«ՊԵՏԱԿԱՆ ՆՊԱՍՏՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆ­ՐԱ­ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ   ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ  ԵՎ  ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ   ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ

 ՄԱՍԻՆ»  ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ  ՀԱՆ­ՐԱ­ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ  ՕՐԵՆՔԻ  ՆԱԽԱԳԾԻ

(Պ-261-9.02.2018-ԱՍ-011/0) ՎԵՐԱ­ԲԵՐ­­ՅԱԼ ՀԱՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ

 ՀԱՆ­ՐԱ­­­­ՊԵ­­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ ԿԱ­ՌԱ­ՎԱՐՈՒԹՅԱՆ

 ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն առաջարկում է ներկայաց­ված նա­խա­գծով քննարկվող գործող օրենքի հոդվածները թողնել անփոփոխ, քանի որ առաջարկվող իրավակարգավորումները չեն բխում «Պետական նպաստների մասին» Հայաստանի Հանրա­պե­տության օրենքի (այսուհետ՝ օրենք) տրամա­բա­նու­թյու­նից, ոլորտում վարվող քաղա­քա­կանության սկզբունքներից, նպատակներից և հա­մա­հունչ չեն միջազգային պրակտի­կա­յին: Ստորև ներկայացվում են հիմնավորումները:

  1. Նախագծով սահմանված է պետական նպաստների նշանակման կամ մերժման որոշում ընդունելու հա­մար միասնական հնգօրյա ժամկետ: Այս կապակցությամբ հայտ­նում ենք, որ օրենքով սահմանված են պետական նպաստների 11 տեսակներ, որոնցից՝

 1) 10-ի մասով օրենքով արդեն իսկ սահմանված են նպաստ նշանակելու կամ նպաստ նշա­նակելը մերժելու որոշում կայացնելու ժամկետներ` հաշվի առնելով յուրա­քանչյուր տե­սա­կի նպաստի նշանակման առանձնահատկությունները` անհրաժեշտ տեղե­կատվության հա­վա­քագրումը, իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ տվյալ­ներն այլ պետական մար­մինների կողմից վարվող տեղեկատվական բազաներում հաշվառ­վելու ժամկետները.

2) մեկի՝ ժամանակավոր անաշխատունակության և աշխատող մայրերի մայրու­թյան նպաստ­ների տրամադրմանն առնչվող հարաբերությունները կարգավորվում են այլ օրենքով:

Մասնավորապես, ընտանիքի կենսամակարդակի բարձրացմանն ուղղված նպաստ­ների (ընտանեկան նպաստ, սոցիալական նպաստ, հրատապ օգնություն) դեպքում նպաստ նշա­նա­կելու պարտադիր պայման է ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական պայման­ների ուսում­նա­սի­րու­թյան նպատակով տնային այցելություն կատարելը: Հարկ է նշել, որ այս նպաստների նշա­նակ­ման, մերժման կամ դադարեցման նպատակով տարեկան կատարվում են շուրջ 300000 տնային այցելություններ: Շատ դեպքերում կատարվում են կրկնակի տնային այցելություններ, ինչպես նաև այցելություններ` հանձնաժողովով:

Չաշխատող անձի մայրության նպաստը նշանակելիս, անձի աշխատելու կամ չաշխա­տե­լու կամ խնամքի նպաստը նշանակելիս ծնողի` խնամքի արձակուրդում գտնվե­լու հանգա­մանք­ները պարզելու համար քաղաքացուց որևէ փաստաթուղթ չի պահանջվում: Անհրաժեշտ տեղեկատվությունն ստացվում է «Եկամտային հարկի, շահութահարկի և սոցիալական վճարի անձնավորված հաշվառման մասին» Հայաս­տանի Հանրապետու­թյան օրենքով սահմանված տե­ղեկատվական բազայից, որի տվյալ­ները ձևավորվում են գործատուների ներկայացրած գրանցման հայտերի հիման վրա, որոնց ներկայացման ժամկետները սահմանված են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ:

