշտումներից հետո հետ է վերադարձնելու դրանք, մի մասն էլ, իրականությունն իմանալով, պարզապես, տղամարդուն ոչ հարիր վարքագծով էին զբաղված, վարկաբեկում, վիրավորում էին բոլոր նրանց, ովքեր անվստահությամբ էին մոտենում իշխանության այն հավաստիացումներին, թե բանակցությունների միջոցով կարճ ժամանակ անց այդ տարածքները կվերադարձվեն: Հայաստան-Ադրբեջան բանակցային գործընթացում գրանցվեց ֆիասկո, որովհետև առաջին հայացքից պարզ երևացող գործընթացը տապալվեց, ու ադրբեջանական զինված ուժերը տեղակայվեցին ինքնիշխան ՀՀ ինքնիշխան տարածքում, իսկ անվտանգային առումով ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը ձախողվեց, որովհետև իրադրությունը ճիշտ չգնահատեց և ժամանակին անհրաժեշտ քայլեր չձեռնարկեց: Որպես հետևանք՝ իրադրության ողջ ծանրությունն ընկավ այդ հատվածում սահմանային անվտանգության համար պատասխանատու բանակային կորպուսի, հատուկ առաջադրանքներ լուծող ստորաբաժանումների, աշխարհազորի, Ազգային անվտանգության ծառայության սահմանապահ զորքերի վրա, որոնք ստեղծված բարդ պայմաններում անձնազոհության գնով ադրբեջանական կրակահերթերի, ականանետերի և ԱԹՍ-ների հարվածների ներքո մարտական դիրքեր էին տեղակայում և ծառայություն տանում:

Երկրորդ ինդիկատորը 2023 թվականի սեպտեմբերյան ողբերգությունն էր՝ Արցախի հանձնումը, զիջումը: Կլինեն, իհարկե, մարդիկ, որոնք կասեն, թե դա իշխանության համար տապալում չէ, որովհետև դրանից դեռ մեկ տարի առաջ հայտարարվել էր, որ Հայաստանը ճանաչել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ներառյալ Արցախը, սակայն խոսքն այս դեպքում այլ փաստերի մասին է: Իշխանության հռչակած նպատակներում, երբ ի սկզբանե հայտարարվում էր Արցախի ինքնորոշման իրավունքի իրացման մասին ամրագրված էր ոչ միայն ազգային անվտանգության դոկտրինի թարմացված տարբերակում, այլ այս Կառավարության ծրագրում և այս քաղաքական ուժի նախընտրական ծրագրում: Իսկ ի՞նչ եղավ հետո. հետո հայտարարվեց Արցախի հարցով նշաձողի իջեցման մասին, ավելի ուշ ընդգծվեց, որ իշխանությունը ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը: Եվ դա այն փուլն էր, որ իշխանությունն սկսեց խոսել բացառապես արցախցիների իրավունքների և անվտանգության մասին։ Թե ի՞նչ եղավ դրանից հետո՝ բոլորս ենք հիշում: Ադրբեջանը նախ 9-ամսյա շրջափակման ենթարկեց Արցախը, որը, ըստ էության, ցեղասպանության դրսևորում էր, ապա լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ սկսեց Արցախի դեմ, որի հետևանքՆ արցախցիների բռնի տեղահանությունն էր, որն այդ ընթացքում ևս ուղեկցվում էր ցեղասպանության դրսևորումներով։ Ես դեռ չեմ խոսում այն մասին, որ այդ գործընթացն իրականացվում էր հայաստանյան իշխանության լռության ներքո։ Այստեղ նկատի չունեմ զուտ հայտարարությունները, այլ հանցավոր անգործությունը։ Ինչևէ, եթե նույնիսկ վերցնենք այս Կառավարության առավելագույն իջեցված նշաձողը զուտ արցախցիների իրավունքների և անվտանգության մասով, ապա նույնիսկ այս նպատակն ու ստանձնած պարտավորությունները ձախողվեցին: Արտաքին քաղաքական տեսանկյունից Հայաստանի Կառավարությունն իր խնդիրը չկատարեց, որովհետև նույնիսկ իր առավելագույն զիջման պարագայում Ադրբեջանն օգտագործեց Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնյաների հայտարարություններն ու խայտառակ բառապաշարը, փորձեց լեգիտիմացնել Արցախի նկատմամբ ուժի կիրառումը, ինչի որոշակի դրսևորումները, ցավոք, նկատելի են նաև այսօր: Հետևանքն այն է, որ պատերազմը չկանխվեց: Միջազգային գործընկերների, կառույցների հետ աշխատանքը տապալվեց: Իսկ որպես այդ ամենի շարունակություն՝ արցախցիները բռնի տեղահանվեցին: Երբ նույն թեման դիտարկում ես անվտանգության տեսանկյունից, ապա սրա հետևանքով Հայաստանը, ըստ էության, զրկվեց իր հիմնական զրահաբաճկոնից, և անվտանգային նոր սպառնալիքները տեղափոխվեցին Հայաստանի Հանրապետության սահման: Եվ դա այս ընթացքում իր արտացոլումն է ստանում առաջնագծի տարբեր ուղղություններով:

Ինչ վերաբերում է միջազգային հարաբերություններին և, մասնավորապես, տարածաշրջանային և դրանից դուրս գտնվող երկրների հետ հարաբերություններին, ապա Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մակարդակի իջեցումը, ՀԱՊԿ հետ գործնականում ակտիվության սառեցումը բավականին անորոշ և վտանգավոր իրադրություն են ստեղծել։ Հայաստանը տարբեր շրջափուլերում զարգացրել է հարաբերություններն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների, Եվրոպական միության և նրա առանձին երկրների հետ: Այսօր էլ այդ հարաբերություններն առավել հարստացնելու պոտենցիալ տեսնում եմ, սակայն անընդունելի եմ համարում ցանկացած գործընթաց, որի տակ դրված քաղաքական հաշվարկ գոյություն չունի։ Հայաստանի Կառավարության քաղաքականության ամենամեծ խնդիրն այն է, որ երկիրը տեղափոխել է աշխարհաքաղաքական տարբեր կենտրոնների բախումների դաշտ, և ցանկացած քայլ, եթե դա նույնիսկ անկեղծ է և դրա տակ թաքնված ականներ չկան, դիտարկվում է հակաների դաշտում: Այստեղ կարևոր չէ, թե այս փուլում դա հակառուսականությունն է, թե ինչ-որ այլ փուլում՝ հակաարևմտյան ուղղությունը: ՀԱՊԿ կամ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները, պետք է դիտարկել ոչ միայն արդյունավետության, օգտակարության կամ փոխշահավետության հարթությունում, այլ պետք է ռեալ պատկերացնել, թե ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ այդ հարաբերությունների շեշտակի նվազումը, դեռ չեմ խոսում ընդգծված լարվածության առկայության մասին։ Ես ինքս տեսնում եմ հնարավորություն ռուսական կողմի հետ աշխատելու և եկած հնարավորություններն ու պոտենցիալը նոր մակարդակ տեղափոխելու հարցում: Սակայն դա չի նշանակում, որ ես այս տարիների ընթացքում, ի դեպ, նաև մինչև 2018 թվականը, հայ-ռուսական հարաբերությունները ներդաշնակ կամ իդեալական եմ համարել: Սակայն Ռուսաստանի հետ ճիշտ հարաբերությունների կառուցումը, երկխոսությունը մեզ համար կարող են հնարավորությունների լայն դաշտ բացել: Իշխանության անզորության պայմաններում Ադրբեջանը շարունակում է օկուպացված պահել Հայաստանի Հանրապետության տարածքը տարբեր ուղղություններում՝ իշխանության հետ խոսելով ուժի և սպառնալիքի լեզվով:

Ամփոփելով խոսքս, ուզում եմ շատ հստակ ասել, որ անկախ այն հանգամանքից, թե մեր հանրության որ շերտն իշխանության և նրա ղեկավարի գործունեությունն ինչպիսին կհամարի՝ ապաշնորհ, հակապետական կամ դավաճանական, մի բան փաստ է. Կառավարությունն իր ծրագրով նախատեսված առաջնահերթություններում, նպատակներում տապալվել է: Անկախ նրանից, թե դուք քաղաքական, տեղեկատվական ու քարոզչական դաշտում պատասխանատվությունն ում վրա կբաշխեք, դրանից իրականությունը, իհարկե, որևէ ձևով չի փոխվի։ Իմ միանշանակ համոզմունքն է, որ դուք մեր երկիրը տանում եք փլուզման ճանապարհով և դա անում եք գիտակցված: Իսկ ձեր հռչակած իրական կամ պատմական Հայաստան դիլեման խիստ արհեստական է, որովհետև դուք արդեն ընտրել եք հանձնվող Հայաստանը:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Մենք ունենք հյուրեր, Սյունիքի մարզի Ներքին Խնձորեսկ գյուղի միջնակարգ դպրոցի աշակերտները և ուսուցիչներն են մեզ այցելել։ Բարև ձեզ, բարի գալուստ:

 ԾԱՓԱՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

 Հաջորդ ելույթի համար ... Ո՞ւր է ցուցակս: Հակոբ Ասլանյան: Համեցեք:

 Հ.ԱՍԼԱՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն, մեծարգո վարչապետ, հարգելի Կառավարություն, նախ՝ ուզում եմ շնորհակալությունս հայտնել ծրագրի վերաբերյալ: Ասեմ, որ ծրագիրը, անկախ իր որոշակի թերություններից, երևի թե, արտահայտում էր այն ամբողջ իրականությունը, իրողությունը, որն այսօր գոյություն ունի մեր երկրում: Եվ ես ուրախ եմ, որ մեր Կառավարությունը, մեր իշխանությունը կարողանում է դա տանել ճիշտ ուղիով, ու համոզված եմ, որ մենք հասնելու ենք նպատակին, քանի որ մենք չենք շեղվում իրականությունից, քանի որ առաջին անգամ այդ իրականությունը մենք տեսնում ենք հենց իր իրական դաշտում և փորձում ենք դա հասկանալ։

Եվ դրանից հետո ուզում եմ նաև անդրադառնալ այն ելույթներին, որոնցում այստեղ նստած մարդիկ փորձում են ուրիշ բաներ տեսնել։ Հարցն այն է, որ մենք պետք է գիտակցենք, թե այսօրվա դրությամբ ինչու է այսքան, կարելի է ասել, վիճարկելի դարձել այս ամբողջ խոսույթը: Դա այն պատճառով է, որ ոչ թե տասնամյակներ, այլ դարից ավելի ժամանակահատվածում չեն լուծվել հայ ժողովրդի առջև ծառացած խնդիրները: Երբևէ մենք մեզ հարց տվե՞լ ենք, թե ինչու պետք է այս սերունդը նորից տառապի, ասենք՝ ավելի քան 100 տարի առաջ կատարված եղեռնի հարցով: Ինչո՞ւ մեր նախնիները, նախորդներն այդ հարցը չեն լուծել: Ինչո՞ւ պետք է մենք այսօր փորձենք Հայաստան երկրի, Հայաստանի Հանրապետության սահմանների մասին լուծումներ գտնել, ինչո՞ւ նախորդ շրջանում դա չի լուծվել: Չի լուծվել, որովհետև նախորդ շրջաններում, նույնիսկ խորհրդային շրջանում չեն լուծվել այն խնդիրները, որոնք դրված են եղել մեր ժողովրդի առջև: Եվ ամեն մի սերունդ այդ խնդիրները թողել է հետագա սերնդին, և այդ խնդիրները մնացել են հետագա սերնդի առջև: Հիմա ծանրացել են այդ խնդիրները, եկել հասել են մի մասի, երբ իշխանության է եկել մի ուժ, որն այդքան քաջություն ունի՝ իր վրա վերցնելու այդ խնդիրների լուծումը, անկախ նրանից, թե դա ինչպիսի ծանրություն կառաջացնի։ Այո, այս իշխանությունը պատասխանատվություն է վերցնում, և այդ իշխանության մեջ նաև ես եմ։ Ես չեմ ուզում, որ 50, 100 տարի հետո նոր սերունդն ասի՝ ինչո՞ւ մեր նախորդ սերունդը չի լուծել այս հարցերը, ինչո՞ւ է թողել մեզ։ Գիտեք, այդպիսի խնդիրներ չկան աշխարհի գրեթե ոչ մի երկրում՝ ո՛չ Անգլիայում, ո՛չ Ֆրանսիայում, ո՛չ Գերմանիայում, ոչ մի երկրում նոր սերունդը չի փորձում լուծել հինգ սերնդի առջև եղած հարցեր, լուծում է իր առջև ծանրացած խնդիրը, և վերջացավ, գնաց: Հիմա եկել է այդ խնդիրներն այդ ձևով լուծելու ժամանակը:

Բացի դրանից, ուրեմն, մի հետաքրքիր հարց էլ կա, որ այստեղ Դաշնակցության ներկայացուցիչներից մեկը, ափսոս, որ ներկա չեն, մի այսպիսի թեզ էր առաջ քաշել վերջերս իր ելույթներից մեկում, թե թուրքերն ունեն մի դևիզ՝ թուրքը մնում է թուրք: Հարգարժաններս, թուրքերը չունեն այդպիսի դևիզ: Երբեք թուրքը չի հայտարարել՝ թուրքը մնում է թուրք: Թուրքերն ունեն ուրիշ դևիզ, որի մասին չգիտեմ՝ դուք գիտեք, թե չէ: Թուրքերի իրական դևիզը, այսպես ասած, սկզբունքը ձևավորվել է 1865 թվականին, երբ թուրքերն ստեղծեցին «Նոր օսմաններ» կազմակերպությունը։ Եվ նրա հիմնական խոսույթը՝ Թուրքիան թուրքերի համար, դա էր նրանց դևիզը: Եվ եթե մենք հասկանում ենք, փորձում ենք տեսնել, թե ի՞նչ է նշանակում՝ «Թուրքիան՝ թուրքերի համար», և մյուս կողմից՝ «թուրքը մնում է թուրք», ապա հասկանում ենք, որ այն ուժը, որը փորձում է ներկայացնել, որ թուրքը մնում է թուրք, այդ դեպքում ամբողջ մեղքն ընկնում է թուրքի վրա։ Իսկ եթե ընդունենք, որ «Թուրքիան՝ թուրքերի համար» սկզբունքն են թուրքերը որդեգրել, ապա այդ դեպքում ամբողջ մեղքն ընկնում է Դաշնակցություն կուսակցության գլխին: Մի կուսակցություն, որը բացարձակապես երբեք չի եղել ազգային, մի կուսակցություն, որը ոչնչացրել է մեր ազգային-ազատագրական պայքարը, մի կուսակցություն, որը ոչնչացրել է մեր ֆիդայական պայքարը, չի թողել, որ ֆիդայական պայքարը դառնա ազգային-ազատագրական պայքար, չի թողել, որ հայ ժողովուրդը պետություն ստեղծի: Դաշնակցություն կուսակցությունը վերցրել է այդ սկզբունքը և մինչև հիմա շարունակում է: Դաշնակցություն կուսակցությունը թող դեռ պատասխան տա, թե 1916 թվականին, երբ Բեկզադյանի հանձնաժողովը Մոսկվայում էր, Դաշնակցությունն ինչո՞ւ խառնակչություն արեց երկրում և թույլ չտվեց, որ հայկական պատվիրակությունը մասնակցի այդ պայմանագրի կնքմանը: Եվ, քանի որ արդեն Հայաստանում ընկած էր իշխանությունը, այդ պատվիրակությանը թույլ չտվեցին՝ մասնակցել, 1921 թվականի մարտի 16-ի Մոսկվայի պայմանագրի մասին է խոսքը, ներողություն, գուցե ... 1921 թվականի մարտի տասնվեցի պայմանագրի մասին է խոսքը, երբ թույլ չտվեցին, որ հայկական պատվիրակությունը մասնակցի. ինչո՞ւ. որովհետև Դաշնակցությունն այստեղ իշխանություն էր վերցնում: Հիմա էլ նույնն է, Դաշնակցությունը եկել է, ասում է՝ էս ի՞նչ եք դուք կնքում, էս ի՞նչ եք անում: Ի՞նչ եք ուզում, պարոնայք դաշնակներ, թողեք՝ այս ժողովուրդը նորմալ ապրի, թողեք՝ պատմական հարցերը լուծենք, թողեք՝ հասկանանք, վերջապես, որ այս ժողովուրդը չի ուզում ձեզ, գնացեք այնտեղ, որտեղից եկել եք՝ 1890 թվականի Մերկենդորֆյան գործակալական շկոլա: Շնորհակալություն:

 Հ.ԱՐՇԱԿՅԱՆ

-Շիրակ Թորոսյան՝ հաջորդ ելույթի համար: Համեցեք: Լռություն, լռություն դահլիճում, հարգելի գործընկերներ: Համեցեք, պարոն Թորոսյան:

 Շ.ԹՈՐՈՍՅԱՆ

-Հարգարժան պարոն փոխխոսնակ, հարգարժան գործընկերներ, Կառավարության ներկայացուցիչներ, ես ևս ուզում եմ անդրադառնալ՝ Հայրենիք, Հայաստանի Հանրապետություն, պատմական Հայաստան, իրական Հայաստան խոսույթին, բայց մի փոքր այլ տեսանկյունից: Սիրելի բարեկամներ, ո՞րն է պատմական Հայաստանը: Պատմական Հայաստանը 300 կմ տարածքով Մեծ Հայքի տասնհինգ նահանգներն են, որոնք մենք հարյուրամյակների կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ հազարամյակների ընթացքում մաս առ մաս կորցրել ենք: Ամբողջ պատմության ընթացքում մինչև 20-րդ դար մինչև 21-րդ դար՝ մեր օրերը, մաս առ մաս կորցրել ենք: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ մենք պետք է խորքային նայենք ու հասկանանք, թե ինչո՞ւ ենք մեր պատմական հայրենիքի 1/10-րդի վրա մնացել այսօր՝ ունենալով Հայաստանի Հանրապետություն, ո՞րն է եղել դրա պատճառը:

Մի բան ակնհայտ է. հավանաբար՝ մենք այդ հազարամյակներում ճիշտ չենք ընկալել պետության արժեքը և այդ իսկ պատճառով աստիճանաբար կորցրել ենք և, ընդ որում՝ կորցրել ենք ոչ միայն աշխարհաքաղաքական իրողությունների պատճառով, այլև, խոշոր հաշվով, շատ դեպքերում նաև ներքաղաքական խնդիրների, մասնավորապես, դավաճանության: Մենք շատ ենք խոսում Տիգրան Մեծի մասին, որը, Մեծ Հայքից զատ, հսկայական կայսրություն է ստեղծել: Ինչպե՞ս անկում ապրեց Տիգրան Մեծը. ոչ միայն աշխարհաքաղաքական պատճառներով, այլև դավաճանության արդյունքում: Մենք խոսում ենք Հայաստանի, պատմական Հայաստանի, Մեծ Հայքի լավագույն կառավարիչների մասին. Արշակ Երկրորդ, Պապ թագավոր: Ինչպե՞ս նրանք անկում ապրեցին, և նրանց անկմամբ կորցրինք Արշակունիների Հայաստանը: Շատ պարզ. ոչ միայն աշխարհաքաղաքական պատճառներով, այլև լրջագույն դավաճանության արդյունքում: Մենք խոսում ենք Գագիկ երկրորդ Բագրատունու մասին՝ Բագրատունի վերջին թագավորի: Ինչպե՞ս կորցրեցինք Բագրատունյաց իշխանությունը և Գագիկին. ոչ միայն աշխարհաքաղաքական պատճառներով, այլև դավաճանության արդյունքում։ Եվ այսպես, քայլ առ քայլ կորցրեցինք պատմական Հայաստանը։ Այսօր ոչ ոք չի հակադրվում պատմական Հայաստանը Հայաստանի Հանրապետությանը: Պարզապես, պետք է մեզ համար դառը դաս լինի և դառը դաս է, թե ինչու պատմական Հայաստանի, կրկնում եմ՝ միայն 10 տոկոսի վրա ունենք այսօր Հայաստանի Հանրապետություն։ Միգուցե սխալ դիվանագիտությո՞ւն ենք վարել դարերի ընթացքում: Ինչո՞ւ ենք մենք միշտ խոսում ավանդական դիվանագիտության մասին և չենք խոսում այլընտրանքային այն մեր հզոր դիվանագետների մասին, որոնց օրոք Հայաստանը լրջագույն ձեռքբերումներ է ունեցել։ Մենք միշտ գիտենք ավանդական հանրահայտ անունները, բայց ինչո՞ւ չենք խոսում, օրինակ՝ Թեոդորոս Ռշտունու մասին (7-րդ դար), ինչո՞ւ չենք խոսում, օրինակ՝ Մլեհի մասին Կիլիկիայում՝ (12-րդ դար): Արդյո՞ք գիտենք, թե նրանք ինչ ծավալով են շեղվել ավանդական դիվանագիտությունից և, առաջնորդվելով այլընտրանքային դիվանագիտությամբ, ինչպիսի հաջողություններ են արձանագրել Հայաստանի համար: Դա շատ կարևոր է, կարծում եմ՝ մեզ համար, և մենք պատմական Հայաստանի իրողություններից լավ դասեր չենք քաղել։ Մենք չենք համալրել մեր դիվանագիտության ինստիտուցիոնալ հիշողությունն ըստ կարևորագույնի և ըստ արժևորելու, հետևաբար՝ շարունակաբար կրկնել ենք այն սխալները, որոնք բերել, հասցրել են մեզ այս մոտ 30,000 կմ տարածքին:

Եվ, այո, ո՞վ չի ուզում պատմական Հայաստան, տասնհինգ նահանգներ: Ուզո՞ւմ եք՝ մի քանի նահանգ թվարկեմ, օրինակ՝ Մոկք, Վասպուրական, Աղձնիք, օրինակ՝ Ուտիք, Փայտակարան, օրինակ՝ Պարսկահայք, օրինակ՝ Գուգարք, չգիտեմ, պատկերացնո՞ւմ եք, թե ես ինչ նահանգների մասին եմ խոսում: Ինձ թվում է՝ հա, պատկերացնում եք, և մենք ունենք այսօր Հայաստանի Հանրապետություն։

Բոլորս էլ հասկանում ենք, որ հայրենիքը և հատկապես պատմական հայրենիքը հուզական երևույթ է, նաև երազանք։ Ես, անշուշտ, ընդունում եմ, դա իմ անձնական կարծիքն է, որ հույզը և երազանքը ևս քաղաքական կատեգորիա են: Այն գործիչը, որը չունի հույզ և երազանք, ես նրան կիսատ-պռատ քաղաքական գործիչ եմ համարում և գտնում եմ, որ այն քաղաքական գործիչները, ընդհանրապես, հայրենիքի հետ կապված դատողություններում այն մարդիկ, որոնք չեն մտածում այդ հույզի և այդ երազանքի մասին, սիրտ ու հոգի չունեն, բայց բոլոր այն քաղաքական գործիչները և այն մարդիկ, որոնք չեն պատկերացնում իրական Հայաստանի Հանրապետության գերադասությունն ամեն ինչի նկատմամբ, այլ կերպ ասած՝ ամեն ինչը չեն ստորադասում Հայաստանի Հանրապետության շահերին, այսինքն՝ չեն գիտակցում ու պատկերացնում ռեալ պոլիտիկը, չունեն միտք և բանականություն։

Մեծարգո պարոն վարչապետ, դուք իմ խոսքի սկզբում բացակայում էիք, ես ուզում եմ մեկ կարևոր հարցի մասին ևս խոսել, ուզում եմ հղում տալ ձեր երեկվա ելույթի՝ Ռուսաստանին առնչվող հատվածին, որտեղ դուք նշեցիք, որ անհնար է, ուղիղ տեքստով միգուցե չասեմ, թերագնահատել այն մեծ դրականը, որ եղել է և կա հայ-ռուսական հարաբերություններում: Ես շատ բարձր եմ գնահատում ձեր այդ գնահատականը, կիսում եմ, կողմնակից եմ, միևնույն ժամանակ ուզում եմ ի լուր աշխարհի ասել, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները բացառապես պետք է ընթանան Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության և անկախության, սուվերենության իրավունքի բացարձակ հարգմամբ, և այս հարաբերությունների տիրույթում հնարավոր է վերականգնել ու զարգացնել այսօրվա խաթարված հայ- ռուսական հարաբերությունները: Այն միջավայրը, որտեղ կասկածի տակ է դրվում Հայաստանի ինքնիշխանությունը և սուվերենությունը, այդ միջավայրում որևէ հարաբերություն զարգանալ չի կարող։

Որպես «Ջավախք» հայրենակցական միության նախագահ՝ ես ուզում եմ իմ շնորհակալությունը հայտնել Հայաստանի Հանրապետության Կառավարությանը, անձամբ վարչապետին, մի շարք նախարարությունների, մասնավորապես, կրթության, գիտության, մշակույթի սպորտի, առողջապահության, աշխատանքի և սոցիալական հարցերի, տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների, ներքին գործերի և այլ նախարարություններին, որոնց հետ շատ խորքային համագործակցություն ենք ունեցել, և, գիտեք, իմ գլխավորած հայրենակցական հասարակական կազմակերպության գործունեությունը սերտորեն առնչվում է ջավախահայությանը, որի համար խորին շնորհակալություն:

Քանի որ ժամանակ ունեմ, ես պետք է խոսեմ մի շատ կարևոր հարցի մասին՝ ժողովրդագրության մասին, որի շուրջ երեկ բավականին հետաքրքիր բանավեճ եղավ այստեղ: Պարոն նախարար, դուք այստեղ եք, և ես ասեմ, որ ձեր իրականացրած քաղաքականությունը, իհարկե, զգալիորեն նպաստում է ժողովրդագրության դրական միտմանը, բայց, եթե շատ անկեղծ ասեմ, մենք երբեք չպիտի բավարարվենք դրանով, և, իմ պատկերացմամբ՝ ժողովրդագրական քաղաքականությունը և բանակաշինությունը մեր բացարձակ արժեքները պետք է լինեն: Մնացած հարցերն ինչքան էլ կարևոր են, այնքան էլ երկրորդական են անձամբ ինձ համար, միգուցե, ես շատ սուբյեկտիվ կարծիք եմ ասում: Քայլեր կատարենք, որպեսզի մարդիկ շահագրգռված լինեն ավելի շատ երեխաներ ունենալու։ Իմ պատկերացմամբ՝ մայր լինելը պետք է լինի, չգիտեմ, կարող է՝ ինչ-որ սիրուն արտահայտություն չեմ անում, բայց աշխատատեղ պետք է լինի: Մայր լինելն աշխատատեղ պետք է լինի, այո, և ասեմ ձեզ, որ շատ երեխաներ ունենալն աղքատության ցուցանիշ պետք է չլինի: Պետությունը պետք է հասնի նրան, որ շատ երեխա ունեցողը բարեկեցիկ կյանքով ապրի, այսինքն՝ բազմազավակ ընտանիքը հարուստ ընտանիք լինի, ինչպես ուզում ենք՝ անենք դա: Դա շատ կարևոր մեխ է, և ես ուզում եմ մեր բոլորի ուշադրությունը հրավիրել դրա վրա: Շնորհակալ եմ:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Ուշադիր ենք: Գեղամ Մանուկյան, համեցեք:

 Գ.ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

-Մինչև ելույթս Հակոբ Ասլանյանին էի լսում, ասում էի՝ լավ, որտեղի՞ց իր մոտ էդ հակադաշնակցականությունը: Կարո՞ղ է, որ 1993-ի եռամսյա հավաքներին, երբ փողոցներից էին բռնում, տանում առաջնագիծ, երբ տարել են Ֆիզուլի՝ դաշնակցության գումարտակ, էդ ժամանակ է, բայց տղերքից ում հետ խոսում եմ, ասում են՝ չէ, չենք նեղացրել, բայց, ամեն դեպքում …