Այս առումով պետական նպաստների նշանակման կամ մերժման որոշում ընդու­նելու հա­մար նախագծով սահմանված միասնական հնգօրյա ժամկետ սահմանելն իրատե­սա­կան չէ:

  1. Օրենքով կանոնակարգված են նպաստ վճարող կազմակերպության, վճարման կարգի մասին, իսկ նպաստ նշանակելը մերժելու դեպքում` նշանակումը մերժելու մասին դիմողին տեղեկացնելուն առնչվող իրավահարաբերությունները:

Այսպես, ընտանիքի կենսամակարդակի բարձրացմանն ուղղված 3 նպաստները վճար­վում են բացառապես «Հայփոտ» ՓԲԸ-ի միջոցով, իսկ նշանակելու կամ մերժելու որոշման մա­սին դիմողներն իրազեկվում են, համապատասխանաբար, Հայաստանի Հան­րապետության նախարարու­թյան, մարզպե­տա­րան­ների, քաղաքապետարանի պաշտո­նա­կան կայքէջերում, ինչպես նաև համացան­ցա­յին կայքեր ունեցող` Հայաստանի Հան­րա­պե­տու­թյան քաղաքապե­տա­րան­ների և գյուղապե­տա­րանների կայքէջերում յուրաքանչ­յուր ամիս տեղակայվող ցուցակներից:

Մնացած 7 տեսակի պետական նպաստների դեպքում շահառուն ինքն է ընտրում վճա­րող կազմակերպությունը (նշում է նպաստ նշանակելու դիմումում), իսկ անկանխիկ եղանա­կով վճարման դեպքում` նաև բանկը, որտեղից նա ցանկանում է ստանալ նպաստը:

Նպաստ նշանակելը մերժելու դեպքում դիմողին 5 աշխատանքային օրվա ընթաց­քում գրա­վոր ծանուցելը ևս նախատեսված է Հայաստանի Հանրապետության օրենս­դրու­թյամբ (տե'ս օրենքի 23.2-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, 25-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, 32-րդ հոդ­վածի 4-րդ մասը, Հայաս­տանի Հանրա­պե­տու­թյան կառավարության 2015 թվականի դեկ­տեմբերի 29-ի N 1566-Ն որոշման  N 1 հավելվածի 8-րդ կետը):

Վերը թվարկված պետական նպաստների նշանակման գործընթացում, օրենքի կիրար­կումն ապահովող՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության համապա­տասխան որո­շում­ներով կարգավոր­ված են այն դեպ­քերը, երբ նպաստի նշանակման համար առա­ջին դիմումը մերժվում է, և կրկին դիմում ներ­կայացնելու անհրաժեշտություն է առա­ջա­նում: Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան կառա­վա­րության համապատասխան որո­շում­ներով սահմանված են կրկին դիմում ներկայացնելու ողջամիտ ժամկետները:

  1. Նպաստի վճարման ժամկետների մասին շահառուներին տեղե­կաց­նե­լու վերա­բեր­յալ առա­ջարկի կապակցությամբ հարկ է նշել, ինչպես նշված է նա­խա­գծի հիմնա­վորման մեջ, անհրաժեշտ տեղեկատվությունը տրամադրվում է բացատրական-քա­րոզ­չական միջոցառում­ներով, ԶԼՄ-ների միջոցով:

Ներկայացված փաստարկներից ելնելով և հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ օրեն­քով հստակ սահմանված են չաշխատող անձի մայրության, երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստ­ներ ստանալու իրավունքի դադարեցման հիմքերը` դրանք օրենքով սահմանված ժամկետում ու կարգով պատշաճ տեղեկացված լինելուն փոխկապակցելու վերաբերյալ նախագծով առա­ջարկ­վող մոտեցումն ընդունելի չէ: Բացի դրանից, ներկայացված առաջարկությունը չի բխում իրավական որոշակիության սկզբունքից:

  1. Նախագծով առաջարկվում է Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան բնակության վայրի հասցեով հաշվառված լինելը հանել չաշխատող անձի մայրության նպաստի իրավունք տվող պայ­մաններից: Ընդ որում, ըստ նախագծի հիմնավորման, այս առաջարկի համար հիմք է հան­դիսացել այն հանգամանքը, որ գործող պայմանի ուժով «մայ­րության նպաստ չեն կարող ստա­նալ չաշխատող այն կանայք, որոնք մշտապես կամ օրեն­քով սահ­մանված որոշակի տևո­ղությամբ փաստացի, սակայն առանց հաշվառման բնակ­վում են Հայաստանի Հանրա­պե­տության որևէ բնակավայրի հասցեում»:

Այս կապակցությամբ հարկ է նշել, որ «Բնակչության պետական ռեգիստրի մասին» Հա­յաս­­տա­նի Հանրա­պե­տու­թյան օրենքի 7-րդ հոդվածի համաձայն, Հայաս­տանի Հանրապե­տու­թյան բնակիչն ունի բնակչության պետական ռեգիստր իր մշտական բնակության վայրի (կա­­ցա­րանի) հասցեն և իր անձնական տվյալները ներկայացնելու պարտավորություն:

Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան կառավարության 2005 թվականի հուլիսի  14-ի N 1231-Ն որոշ­ման N 1 հավելվածի 20.1-ին կետով սահմանված է փաստացի բնակության վայրի հասցեով ան­­ձանց հաշվառման կարգը, այն է` եթե անձը չի կարող ներկայացնել տվյալ տա­րած­քում բնակ­վելու իր իրավունքը հավաստող փաստաթուղթ, ապա դիմումում նշված հաս­ցեում բնակ­վե­­լու փաստն ստուգվում է ոստիկանության կողմից: Ընդ որում, այն դեպքերում, երբ նա­խա­պես հայտնի է բնակելի տարածության սեփականատիրոջ առարկությունն իր բնա­կե­լի տա­րա­­ծության հասցեում դիմումատուին հաշվառելու վերա­բերյալ, կամ դիմումատուն բնակ­վում է (գտնվում է) բնակելի տարածություն չհանդի­սացող տարածքում, ապա ռեգիստ­րում կա­տար­վում է նշում փաստացի բնակվելու (գտնվելու) վայրի մասին:

Ըստ այդմ, օրենքի 23.1-ին հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի պահանջը շահառուի` Հա­յաս­­տանի Հանրապետության բնակության վայրի հասցեով հաշվառված լինելու վերաբերյալ, իրա­­վաչափ է: Բացի դրանից, այդ պահանջի առկայությունն ապահովում է օրենքի մյուս պայ­­­մանների ապահովումը (օրինակ, ըստ անհրաժեշտության, գրավոր տեղեկացվելը Հա­յաս­­տանի Հանրա­պե­տու­թյան բնակության վայրի հասցեով):

Ընդ որում, այս պահանջն օտարերկրյա քաղաքացու համար Հայաստանի Հան­րապե­տու­թյունում բնակվելու և համապատասխան օտարերկրյա պետությունում Հայաս­տանի Հան­րա­պետության քաղաքացու` նույնպիսի իրավունքով օժտված լինելու պահաջ­ներով փոխա­րի­նելը կստեղծի իրավական խառնաշփոթ, քանի որ անհասկանալի է, թե ինչպե՞ս, ի՞նչ փաս­տա­թղթով պետք է հավաստվի օտարերկրյա քաղաքացու` Հայաս­տանի Հանրապետու­թյու­նում բնակված լինելու հանգամանքը կամ ինչպե՞ս ճշտել, թե Հայաստանի Հանրապետության քա­ղաքացին ի՞նչ հիմքով է գտնվել օտարերկրյա պետությունում և արդյո՞ք այդ հիմքը նրան այդ երկրում տալիս է մայրության նպաստի իրավունք: Հարց է՝ ինչպե՞ս պետք է իրացնել օտար­­երկ­րացու իրավունքը Հայաստանի Հանրապետությունում, եթե այդ երկրում սահ­ման­ված չէ չաշ­խատող անձի մայրության նպաստի ինստիտուտը: Ընդ որում, հարկ է նկատի ունե­նալ, որ նման հարաբերու­թյունները (որևէ իրավունքի փոխադարձ ճանաչումը) պետու­թյուն­ների միջև կարգավոր­վում են միջպետական պայմանագրերով:

Հարկ է նկատի ունենալ, որ Հայաստանի Հանրապետությունը պետական նպաստ­ների բնա­գավառին վերաբերող կնքել է միայն ԱՊՀ շրջանակներում «Երեխաներ ունեցող ընտա­նիք­ներին սոցիալական նպաստների, փոխհատուցումային վճարումների և ալիմենտների վճար­ման բնագավառում քաղաքացիների երաշխիքների մասին» համաձայնագիրը, որի 3-րդ հոդ­վածի համաձայն երեխաներ ունեցող քաղաքացիներին երաշխավորված պետական սո­ցիա­լական օգնությունը տրամադրվում է այն կողմի ազգային օրենսդրությամբ սահմանված կար­գով, որի տարածքում բնակվում է երեխան՝ ծնողներից մեկի հետ (նրան փոխարինող անձի հետ):

  1. Մայրության նպաստի իրավունքն իրացնելու համար հիմք ընդունվող փաս­տաթղթե­րի կազ­մից ժամանակավոր անաշխատունակության թերթիկը և Հայաստանի Հանրապետու­թյան օրենսդրությամբ սահմանված ծննդօգնության պետական հավաս­տա­գիրը հանելու առա­ջարկությունը ևս ընդու­նելի չէ:

Ժամանակավոր անաշխատունակության թերթիկ ներկայացնելը պարտադիր պա­հանջ է և' աշխատող, և' չաշխատող մայրերին մայրության նպաստ նշանակելու համար, քանի որ սա այն փաստաթուղթն է, որով, ըստ էության, ամրագրվում է կնոջ` մայրությամբ պայմանա­վոր­­ված աշխատունակության կորստի (հղիության և ծննդաբե­րության արձակուրդի) ժամա­նա­­կահատվածը` 140 օր (70 օր` հղիության, 70 օր` ծննդա­բերության): Ընդ որում, այս փաս­տա­թուղթը հենց վաղաժամ ծննդաբերելը հավաստող փաստաթուղթն է, քանի որ Հայաս­տա­նի Հանրապետության կառա­վարության 2011 թվա­կանի հուլիսի 14-ի N 1024-Ն որոշմամբ հաս­տատված` ժամանակավոր անաշ­խատուն­ա­կության թերթիկի լրացման ու տրամա­դրման կարգի 36-րդ կետով սահման­վում է վաղաժամ (հղիության 154-րդ օրը և 154 օր­վա­նից հետո) ծննդաբերելու դեպքում անաշ­խա­տունակության թերթիկ տալու կարգը (տրվում է միայն ծննդաբերության արձակուր­դի ժամանակաշրջանի համար):

Եթե չաշխատող անձին մայրության նպաստ նշանակելիս ժամանակավոր անաշ­խա­տու­նա­կու­թյան թերթիկի փոխարեն հիմք ընդունվի երեխայի ծննդյան վկայականը, ապա այս­պի­սով ծնողը կզրկվի մինչև երեխայի ծնվելը պետական աջակցություն ստանալուց, մինդեռ խնդրո առարկա նպաստի տրամադրումը նպատակ է հետապնդում աջակցել հղի կնոջը նաև նա­­խածննդյան ժամակահատվածում: Մյուս կողմից, աշխատող և չաշխատող մայրերի հա­մար նախագծով սահմանվում են անհավասար պայմաններ, քանի որ ստացում է` աշխատող կինը մայրության նպաստը կարող է ստանալ հղիության 210-րդ օրվանից, իսկ չաշխատողը` 280-րդ օրավանից` երեխայի ծնվելուց հետո:

Միայն երեխայի ծննդյան վկայականի հիման վրա մայրության նպաստ նշա­նակելու առա­ջարկն ընդու­նելի չէ նաև փոխնակ մոր դեպքում, քանի որ երեխայի ծննդյան վկայա­կա­նում նշվում են միայն կենսաբանական մոր տվյալները: Մինչդեռ օրենքի 23.2-րդ հոդվածի  6-րդ մասով սահմանված է, որ չաշխատող փոխնակ (սուրո­գատ) մորը մայրության նպաստ վճար­վում է ընդհանուր հիմունքներով: Փոխնակ մորից ծնված երեխայի չաշխատող կենսա­բա­նական մորը մայրության նպաստ չի վճարվում:

Ծննդօգնության պետական հավաստագիրը չաշխատող անձին մայ­րու­թյան նպաստ նշանակելու համար հիմք չընդունելու առաջակությանը չի բխում վարվող քաղա­քա­կանության տրամաբանութունից: Ըստ էության, օրենքով սահմանված պահանջով ամբողջացվում է ծննդօգնության բնագավառում ցուցաբերվող պե­տա­կան աջակցու­թյունը:

  1. Օրենքի տրամաբանությունից չի բխում նաև խնամքի նպաստ վճարելը` անկախ երե­խա­յի և (կամ) ծնողի՝ Հայաստանի Հանրապետությունից անընդմեջ վեց ամիս և ավելի ժամ­կե­տով բացակայելու հանգամանքից: Օրենքի 28-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն խնամքի նպաս­տը նշանակվում է դիմումը խնամքի արձակուրդում գտնվելու ընթացքում ներ­կայաց­վե­լու դեպքում՝ խնամքի արձակուրդն սկսելու ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից, եթե շահառուն դի­մել է խնամքի արձակուրդն սկսելու ամսվան հաջորդող վեց ամսվա ընթացքում, իսկ այդ ժամկետից հետո դիմելու դեպքում` դիմելու ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից:

Այս դեպքում առաջարկության ընդունմամբ ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ անձը կա­րող է դիմել, օրինակ, խնամքի արձակուրդում գտնվելու առաջին ամսում, երբ իրեն կնշանակ­վի խնամքի նպաստ, 10 ամիս բացակայել Հայաստանի Հանրապետությունից և վերադառ­նա­լով` ստանալ խնամքի նպաստի նախորդ 11 ամիսների գումարը: Իսկ եթե անձը խնամքի ար­ձա­կուրդի առաջին ամսում բացակայում է Հայաստանի Հանրապե­տությունից և կարողանում է վերադառնալ միայն 11-րդ ամսում, ապա նա զրկվում է խնամքի նպաստի նախորդ 11 ամիս­ների գումարից:

Բացի դրանից, խնամքի նպաստի իրավունքի իրացման 6-ամսյա ժամկետը ամբող­ջաց­նե­լու նպատակով օրենքի 28-րդ հոդվածի 10-րդ և 11-րդ մասերով սահմանված է խնամքի նպաս­տը նաև ծնողի տված և նոտարի վավերացրած լիազորագրով վեց ամսվանից ոչ ավելի ժա­մա­նակահատվածում վճարելու հնարավորություն:

  1. Նպաստ նշանակելը մերժելու որոշումը վարչական և դատական կարգով բողոքար­կե­լու վերա­բերյալ նախագծով ներկայացված առաջարկության դեպքում հարկ է նկատի ունե­նալ, որ խնդրո առարկան կարգավորված է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վա­­րույ­թի մասին» Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան օրենքով, մասնավո­րապես, օրենքի 4-րդ բաժ­նով:
  2. Հարկ ենք համարում նշել նաև, որ նախագծի 2-րդ, 5-րդ և 9-րդ հոդվածների ըն­դո­ւնումը (առանց Հայաստանի Հանրա­պե­տության բնակության վայրի հասցեով հաշ­վառված լի­նե­լու փաստի, չաշխատող անձին, այդ թվում՝ նաև օտարերկրյա քա­ղա­քա­ցուն մայրության նպաստ ստանալու իրավունք տալու մա­սով, երեխայի և (կամ) ծնո­ղի՝ Հա­յաստանի Հան­րա­պե­տությունից անընդմեջ վեց ամիս և ավե­լի ժամկետով բա­ցակայելու դեպքում երեխայի խնամ­քի նպաստի վճարումը չդադա­րեց­նե­լու մասով) են­թադրում է Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան պետական բյուջեից լրացուցիչ ֆի­նան­սական միջոց­ների հատ­կաց­ման անհրա­ժեշ­տություն, որի չափը որոշել հնա­րա­վոր չէ՝ համապա­տաս­խան տեղե­կատ­վության բացա­կա­յու­թյամբ պայմանավորված:

Այդուհանդերձ, նախագծի տեքստի վերաբերյալ հայտնում ենք, որ՝

1) 1-ին հոդվածով նոր խմբագրությամբ շարադրվող օրենքի 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի հա­մաձայն, եթե նպաստի նշանակումը մերժվում է դիմումում և  (կամ) կից փաս­տաթղթերում առ­կա թերությունների պատճառով, ապա դիմողին տրվում է նպաստի գործում առկա թե­րու­թյուն­ները վերացնելու և այն կրկին ներկայացնելու համար ողջամիտ ժամկետ, որի տևո­ղու­թյու­նը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը: Մինչդեռ, փաս­տա­թղթե­րում թերությունների առկայությունը` որպես նպաստի նշանակման մերժման հիմք, օրենքի 7-րդ հոդվածում նախատեսված չէ,

2) 7-րդ հոդվածով նախատեսվող լրացման արդյունքում օրենքի 24-րդ հոդվածի 6-րդ մա­սում ստացվում է իմաստային անհամապատասխանություն,

3) 10-րդ հոդվածով նախատեսվում է ուժը կորցրած ճանաչել Հայաստանի Հան­րա­պե­տու­թյան կառավարության 2015 թվականի հոկտեմբերի 8-ի N 1179-Ն որոշումը, մինչ­դեռ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության նշված որոշումը կարող է ուժը կորցրած ճանաչվել միայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ,

4) հաշվի առնելով «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրա­պե­տության օրենքով նախատեսված իրավական տեխնիկայի կանոնները՝ նախագծի 4-րդ, 6-րդ, 8-րդ հոդվածներում «հետևյալ բովանդակությամբ» բառերն անհրաժեշտ է փոխարինել «հետևյալ խմբագրությամբ» բառերով, 5-րդ և 7-րդ հոդվածներում` «ավելացնել» բառը` «լրացնել» բառով, իսկ 11-րդ հոդվածից անհրաժեշտ է հանել «օրվա» բառը:

Նախագծի ընդունման դեպքում, դրա կիրարկումն ապահովելու համար, եռամսյա ժամ­կետում համապատասխան փոփոխություններ կկատարվեն Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան կառավարության 2014 թվականի մարտի 6-ի N 275-Ն, 2015 թվականի հոկ­տեմբերի  8-ի N 1179-Ն, 2015 թվականի դեկտեմբերի 29-ի N 1566-Ն, 2011 թվականի հուլիսի 14-ի N 1024-Ն որոշումներում:
Դեպի վեր