Ազգային ժողովի այս ամբիոնից դիմում եմ Վազգեն Սարգսյանի եղբորը՝ Արամ Զավենի Սարգսյանին, դիմում եմ երկրապահների կամավորականների միության նախագահ Սասուն Միքայելյանին, դիմում եմ հազարավոր երկրապահների. երեկ այս ամբիոնից Նիկոլ Փաշինյանը մեղադրում էր Վազգեն Սարգսյանին հայ ժողովրդին կառափնարան տանելու համար։ Ասաց. «Իրական Հայաստանի դե յուրե հաստատումը տեղի ունեցավ 2022 թվականի սեպտեմբերյան պատերազմի բերումով, երբ հասկանալի դարձավ, որ 1996-98 թվականներին մեր վզին գցված վզկապով մեզ քարշ էին տալիս դեպի կառափնարան՝ գլխատելու մեր պետականությունն ու անկախությունը»։ 1996-98 թվականներին Վազգեն Սարգսյանն ամենավճռական ներկայություն ուներ Հայաստանի և՛ ներքին, և՛ արտաքին քաղաքականության անվտանգային համակարգում։

Հիմա՝ Կառավարության գործունեության մասին: Իրականում երկու գրքույկով եմ եկել. ծրագիր, որը 2021 թվականին ներկայացրել է Կառավարությունը և արդեն 2023 թվականի զեկույց։ Հը՞ … Հա, բայց ատչյոտ են, չէ՞, տալիս դրա համար: Կառավարությունը 2021-ին խոստանում էր, որ անցում կկատարվի արհեստավարժ, պրոֆեսիոնալ բանակի, ժամկետային և զորահավաքային զինծառայության կառուցվածքն էականորեն փոխվի: Պրոֆեսիոնալ բանակը չկա, բայց ժամկետային ու զորահավաքային զինծառայության կառուցվածքն իրականում փոխվել է, սկզբից՝ եռամսյա, հետո 25-օրյա վարժական, կրկնում եմ՝ վարժական հավաքներ, որն իրականում մարտական հերթապահություն է:

Կառավարությունը խոստանում էր ծրագրում. «Առաջիկայում Կառավարությունը ձգտելու է զինծառայության ժամկետների կրճատմանը՝ ի հաշիվ պայմանագրային ծառայության»: Այդ ժամանակ եմ սրա մասին խոսել, որ իրականում փսփսալով խոստանում էին ընտրություններից առաջ, թե՝ հեսա 1.5 տարի է ծառայությունը, ընտրությունները վերջացան, ու խաբեցին:

Ես անդրադառնալու եմ ծրագրի «Անվտանգություն, պաշտպանություն» հատվածին: Մենք հանձնաժողովում շատ մանրակրկիտ քննարկում ենք ունեցել, շատ սուր հարցեր են եղել, ցավոք սրտի, շատ բաների մասին չեմ կարող խոսել, փակ է եղել, բայց սկսեմ ծրագրի առաջին իսկ տողերից: Ասում է. «2023 թվականի ընթացքում մշակվել ու հաստատվել են պաշտպանության ոլորտի կարևորագույն մի շարք փաստաթղթեր։ 2023-27-ի զինված ուժերի զարգացման պլանը, սպառազինությունների, զինտեխնիկայի պետական ծրագիրը և Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի կիրառման պլանը»։ Սիրելի հայրենակիցներ, մասնագիտական առումով զինված ուժերի կիրառման պլանն ամբողջ հայկական բանակի գործունեությունն է ցանկացած իրավիճակում՝ մարտական գործողությունների ժամանակ, պատերազմական գործողությունների ժամանակ: Թղթով հաստատել են, Անվտանգության խորհրդով հաստատել են: Երբ Գլխավոր շտաբի պետին ու պաշտպանության նախարարին հարցնում եմ, թե մի դեպքում, շատ փակագծեր չբացելով, երբ հարձակում է եղել հայկական զինված ուժերի զորամիավորումներից մեկի վրա, ի՞նչ եք արել, ասում է՝ էս պլանով այլ բան էր նախատեսված, որևէ բան չենք արել, որ լայնածավալ պատերազմ չլինի: Դիցուք, եթե Տավուշի երրորդ բանակային կորպուսի վրա հարձակում լինի, երկրորդ բանակային կորպուսն ասելու է՝ քանի որ լայնածավալ պատերազմ է լինելու, դրա համար եկեք երրորդ բանակային կորպուսին մենակ թողնեք: Սա է ամբողջ զինված ուժերի ռազմավարությունը:

Զեկույցի հարցով կարելի էր որևէ բան չխոսել: Զեկույցի հարցով, ուղղակի, մի բան կարելի էր հիշատակել՝ մեկ տարի առաջ ճիշտ այս օրը՝ ապրիլի 11-ին, ադրբեջանական սադրանքի հետևանքով Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության տարածքն անձնվիրաբար պաշտպանելիս զոհվեցին Արթուր Սահակյանը, Մկրտիչ Հարությունյանը՝ Մկոն, Հենրիկ Քոչարյանը, Նարեկ Սարգսյանը: Կհիշե՞ք, թե դա ի՞նչ էր: Տեղ գյուղի հատվածում, իբր սահմանազատման ու սահմանագծման ձևով հայկական զինված ուժերը Լաչինի կողմից հետ քաշվեցին, համաձայնել էին, որ ադրբեջանական և հայկական սահմանապահ զորքերը՝ ամեն մեկը կանգնեն, էսպես ասած, իրենց տարածքում: Ի՞նչ եղավ։ Տիգրան Աբրահամյանը հիշեցրեց. ադրբեջանցիները եկան, օկուպացրին, զոհվեցին մեր զինծառայողները, մինչև հիմա նորություն չկա էդ հատվածից: Հիմա գալիս են, թե՝ Տավուշում տալիս ենք, սահմանազատում ենք անում, սահմանագծում ենք անում:

Մյուսը. երկրորդ կետը, որով ամենաշատն է Կառավարությունը հպարտանում, ասում է, որ զինծառայողների ատեստավորման գործընթաց է եղել: Զեկույցում տալիս է, որ մասնակցել է շուրջ 5,800 հոգի, ու թե քանիսն են անցել՝ չի ասում, փոխարենն ասում է, որ աշխատավարձերը 205,000-ից բարձրացել են մինչև 470,000: Քաղաքացու մոտ տպավորություն է, որ բանակում աշխատավարձը բարձրացել է մինչև 470,000: Մեր գործընկերը հարցում է ուղարկել: Պաշտպանության նախարարությունը փաստաթուղթը ձևակերպել էր գաղտնի, որ իրավունք չունենանք՝ հրապարակելու, բայց, քանի որ պաշտպանության փոխնախարար Կարեն Բրուտյանը հրապարակել է, ես էլ թիվ հրապարակեմ: Այդ 5,800-ից, հստակ թիվ եմ ասում, 5359-ից դրական է ստացել միայն 2573-ը, անբավարար է ստացել 2786-ը: Սիրելի հայրենակից, խաբում են քեզ, ինչպես շատ հարցերում, որ զինված ուժերում աշխատավարձը բարձրացել է: Մոտավորապես 3000-ի աշխատավարձն է բարձրացել, մոտ քառասունքանի տոկոսինն է բարձրացել՝ մենակ ատեստավորում անցածներինը, մնացածը կտրվել են:

Էստեղ շարունակվում է, հպարտանում են, որ «Պաշտպան հայրենյաց» ծրագիրն են գործադրել: Հիմա հրապարակեմ. «Պաշտպան հայրենյաց» ծրագրով գերազանց ստացել է միայն երեք զինծառայող, անբավարար է ստացել 155-ը, հիմա ասում են՝ պրոֆեսիոնալ բանակ ենք դարձնում «Պաշտպան հայրենյաց» ծրագրով: Բա, ո՞նց է «Պաշտպան հայրենյաց» ծրագրով պրոֆեսիոնալ բանակ դառնում, որ 155-ի աշխատավարձը չի բարձրացել։

Շատ է խոսվում, որ ահռելի ինժեներական աշխատանքներ են կատարում առաջնագծում, Անդրանիկ Քոչարյանը չկա, ամեն տեղ էլ ասում է՝ բա ինչո՞ւ ընդդիմությունը չի խոսում: Առաջնագծում եղել ենք, շատ տեղերում ինժեներական աշխատանքներին ծանոթացել ենք, գնահատելը՝ գնահատել ենք: Բազմաթիվ անբավարար աշխատանքների մասին Սեյրան Օհանյանի, Տիգրան Աբրահամյանի հետ պաշտպանության նախարարին էջերով գրավոր գրություններ ենք ուղարկել: Բայց այս ամբողջ հաշվետվության մեջ չեմ տեսնում, որ Կառավարությունն ասի՝ ժողովուրդ, պրոբլեմ ունեմ, երբ պրոբլեմ ունի, շինարարական ընկերությունները չեն մասնակցում, ասում ենք՝ ձեր գործն է, արեք, մի բողոքեք: Երբ պաշտպանության նախարարը նեղանում է նիստում, որ ասում եմ՝ դուք պաշտոնապես խոստացել էիք, որ 2024 թվականին Հայաստանից զինված ուժերը նոր հանդերձանք պետք է ունեն, ասում է՝ չկարողացանք մրցույթն անել: Լավ, ո՞ւմ պարտականությունն է, ո՞ւմ պարտականությունն է մրցույթն անելը: Անեիք, 2024 թիվ մտանք, զինված ուժերի հանդերձանքը ոչ թե էլի հինն է, այլ Հայաստանի զինված ուժերի ամենաբարձրաստիճան սպայակազմը կանգնում է տարբեր հանդերձանքներով, տարբեր համազգեստներով, տարբեր երանգներով: Այն ժամանակ Անդրանիկ Քոչարը Դավիթ Տոնոյանն էր, չէ՞, ասում՝ ձկնորսական շորերով, կեսը ձկնորսական շորերով են՝ որսորդական:

Զորավարժություններ. ասում է՝ մասնակցել են 10-ից ավելի զորավարժությունների: Մի հատ նայեք պաշտպանության նախարարություն կայքը: Քանի՞ մարտավարական ռազմավարական զորավարժություններ են արվել Հայաստանի զինված ուժերում: Օրերս օպերատիվ զորավարժություններ էին, նայում ես նկարը, զինվորները գերան են բարձրացում ու խանչալ են նետում, ուրիշ ոչ մի բան:

Եվ վերջում՝ ազգային անվտանգության հետ կապած: Կառավարությունը կարող էր ասել, որ ազգային անվտանգության օրը փոխել են: Գիտե՞ք, թե ինչ օր են դարձրել. հունվարի 8: Գիտե՞ք՝ ինչու, իբր օրենք է փոխվել, Ազգային անվտանգության ծառայության ղեկավար կազմը դառնում է հանրային ծառայող, էդ օրենքը նախագահը վավերացրել է: Նայեք պատմական Հայաստանինն ու իրականինը, նայեք Ադրբեջանինը, նայեք Ադրբեջանի անվտանգության ծառայության հիմնադրման տարին՝ 1919 թիվ: Այստեղ հատորներով է Հայաստանում տպել, որ մեր հետախուզությունը 1918 թվականին է ձևավորվել, գոնե էդ պատմականությունը չուրանայիք, ձևական օր չհռչակեիք: Շնորհակալություն:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Հարգելի գործընկերներ, մենք խմբակցությունների ղեկավարների հետ քննարկեցինք և ընդմիջման մի մասը կօգտագործենք նիստը շարունակելու համար և կշարունակենք մինչև ժամը 14:00, որից հետո կես ժամանոց ընդմիջում կունենանք: Ոչ, քվեարկության կարիք չկա: Ինչպես նաև կա առաջարկ՝ մեկ նիստ ավելացնել այսօր, որը ես կդնեմ քվեարկության, բայց մինչ այդ եկեք շարունակենք, տեսնենք, թե ուր ենք հասնում մոտակա կես ժամվա ընթացքում:

Հաջորդ ելույթի համար ամբիոնի մոտ եմ հրավիրում տիկին Արմենուհի Կյուրեղյանին: Համեցեք:

 Ա.ԿՅՈՒՐԵՂՅԱՆ

-Մինչև ելույթս. պարոն Ասլանյան, ժողովրդի լեզվով ասած, գիտե՞ք, թե ինչու եք էդքան վառված Դաշնակցությունից. որովհետև գիտեք, որ իշխանությունից ձեր հեռացումը, երկիրը թշնամուն կտոր-կտոր հանձնելու ձեր ծրագրի խանգարումը Դաշնակցությունից ու Դաշնակցությունով է գալու:

Այժմ՝ ելույթս. սիրելի հայրենակից, ելույթս ուղղում եմ նրանց, ովքեր հավատում էին, թե Արցախը հանձնելով՝ ավելի լավ կապրեն, ովքեր կարծում են, թե ադրբեջանցիների կողմից հայկական 31 բնակավայրերի զավթումն իրենց չի վերաբերում, Տավուշի տարածքները թշնամուն հանձնելն իրենց խաղաղություն կապահովի: Դուք չարաչար սխալվում եք, որովհետև օրվա իշխանությունն այլ ծրագիր ունի: Ցանկանում է հանրային կյանքի բոլոր ոլորտներում հասնել կյանքի որակի նվազման, չէ՞ որ այդ դեպքում կունենան իրենց համար ավելի հեշտ կառավարվող հանրություն: Ասածս հիմնավորեմ ավելի կոնկրետ՝ առողջապահության ոլորտով:

Զեկույցն սկսվում է հետևյալով. ավելացել են պետպատվերի շրջանակներում հիվանդանոցային, դժվարամատչելի բժշկական օգնության սպասարկման ծավալները, մասնավորապես, մատուցված ծառայությունների թիվը կազմել է 860,000, ինչը 75,000-ով ավելի է 2022 թվականի և շուրջ 2,5 անգամ՝ 2017 թվականի համեմատ: Այսինքն՝ 2023 թվականին միայն պետական պատվերի շրջանակներում հիվանդանոցային դժվարամատչելի բժշկական օգնություն ստացածների թիվը կազմել է ընդհանուր բնակչության 29%-ը՝ մոտ 1/3-րդը: Իսկ պատկերացնում ե՞ք, թե ինչքան է կարիք ունեցողների թիվը:

Փաստորեն, այսօր բնակչության 1/3-րդից ավելին լուրջ հիվանդություններ ունի, ձեր իշխանության օրոք 2017 թ-ի նկատմամբ այդ հիվանդների թիվն առնվազն 2,5 անգամ ավելացել է, և հիմա սա դուք ներկայացնում եք որպես դրակա՞ն ձեռքբերում: Առողջապահական համակարգի աշխատանքի ավելի ցածր գնահատական հնարավոր չէ պատկերացնել: Չէ՞ որ առողջապահության գերնպատակն առաջին հերթին հիվանդացությունների կանխումն է, կանխարգելումը, հիվանդությունների թվի քանակի նվազումը, իսկ դա արվում է առողջության առաջնային պահպանման ծառայության մակարդակում՝ ԱԱՊ-ում: Իսկ ի՞նչ է ներկայացված այդ ուղղությամբ զեկույցում: Առողջության առաջնային պահպանման համակարգում ներդրվել է բոնուսային նոր համակարգ, ինչի արդյունքում բուժաշխատողներին, փաստացի, հանրագումարային վճարվել է 1,1 մլրդ դրամ, և ուրիշ ոչինչ:

Եթե հաշվի առնենք, որ արտահիվանդանոցային ոլորտներում բժիշկների թիվը 5,410 է, ապա ստանում ենք, որ միջինում մեկ բժշկի բոնուսն ամսվա մեջ կազմելու է 20,000-ից ավելի քիչ, և սա՝ եթե միայն բժիշկներին ենք հաշվի առնում, բա մնացա՞ծ աշխատակազմը: Ինչքանո՞վ է դա նպաստել հիվանդությունների ծավալի նվազեցմանը, թե՞ չի նպաստել: Նախարարը նշում է, որ ընտանեկան բժիշկների աշխատավարձը բարձրացել է 30%-ով, ինչն իրականության հետ, ընդհանրապես, աղերս չունի, քանի որ ընտանեկան բժիշկները վարձատրվում են ըստ սպասարկվող բնակչության քանակի, իսկ մեկ բնակչի սպասարկման համար վճարը չի ավելացել: Բոնո՞ւսն է առողջապահական համակարգի բարեփոխումների արդյունքում կարևոր ձեռքբերումը, թե՞ դա ձեզ պետք չէ, ինչո՞ւ ունենալ առողջ հասարակություն, չէ՞ որ առողջ հասարակությունն ավելի պահանջատեր կլինի, իսկ դուք դա չեք ուզում:

Էլեկտրոնային դեղատոմսերի մասին: Այո, անցումն էլեկտրոնային դեղատոմսերին խիստ կարևոր և արդյունավետ միջոց է, բայց դա պետք է կատարվի փուլ առ փուլ, ոչ թե իմպերատիվ պահանջով, երբ համակարգդ ամբողջովին պատրաստ լինի դրան: Ճշտվե՞լ է, թե բոլո՞րն են տիրապետում համակարգչով աշխատանքին, հատկապես փորձառու, մեծահասակ բժիշկները, արդյո՞ք համակարգը պատրաստ է նման ծանրաբեռնվածության, թե՞ ոչ, այս հարցերն ուսումնասիրվա՞ծ են եղել մարզային, գյուղական դեղատների և բժիշկների շրջանում, հիվանդն ինչքա՞ն ժամանակ է ծախսելու այդ հերթի մեջ կանգնելու համար, ի՞նչ ռիսկեր կարող են առաջանալ դեղերի շուկայում գների բարձրացման առումով, ի՞նչպես են արցախահայերն օգտվելու էլեկտրոնային դեղատոմսերից: Սրանք հարցեր են, որոնց պատասխանները չենք լսում: Մեկ բժիշկը պոլիկլինիկայում միջինում սպասարկում է 20 հիվանդ: Սրա արդյունքում կա՛մ սպասարկվող հիվանդների թիվն է քչանալու, կա՛մ աշխատանքից դուրս աշխատաժամանակն է ավելանալու, կա՛մ էլ աշխատանքի որակն է նվազելու:

Փաստորեն, ունենք հերթական որոշում, որի արդյունքում բժշկի աշխատանքի ծավալն է ավելանալու առանց աշխատավարձի բարձրացման: Հիվանդի՝ դեղատոմսի համար հերթ կանգնելու ժամանակն է ավելանալու, դեղատներում առանց դեղատոմսերի վաճառքի սև շուկան է ընդլայնվելու և, հետևաբար՝ նաև դեղերի գներն են թանկանալու։

Սիրելի հայրենակից, այս որոշումն էլ իրականում ձեր կյանքի որակի վատթարացման նպատակ ունի, քանի որ առողջական լուրջ խնդիրներ ունեցող քաղաքացուն ավելի հեշտ է ղեկավարել։

Դիաբետի մասին. շաքարային դիաբետով հիվանդներին տրվող դանիական միջին ազդեցության ինսուլինի փոխարինումը լեհական գենսուլինով բժիշկների և հիվանդների մոտ լայն բողոքի ալիք է բարձրացրել: Բազմաթիվ բժիշկներ ստորագրել և այդ հարցով դիմել են վարչապետի աշխատակազմի ղեկավարին, տարբեր հիվանդներ իրենք են դիմել այդ մասին, էլ չեմ ասում թեժ գծին զանգերը, որոնց անմիջապես հաջորդում են տվյալ զանգողին տուն այցելությունը և, մեղմ ասած, նրանց խնդրում են, որ չզանգեն:

Փոխարինված գենսուլինը նախ՝ երկարատև փորձաշրջան չի անցել, փոփոխությունից առաջ մասնագիտական հանրույթի հետ քննարկում չի արվել, այն սերտիֆիկացված չէ միջազգային մասնագիտական կազմակերպությունների կողմից, որոշ երկրներում նույնիսկ պաշտոնապես արձանագրվել են պացիենտների մոտ սահմանված չափանիշներից բացասական շեղումներ: Բժիշկները նշել են, որ նոր ինսուլինի ոչ բավարար էֆեկտիվությունը բերում է չափաբաժինների ավելացման, ինչի հետևանքով գնումների ծավալն է ավելանալու, և քանի որ այդ գնային տարբերությունը մեծ չէ, հետևաբար՝ նաև պետական միջոցների չհիմնավորված վատնումներ են լինելու:

Եթե հիշենք, որ շաքարային դիաբետն ուղեկցվում է տարբեր օրգանների ախտահարմամբ, դիսֆունկցիայով և անբավարարությամբ, ապա սրա արդյունքում նոր հիվանդների և հիվանդացությունների թիվ է ավելանալու:

Իսկ ինչու՞ է դա արվում. ողջամիտ կասկած կարող է ծնվել, որ կա՛մ չեն տիրապետում ոլորտին, կա՛մ հասկանում են, բայց գործում է ատկատ, և գումար են աշխատում, կա՛մ էլ, որն ավելի դաժան է ու մոտ իրականությանը, իշխանությանը ձեռք է տալիս հիվանդ հասարակություն ունենալը:

Տիկին նախարարն այստեղ չէ, բայց հիշեցնեմ, որ, մեր տվյալներով՝ Covid-ի ժամանակ մենք շատ հեռու ենք եղել նույնիսկ՝ Մոզամբիկից, Բուրկինա Ֆասոյից: Մեր թիվն է 8,743, և դա կազմում է 1,9 տոկոս, որը բավականին բարձր է նշածս երկրներից, Վրաստանից և այլն:

Հիմա խոսեմ կրթության մասին: Ես բազմիցս արդեն խոսել եմ հանրակրթության ոլորտում ատեստավորման ծրագրի ոչ բավարար, բացասական արդյունքների մասին, այժմ կխոսեմ բարձրագույն կրթության ոլորտի մասին: Բուհական համակարգում, բոլոր բուհերում, եթե ոչ բոլորում, ապա մեծ մասում չի կատարվում պրոֆեսորադասախոսական կազմի օրենքի պահանջը, այն է՝ անցկացնել ընտրություն, չի կատարվում Կառավարության որոշումը, և արդյունքում, այս իշխանության կողմից ձևավորված, հոգաբարձուների կողմից ընտրված ռեկտորներն իրենք իրենց նախասիրությամբ պայմանագրեր են կնքում դասախոսների հետ և, փաստացի, նրանց կախվածության մեջ գցում իրենցից: Փաստորեն, ստացվում է, որ այս իշխանությունը նույնիսկ իր նշանակած, դուք ձեր նշանակած ռեկտորներին չեք էլ կարողանում պարտադրել, որ իրականացվի օրենքի պահանջը՝ ընտրություն, որը վերաբերում է պրոֆեսորադասախոսական կազմի համալրմանը:

Իրականում բոլոր բուհերում է այս պատկերը, և, բնականաբար, ողջամիտ կասկած է առաջանում, որ սա ոչ թե ռեկտորների ինքնագլուխ գործունեություն է, այլ որոշակի ծրագիր, որի արդյունքում շատ դասախոսներ պարզապես հեռանում են բուհական համակարգից:

Սիրելի հայրենակիցներ, կրթական համակարգը քանդելը բա էլ ո՞նց է լինում. դպրոցն ու բուհն ազատելով իրենց գործը տիրապետող, բազմամյա փորձ ունեցող ուսուցիչներից ու դասախոսներից, մենք քանդում ենք կրթական համակարգը: Սա անկարողություն չէ: Սա երկիրը կործանելու հստակ ծրագրավորված քաղաքականություն է, որը տարվում է հանրային կյանքի բոլոր ոլորտներում: Եթե չլինի առողջ ու կրթված հասարակություն, ավելի հեշտ կհասնեն երկիրը թշնամուն հանձնելու իրենց ծրագրին ու խոստումների իրականացմանը: Մի հանդուրժեք այս ամենն ու այն իրականացնողներին: Օր առաջ այս իշխանություններից ազատումը միայն հնարավորություն կստեղծի փրկել երկիրն անվերապահ աղետից, հատկապես, որ դուք իրենց ընտրել եք բոլորովին այլ խոստումների համար: Այսօր իրենց արածն իրենց խոստացածի ճիշտ հակառակն է, և սա անվանում են լեգիտիմություն: Դուք երբևէ մեր երկրում գոյություն ունեցող ամենաոչլեգիտիմ իշխանությունն եք: Հեռացեք:

Եվ վերջում, այստեղ չէ նախարարը, շատ անսպասելի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանին. պարոն Միրզոյան, մեր բակում, և ոչ միայն մեր բակում, իրական Հայաստանում իշխանությունը պահելու համար պատմական Հայաստանը կտոր-կտոր թշնամուն հանձնողին ոչ միայն ասում են, այլ անում, համոզված եղեք:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Ի՞նչ են անում: Բայց ես ուզում էի հասկանալ, թե տիկին Կյուրեղյանն ի՞նչ նկատի ունի: Անկեղծ, ես չհասկացա, իր փորձը, երևի, ավելի շատ է:

Հաջորդը ելույթ կունենա Սոնա Ղազարյանը: Համեցեք, տիկին Ղազարյան:

 Ս.ՂԱԶԱՐՅԱՆ

-Մեծարգո պարոն վարչապետ, Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ, հարգելի գործընկերներ և մեզ հետևող սիրելի քաղաքացիներ, այսօր քննարկում ենք Կառավարության աշխատանքի կատարողականը, և ես կխոսեմ Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության համագործակցության և զարգացող հարաբերությունների մասին: Սակայն, մինչ այս հարցին անդրադառնալը ես ուզում եմ արձագանքել մեր մի քանի գործընկերներին: Պետք է անդրադառնամ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության երկու պատգամավորների ելույթներին։

Տիկին Մկրտչյան, ես լիովին կիսում եմ ձեր այն մոտեցումը, որ պետք է, ի վերջո զբաղվել խոշոր կոռուպցիոներներով: Միաժամանակ տեղին է ձեր պահանջը՝ զբաղվել և, ի վերջո, պատժել կոռուպցիոներներին, հայ ազգին ունեզրկվածներին, բանակի հաշվին հարստացածներին, մենաշնորհների տիրակալներին և, այո, դրա ժամանակը, միգուցե արդեն անցել է, այնքան է ձգվել, և ես կիսում եմ ձեր պահանջը, բայց, ինչ խոսք, տարօրինակ է այն լսել ձեզանից: Տիկին Մկրտչյան, ձեր քաղաքական ամբողջ կապիտալը, այն է՝ 1-2 տոկոսն ամբողջովին մսխել եք, այստեղ էլ Ընտրական օրենսգրքի պահանջով եք հայտնվել։ Կներեք, բայց դուք, ներողություն օտարաբանությանս համար, «Չելովեկ» ցուցակի և «Սենդվիչ Տոմա»-ի իրավահաջորդն եք։ Տիկին Մկրտչյան, դուք մեզ մեղադրում եք ոչ լեգիտիմ իշխանության զավթման համար, բայց դուք տարիներ շարունակ զավթել եք քաղաքացու ձայնը, դրան տիրացել եք: Ձայնի իրավունքից զրկված տիկին Մկրտչյանի խմբակն այսօր մեզ նոր մեղադրանքներ է ներկայացնում, այն է, օրինակ՝ չորս գյուղերի տարածքների հանձնման մասին մեղադրանք է ներկայացնում, մինչդեռ ՀՀԿ-ական մարզպետն ու ՀՅԴ տեղակալն արդեն իսկ 2016-ին ձեզ իսկ հայտնի որոշումն էին ներկայացնում օրենքի փոփոխության ընթացքում, առաջարկը։ Տիկին Մկրտչյանը, չգիտեմ՝ ինչո՞ւ, այսօր որոշել է կրկին անգամ, ցավը բազմապատկելով, քաղաքական դիվիդենտներ շահել, չհասկանալով, որ էդ մեխանիզմը չի գործում: Ես հասկանում եմ, որ տիկին Մկրտչյանը գուցե սխալմամբ գերիների թիվը կրկնապատկվում է, կամ շատ է ասում ավելին, և ես մեծահոգաբար կմտածեմ, որ տիկին Մկրտչյանը նկատի ուներ գուցե անհետ կորածներին և ոչ թե կրկին հայ ժողովրդի ցավի հաշվին կփորձի էդ 1-2 տոկոսն ավելացնել:

Պարզվում է, որ այսօր պարոն Աբրահամյանը որոշել է մեզ արտաքին հարաբերությունների մաստեր կլաս տալ: Ասում է՝ դե, մեր օրոք էլ հայ-ռուսական հարաբերություններն իդեալական չէին, բայց աշխատելու ձև կար: Սիրելի քաղաքացի, ասեմ՝ ո՞րն է հանրապետականի աշխատելու ձևը. երեք տարի բանակցել ասոցացման համաձայնագրի շուրջ, հետո հարցազրույց տալ և ասել, որ Հայաստանի Հանրապետության միացումը ԵԱՏՄ-ին, այն ժամանակ՝ Մաքսային միությանը տրամաբանական չէ, բայց մի գիշերով մտափոխվել և միանալ Մաքսային միությանը: Պարոն Մկրտչյան, մեզ ձեր նման խորհրդատուներ պետք չեն։ Շնորհակալ ենք, մենք վարում ենք մեր քաղաքականությունը մեր տրամաբանությամբ և քաղաքացիների հետ շատ թափանցիկ ձևով:

ԵՎ հիմա՝ Հայաստան-Եվրոպական միություն հարաբերությունները: Դժվար է թերագնահատել այն կարևոր աջակցությունը, որը Եվրոպական միությունը հայտնել է Հայաստանին, և դա տեղի է ունենում մի քանի ֆորմատներով, սիրելի քաղաքացիներ: Վստահ եմ, որ հատկապես սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներն իրենց աչքով և իրենց զգայականով գնահատել են եվրոպական դիտորդական առաքելության դերը, որի որոշումը կայացվել է շատ արագ՝ հաշվի առնելով Եվրոպական միության բյուրոկրատական ինստիտուտների՝ որոշում կայացնելու մեխանիզմները, և տեղակայվել է շատ արագ, ինչի համար շնորհակալություն ենք հայտնում ոչ միայն Եվրոպական միության մեր գործընկերներին, այլ նաև երրորդ անդամ այն պետություններին, որոնք միացան այս քաղաքացիական դիտորդական առաքելությանը, բայց նաև Եվրոպական միությունը մեզ աջակցում է մի քանի ֆորմատներով, որոնք նպատակահարմար եմ գտնում թվարկել: Օրինակ՝ «Դիմակայուն Սյունիք թիմ Եվրոպա»-ի նախաձեռնությունն է, որը 116 միլիոն արժողությամբ է, փոքր և միջին բիզնեսի կարողությունների զարգացում, կրթական ոլորտում ռեֆորմներ, արդարադատության ոլորտում ռեֆորմներ և, ի վերջո, վերջին տարվա ընթացքում մեր առևտրաշրջանառությունը հասել է 2,7 միլիարդի՝ ապահովելով 17,1 տոկոս աճ՝ ի համեմատություն նախորդ տարվա: Հունվարի 16-ին և նոյեմբերին տեղի է ունեցել քաղաքական և անվտանգային հարցերով երկխոսությունը, որը, կրկին, շատ կարևոր է մեզ համար։

Ես ուզում եմ այս ելույթի ընթացքում անդրադառնալ նաև այլ երկրներից հնչող մեղադրանքներին Հայաստան-Եվրոպական միություն զարգացող օրակարգերի վերաբերյալ: Որոշները դա դիտարկում են որպես տարածաշրջանային շահերի դեմ համագործակցություն։ Պարոն վարչապետը երեկ անդրադարձավ այդ դրվագին: Ուրեմն, մեր հարևաններից երկուսը, այո, ասոցացման համաձայնագիր ունեն, Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ պետություն է, Ադրբեջանն ունի շատ լուրջ տնտեսական հարաբերություններ Եվրոպական միության հետ, և, ընդհանրապես, Եվրոպական միության հետ համագործակցությունը ես չեմ դիտարկում որպես սեպ տարածաշրջանային համագործակցության մեջ: Ընդհակառակը, հենց Ադրբեջանն է իրեն դուրս թողնում Եվրոպական միության հետ հարաբերությունների բոլոր հնարավորություններից։ Օրինակ՝ պարոն Ալիևը Բիշքեկից պարոն վարչապետին կոչ է անում Գրանադայի փոխարեն լինել Բիշքեկում, օրինակ՝ Ադրբեջանը, չհրավիրելով ԵԽԽՎ դիտորդներին, այսպիսով, իրեն դուրս է թողնում Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովներից, և, ինչ խոսք, իհարկե, դա իրենց ներքին հարցն է, ամենևին նպատակ չունեմ՝ անդրադառնալու, բայց որոշ դրվագներով նաև առաջացրել է միջազգային հանրության շատ տեղին զայրույթը:

Ես ուզում եմ անդրադառնալ նաև ապրիլի 5-ի հանդիպմանը, որը, կրկին, որոշ գործընկերներ քննադատեցին և փորձեցին արժեզրկել: Ես ուզում եմ հատկապես անդրադառնալ 270 միլիոն աջակցության կտորին, որովհետև, թերևս, Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը չէր էլ մտածի, որ Հայաստանում ամենաշատը քննարկվելիք կլիներ հենց այս կտորը, բայց ուզում եմ հիշեցնել մեր քաղաքացիներին, որ սա աջակցություն էր և լրացուցիչ գրանտ Եվրոպական միության կառույցների կողմից 2,7 միլիարդ եվրո աջակցությանը, որը մի քանի կտորներով արդեն ծախսվել է, և այս կտորը՝ 270 միլիոնը, վերաբերում է Հայաստանի իշխանությունների կողմից շատ ճիշտ և տեղին կիրառված 550 միլիոն ծրագրի կատարմանը, որը վերաբերում է միջին և մանր բիզնեսի ունակությունների և ստանդարտների բարելավմանը։

Այսպիսով, Հայաստան-Եվրոպական միություն հարաբերությունները, իսկապես, դինամիկ աճ են ապահովում, և ես կարծում եմ, որ պատահական չէ, որ միջազգային գործընկերների կողմից կատարված մի շարք հարցումներ վստահեցնում և հերթական անգամ ապացուցում են հայ ժողովրդի եվրոպական նկրտումները։ Շնորհակալ եմ:

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Գառնիկ Դանիելյան, համեցեք: Պարոն Դանիելյանի ելույթից հետո կընդմիջվենք կես ժամ։

 Գ.ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ

-Ես շատ կուզեի այսօր խոսել այն թեմաներից, որոնցով ավանդաբար զբաղվում եմ, որոնք իմ հանձնաժողովի հետ եմ կապված, և ոչ միայն իմ հանձնաժողովի, բայց, ցավոք սրտի, վերջին օրերի իրողությունները փոխել են և՛ իմ, և՛ տավուշցիների, և՛, առհասարակ, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների կյանքը: Այն, որ 3-4 շաբաթ առաջ տավուշցին խաղաղ, որոշակի պայմաններում հանգիստ և էլի որոշակի պայմաններում անհոգ ապրում էր, նրա կյանքը, բնականոն գործունեությունը խաթարվեց: Ի՞նչ տեղի ունեցավ էդ ընթացքում: Բազմաթիվ անգամներ ո՛չ քաղաքական դիվիդենտներ հավաքելու, ո՛չ մեր անձնական ինչ-որ ամբիցիաներին հագուրդ տալու համար, այլ պարզ, հասարակ հայ մարդու մտահոգություններն Ազգային ժողովի ամբիոնից բարձրացել ենք: Բարձրացրել ենք և՛ այս ամբիոնից, և՛ հանձնաժողովների նիստերում, արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանին ենք բազմաթիվ հարցեր ուղղել, որովհետև մտահոգված ենք եղել: Մտահոգված ենք եղել մեր հայրենիքի ճակատագրով, թե ինչ է կատարվում, ինչ պետք է կատարվի, և ուղիղ նայում էր մեր աչքերի մեջ ու ասում՝ նման բան գոյություն չունի, մի մտածեք էդ թեմայի մասին, հանգիստ ապրեք: Ի՞նչ տեղի ունեցավ երկու շաբաթ առաջ կամ երեք շաբաթ առաջ: Եկան և ասեցին էդ մարդկանց, որ դուք պետք է գնաք զիջումների, այլապես թուրքերն ու ադրբեջանցիները կհարձակվեն մեզ վրա ու շատ ավելի վատ կլինի, դուք արդեն ձեր պրոտեստը ոչ թե Բաղանիսում, Ոսկեպարում պիտի հայտնեք, այլ՝ Հանրապետության հրապարակում: Մարդիկ շոկի մեջ էին։ Ես նաև ուզում եմ խոսել դրանից առաջվա իրողությունների մասին։ Այսինքն՝ էդ գյուղերը, որ գնում էինք, բազմաթիվ մարդկանց հետ քննարկումների ժամանակ մարդիկ մինչև էդ, իմ գնահատմամբ՝ մեծամասնությունը չէր էլ պատկերացնում, որ նման բան տեղի կունենա, երբ ադրբեջանցին կգա, ենթադրենք, և կկանգնի միջպետական մայրուղու վրա և կենսական նշանակություն ունեցող իր տարածքների վրա, և նրանց կյանքն ամբողջությամբ փոխվեց։ Էսօր Տավուշի գյուղերի մեր հայրենակիցները չգիտեն, թե ինչ անեն, վարուցանքից սկսած մինչև իր առօրյա փոխվել է այդ մարդկանց կյանքը, որովհետև այն, ինչի մասին մենք խոսում ենք, իր համար կենսական նշանակություն ունեցող տարածքներ են, որովհետև չռն կարող ճանապարհը, կոմունիկացիաները կամ ինչ-որ մի բան վերահսկվել Ադրբեջանի կողմից, եթե գյուղը, դպրոցը, ես նաև անցած անգամ ասացի, եթե դպրոցից 50 մետր այն կողմ պիտի կանգնի Ադրբեջանի հատուկ նշանակություն ունեցող ստորաբաժանումը, որևիցե մեկը չի կարող հանգիստ այդտեղ ապրել ու որևիցե մեկը չի կարող էս ամբիոնից կանգնել, ասել, որ էդ ամենաապահով տեղն է լինելու։ Լավ, լո՞ւրջ եք ասում, ոնց կարող է այդտեղ ապահով լինել, ո՞նց կարող է հայ մարդն այդտեղ ապահով ապրել: Չի կարող ապահով ապրել, չկա տենց բան:

Ինչ վերաբերում է նաև էդ մարդկանց, էս ընթացքում էս ժամանակահատվածում բազմաթիվ տավուշցիներ ինձ զանգում են, ասում են՝ ի՞նչ է կատարվում այդտեղ, Ազգային ժողովում ի՞նչ է կատարվում, ի՞նչ է լինելու. ձեզ են սպասում, 10 օր առաջ ասել եք՝ 10 օր անցնի, կգանք, կխոսենք կամ մարդ կուղարկենք կամ մարդ կգա, կխոսնք: Էդ մարդիկ, էդ մարդիկ հիմա բնականոն անորոշության մեջ են։ Եվ մարդկանց պիտի հստակ պատասխան տրվի, էս անորոշության մեջ ապրելը սարսափելի է: Հայաստանի Հանրապետության յուրաքանչյուր քաղաքացի թող փորձի էդ մարդկանց դրության մեջ հայտնվել մի պահ և կհասկանա, որ դա ոչ թե 4 գյուղերի հարցն է, այլ Հայաստանի Հանրապետության հարցն է, Հայաստանի Հանրապետության լինելիության հարցն է: Դա անմիջապես վերաբերվում է մեր բոլորիս կյանքին և ոչ մեկը թող չփորձի ասել, որ դա ընդամենն էդ մի քանի գյուղերի խնդիրն է: Դա մի քանի գյուղերի խնդիրը չէ:

Ինչ վերաբերում է պատմական Հայաստանին, իրական Հայաստանին, երբ առաջին անգամ ես էդ հարցը տվել եմ, կապված է եղել 7-րդ դարի եկեղեցու հետ, ու իմ ասածը հետևյալն է եղել, եթե այդտեղ կա 7-րդ դարի եկեղեցի, ու կա դա, այդ փաստը գոնե անժխտելի է, գոնե սրա համար չեք կարող ոչ մեկդ ոչ մի բան ասել, «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության անդամներ, դա նրա համար է ասվում, որ չի կարող 7-րդ դարի եկեղեցի լինել, և մի մետր այն կողմ՝ Ադրբեջան: Այդ տարածքներում ապրել են հայեր, մինչև հիմա էլ այնտեղ ապրում են մարդիկ, որոնց համար այդ տարածքները և՛ պատմական են, և՛ կենսական են, և՛ սուրբ են, և էդ մարդիկ իրավունք ունեն՝ իրենց ճակատագրի մասին իմանալու, իրենց հայրենիքում, իրենց գյուղում հանգիստ ապրելու, ոչ թե ամեն անգամ գան, այդ մարդկանց ասեն՝ այս զիջումներն արեք, թե չէ՝ շատ ավելի վատ է լինելու:

Էստեղ աշխարհաքաղաքական տարբեր կենտրոններից կխոսեն՝ Եվրոպա, Ռուսաստան, էս կողմ, էն կողմ … Գիտե՞ք՝ ի՞նչ կա, էս արհեստական, էս մեկին պաշտպանելը, մեկին … Մենք մի բանով պետք է զբաղվենք … Ո՞րն է բխում Հայաստանի Հանրապետության շահերից, որ՞ն է հայ մարդու շահը, ոչ թե մի կողմը եվրոպական դիտորդներին պաշտպանի կամ մի կողմն էլ ասի՝ բա, գիտե՞ք՝ ինչ կա, Ռուսաստանից էն կողմ բան չկա: Չէ, իրական հայ մարդը պիտի մտածի ու գործի՝ զուտ հայի շահերից ելնելով, որ ոչ թե մեկը գա, մեզ խաբի, վաղը, մյուս օր էլ ասենք՝ մեզ խաբել են, Եվրոպան խաբեց, Ռուսաստանը խաբեց, էս մեկը խաբեց, էն մեկը … Է, չխաբվեիք, ճիշտ գործեինք, գործեինք հայամետ, ոչ թե եսիմինչամետ ու, եթե էսօր ժողովուրդը ձեզ վստահության քվե է տվել, դուք պարտավոր եք այդ վստահության քվեն, որ ունեք, արդարացնել այդ վստահության քվեն, ոչ թե ասեք՝ դե, Արցախը տվեցինք, էլ ի՞նչ եք ուզում, մեզանից լավ ո՞վ կարող էր Արցախը հանձնել, չի լինում տենց բան, կամ ասեք՝ Գորիս-Կապան ճանապարհը տվեցիք, է, տենց էլ պիտի լիներ, կամ ասեք՝ Ջերմուկի վերևում կանգնած է, 300 կմ օկուպացրել է, դե, դա նորմալ է, տենց էլ պիտի լիներ, մենք որ չլինեինք, ավելի շատ էր լինելու, կարող եք ասել, հա, կարող եք ասել՝ չէին կարող 300 կմ օկուպացնել, կարող էին 400 քառակուսի օկուպացնել: Կարող եք ասել, բայց արդարացի չէ, ճիշտ չէ, բարոյական չէ, որովհետև, եթե թուրքը նստած է մեր տարածքում, ադրբեջանցին նստել է մեր տարածքում, ու էդ 30 բնակավայրից էլ չի խոսում, չի խոսում այդ 300 կմ-ից, այլ ասում է՝ միակողմանի զիջում կանես, ու որևիցե կետ չկա, նաև ձեր ասելով, որևիցե կետ չկա, որ ադրբեջանցիները կանգնեն, չկա տենց կետ, ձեր ասածներն եմ ասում, Գառնիկ Դանիելյանը չի ասում, դուք ասում էիք՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում չկա մի կետ, որ ադրբեջանցիները կանգնեն: Էդ, որ ասում եք՝ Եվրոպական միություն կամ բան, սաղի հետ էլ պիտի լավ հարաբերություններ պահենք, բա իրենց չե՞ք հարցնում, որ ագրեսիայի է դիմում Ադրբեջանը, բա ինչո՞ւ սանկցիաներ չեք կիրառում, բա ինչո՞ւ Ադրբեջանը պիտի ամեն անգամ ցեղասպանություն գործի, էթնիկ զտումներ անի, անիրատեսական պահանջներ ներկայացնի, սպառնա, ամեն անգամ հայատյաց դրսևորում ցույց տա, ասի՝ Հայաստանն էլ արևմտյան Ադրբեջան է, մենք էլ լռենք, միջազգային հավաքական հանրությունն էլ լռի, ու, եթե կա արտաքին քաղաքականություն, ու որ արտաքին գործերի նախարարը տենց հպարտ-հպարտ գալիս է, ասում … Ամոթ է, որ Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարն էլ գար, ասեր՝ մենք դաշնակից չունենք, մենք բարեկամ չունենք, պիտի տանք, որ չհարձակվի: Բա, ձեր քաղաքականությունը ո՞րն է:

Ես հիշում եմ նաև, պարոն Փաշինյան, որ ձեր ընդդիմադիր գործունեության ժամանակ, երբ մի քանի հեկտար տարածք էին պահում, դուք շատ էմոցիոնալ ելույթներ էիք ունենում, ասում էիք, որ պետք չէ մեղքը գցել նախկինների վրա: Ես շատ եմ նայել ձեր ելույթներն այն ժամանակ, երբ ընդդիմադիր պատգամավոր էիք, ասում էիք՝ եթե իքս տարածք է հանձնվում, դա չպետք է գցել նախկինների վրա: Ես բոլորից էլ սովորել եմ, բայց բոլորի լավ կողմերն եմ սովորում, վատ կողմերը չեմ սովորում:

Սիրելի հայրենակիցներ ջան, ես ձեր խնդրանքով, ձեր հորդորով, ձեր պահանջով փորձեցի Ազգային ժողովի ամբիոնից ներկայացնել ձեր անելիքները։ Կներեք, որ Կառավարության հաշվետվությունից չխոսեցի, միգուցե, առիթներ կլինեն, գյուղատնտեսության էն ձախողված քաղաքականությունից, որ ես, չգիտեմ, պատրաստվել էի, բայց էսօր ո՛չ տրամադրություն ունեմ, ո՛չ էլ ցանկություն՝ դրա մասին խոսելու։

 Ա.ՍԻՄՈՆՅԱՆ

-Շնորհակալություն: Ընդմիջում, մինչև 14:30: