«ԼԻՑԵՆԶԱՎՈՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱ-­­

ՊԵ­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ (Խ-090-04.04.2019-ՏՀ-011/0) ՎԵՐԱ-

ԲԵՐՅԱԼ ՀԱ­­­ՅԱՍ­­­ՏԱ­ՆԻ ՀԱ­Ն­ՐԱ­ՊԵ­­­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ ԿԱՌԱ­ՎԱ­­ՐՈՒ­­ԹՅԱՆ

ԱՌԱ­ՋԱՐ­­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

 «Լիցենզավորման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում (այսուհետ՝ օրենք) լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրա­­պե­տու­թյան օրենքի նախագծով նախատեսվում է օրենքի անցումային դրույթներում նախատեսել կարգավորում, որի համաձայն՝ օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի աղյուսակի 17-րդ կետի 1-ին ենթակետի՝ մինչև 2018 թվականի հունիսի 27-ը գործող խմբագրությանը համապատասխան տրված լիցենզիաների գործողությունը շարունակ­վե­լու է մինչև 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ը, և մինչ այդ ժամկետը լրանալն ստացված լի­ցեն­զիաների հիման վրա քաղաքա­շինու­թյան բնագավառում իրականացված գործունեությունը հա­մար­վելու է օրինական, եթե չի խախտում այլ օրենքի պահանջները:

Օրենքի նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման համաձայն՝ «նախագծի ընդունման արդյունքում նախկին կարգով լիցենզավորված անձանց կողմից վճարված գումարները կծառայեն իրենց նպա­տա­կին, կապահովվի նոր կարգավորման ժամկե­տային սահմանափակման վերաբերյալ պատշաճ ծա­նուցումը բոլոր պատկան մարմիններին և շահագրգիռ կազմակերպություններին, որի արդյունքում ՀՕ-236 օրենքով ուժը կորցրած ճանաչված լիցենզիաների հիման վրա իրականացված՝ լիցենզա­վոր­ման ենթակա գործու­նեությունը չի համարվի իրավախախտում, և նախկին կարգով լիցենզավորված անձինք հնարավորություն և բավարար ժամկետ կունենան դիմելու և ստանալու նոր արտո­նագրեր»:

Շարադրվածի համատեքստում անհրաժեշտ ենք համարում դիտարկել հետևյալ իրավական կարգավորումները: Այսպես`

«Լիցենզավորման մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» 2017 թվա­կանի դեկ­տեմ­բերի 6-ի ՀՕ-236-Ն օրենքով քաղաքաշինության բնագավառում լիցենզա­վորման ենթակա գոր­ծու­նեության տեսակների ցանկը սահմանող օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի աղյուսակի 17-րդ կետի 1-ին ենթակետը (քաղաքաշինական փաստաթղթերի ինժեներական բաժին­ների մշակում) շա­րադրվել է նոր խմբագրությամբ, արդյունքում՝ նախկին «Քաղաքա­շինական փաստաթղթերի մշակում և փորձաքննություն» գործունեու­թյան տեսակի փոխա­րեն նախատեսվել է լիցենզավորման ենթակա երկու առանձին գոր­ծունեության տե­սակ՝ «Քաղաքաշինական փաստաթղթերի ինժեներական բա­ժինների մշակում» և «Քաղա­քա­­շինական փաստաթղթերի փորձաքննություն»:

Նույն օրենքի անցումային դրույթներում միևնույն ժամանակ նախատեսվել է կարգավորում, որի հա­մաձայն՝ «մինչև սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը «Լիցենզավորման մասին» օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի աղյուսակի 17-րդ կետի 1-ին ենթակետին համապատասխան տրված լի­ցեն­զի­աները շարունակում են մնալ ուժի մեջ՝ մինչև «Ճարտա­րապետական գործունեության մասին» օրենքով սահմանված կարգով «Հայաստանի Հանրապետության ճարտարապետների պալատ» ինք­նակարգավորվող ոչ առևտրային կազմակերպության պետական գրանցման օրվան հաջոր­դող վեցերորդ ամիսը լրանալը: Նախկինում տրված լիցենզիաների գործողությունը դադարում է սույն հոդվածով սահմանված ժամկետի ավարտին հաջորդող օրվանից»:

Նշված օրենքն ուժի մեջ է մտել 2018 թվականի հունիսի 27-ին, իսկ մինչև սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը տրված լիցենզիաների ժամկետը, ըստ նախագծին կից ներ­կայացված հիմնավորման, ավարտվել է 2018 թվականի նոյեմբերի 16-ին՝ «Հայաստանի Հանրապետության ճարտարապետների պալատ» ինքնակարգավորվող ոչ առևտրային կազմակերպության պետական գրանցման օրվան (2018 թվականի մայիսի 16) հաջորդող վեցերորդ ամիսը լրանալուն հաջորդող օրանից:

Բացի դրանից, 2017 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ընդունվել և 2018 թվականի հուն­վարի 6-ին ուժի մեջ է մտել «Ճարտարապետական գործունեության մասին» Հայաս­տանի Հանրապետության օրենքը, որի անցումային դրույթները կար­գավորող 24-րդ հոդ­վածի 2-րդ մասում սահմանվել է, որ Հայաստանի Հանրապետության կա­ռա­վարու­թյունը սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո վեցամսյա ժամկետում ապահովում է քա­ղա­քաշինության բնագավառում քաղաքաշինական փաստաթղթերի մշակման գործու­նեության լիցենզավորման կարգի համապատասխանությունը սույն օրենքով սահման­ված պահանջներին:

Հարկ է նշել նաև, որ օրենքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նախատեսված է կարգավորում, որի համա­ձայն՝ մինչև սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը Հայաստանի Հանրապետության օրենս­դրու­թյանը համապատասխան տրված լիցենզիաները գործում են մինչև լիցենզիաների գործողության ժամկետի ավարտը:

Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ լիցենզավորման պայմանների ու պահանջ­ների փո­փո­խության դեպքում նախկինում տրված լիցենզիաները պահպանում են իրենց իրավական ուժը՝ սույն օրենքով նախատեսված ժամկետներով:

Թե գործող կարգավորումներին և թե նախագծերով առաջարկվող փոփոխու­թյուններին հարկ ենք համարում անդրադառնալ հետևյալ սահմանադրաիրավական կարգավորումների լույսի ներքո: Այսպես.

Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 73-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահ­մանում է օրենքների և այլ իրավական ակտերի հետադարձ ուժը, որի համաձայն՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտեր հետա­դարձ ուժ չունեն:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 28-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համա­ձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանա­դրու­թյան 73-րդ հոդվածին համապատասխան` անձի իրավական վիճակը վատթա­րացնող օրենքները և այլ իրավական ակտեր հետադարձ ուժ չունեն, իսկ անձի իրավական վիճակը բարելավող օրենքները և այլ իրավական ակտեր հետադարձ ուժ ունեն, եթե դա նախա­տեսված է այդ ակտերով:

Անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքներին և այլ իրավական ակտե­րին հետադարձ ուժ տալու անթույլատրելիության վերաբերյալ իր դիրքորոշումն է հայտնել Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դա­տա­րանը: Այսպես.

 Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանն իր 2012 թվականի դեկտեմբերի 14-ի թիվ ՍԴՈ-1061 որոշ­ման մեջ արձանագրել է. «8. Սահմանադրական դատարանն իր՝ ՍԴՈ-649, ՍԴՈ-723, ՍԴՈ-758, ՍԴՈ-881, ՍԴՈ-1000 որոշումներում արտա­հայտած իրավական դիրքորոշումներով բազմիցս արձանա­գրել է անձի իրավական վի­ճակը վատթարացնող օրենքին և այլ իրավական ակտերի հետադարձ ուժ հաղորդելու անթույլատրելիությունը՝ կարևորելով, որ «… անձի իրավական վիճակը վատթարացնող նորմերի հետադարձ ուժի արգելման սկզբունքը՝ իրավական անվտանգության սկզբունքի հետ մեկտեղ, կոչված է ապահովելու լեգիտիմ ակնկալիքների հանդեպ հարգանքը», և, որ անձի իրա­վական վիճակը վատթարացնող նորմերի հետադարձ ուժի արգելքը «…հանդիսանում է պետական իշխանության նկատմամբ վստահության և իրավական պետության սկզբունքների կարևոր բա­ղադ­րատարրերից մեկը: Այդ սկզբունքը միաժա­մանակ հանդես է գալիս որպես իրավական որոշակիության սկզբունքի ապահովման կարևոր երաշխիք: Օրենքի հետադարձ ուժի մերժման սկզբունքից բխում է այն արգելքը, որի համաձայն՝ անթույլատրելի է այն իրավունքների սահմանա­փա­կումը կամ վերա­ցումը, որոնք ամրագրվել են նախկինում գործող նորմերի հիման վրա: Նման պար­տավորություն է ստանձնել նաև Հայաստանի Հանրապետությունը՝ մի շարք միջազ­գային պայմա­նա­գրերով:»:

Հարցը դիտարկելով իրավական որոշակիության տեսանկյունից՝ անհրաժեշտ ենք համարում արձանագրել, որ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատա­րանը, բազմիցս անդրադարնալով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 79-րդ հոդվածում ամրագրված որոշակիության սկզբունքին, գտել է, որ օրենքները պետք է լինեն այն­պիսին, որպեսզի համապատասխան հարաբերությունների մասնակիցները ողջամիտ սահմաննե­րում ի վիճակի լինեն կանխատեսել իրենց վարքագծի հետևանք­ները և վստահ լինեն՝ ինչպես իրենց պաշտոնապես ճանաչված կարգավիճակի անփո­փոխելիության համար, այնպես էլ՝ ձեռք բեր­ված իրավունքների և պարտավորու­թյունների հարցում (ՍԴՈ-1142, ՍԴՈ-1270):

Օրենքի և իրավական որոշակիության սկզբունքի հարաբերակցության վերաբեր­յալ իր մի շարք որոշումներում, հղում կատարելով նաև ՄԻԵԴ-ի նախադեպային իրա­վունքին, Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դա­տա­րանն իր 2006 թվա­կանի ապրիլի 18-ի ՍԴՈ–630 որոշմամբ իրավական դիրքորոշում է հայտնել այն մասին, որ «...օրենքը պետք է համապատասխանի նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դա­տարանի մի շարք վճիռներում արտահայտված այն իրավական դիրքորոշմանը, համաձայն որի՝ որևէ իրավական նորմ չի կարող համարվել «օրենք», եթե այն չի համապատասխանում իրա­վա­կան որոշակիության (res judicata) սկզբունքին, այսինքն՝ ձևակերպված չէ բավարար աստի­ճանի հստակությամբ, որը թույլ տա քաղաքացուն դրա հետ համատեղելու իր վարքագիծը:»։

Նշված հոդվածների և Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատա­րանի արտահայտած իրավական դիրքո­րո­շումների բովանդակային վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ թե գործող՝ «Լիցենզավորման մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» 2017 թվականի դեկտեմբերի 6-ի ՀՕ-236-Ն օրենքի 2-րդ հոդվածի կարգավորումները, թե նախագծով առաջարկվող փոփոխությունները կարող են խնդրա­հարույց լինել մինչև «Լիցենզավորման մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մա­սին» 2017 թվականի դեկտեմբերի 6-ի ՀՕ-236-Ն օրենքն ուժի մեջ մտնելը «Լիցեն­զա­վոր­ման մասին» օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի աղյուսակի 17-րդ կետի 1-ին ենթակետին համապատասխան լի­ցեն­զավորված անձանց՝ նախկինում գործող նորմերի հիման վրա և սահմանված ժամկետներով լիցենզիա ստանալու իրավունքի տեսանկյունից, այդ թվում՝ լեգիտիմ ակնկալիքների հանդեպ հար­գան­քի ապահովման առումով՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ մինչև օրենքն ուժի մեջ մտնելը նշված ենթակետին համա­պա­տասխան լիցենզիա ստացած և գործունեություն ծավալող իրավաբա­նա­կան անձը հայտնվում է փակուղիում, և պարզ չէ, թե ինչպես պետք է վարվի, օրինակ, երկարա­ժամ­կետ ծրագրերի իրականացման գործում ներգրավված լինելու դեպքում:

Այս առումով գտնում ենք, որ լիցենզավորման պայմանների ու պահանջների յուրաքանչյուր փոփոխության դեպքում պետք է ողջամիտ և իրատեսական ժամկետ սահ­մանվի նախկինում գործող նորմերի հիման վրա և սահմանված ժամկետներով լիցենզիա ստացած անձանց համար՝ իրենց տրա­մա­դրված լիցենզիաները վերաձևակերպելու, նոր պայմաններին ու պահանջներին համապատասխա­նեց­նելու և իրենց վարքագծի հետևանք­ները կանխատեսելու նպատակով:

Նույնաբնույթ խնդիր է առաջացել նաև կրթության բնագավառում լիցենզա­վորման ենթակա գործունեության տեսակների ցանկը նոր խմբագրությամբ շարադրելիս, երբ նախկին «Բարձրագույն մաս­նագիտական կրթական ծրագրերի իրականացում» գործու­նեության տեսակի փոխարեն նախա­տես­վել է լիցենզավորման ենթակա երկու առանձին գործունեության տեսակ՝ «Բակալավրի կրթա­կան ծրագրի իրականացում» և «Մագիս­տրոսի կրթական ծրագրի իրականացում», և տվյալ դեպքում «Լի­ցենզավորման մասին» օրեն­քում փոփոխություն կատարելու մասին» 2011 թվականի դեկտեմբերի 8-ի ՀՕ-349-Ն օրենքի անցումային դրույթներում նախատեսվել է կարգավորում, որի համաձայն՝

«1. Կրթական ծրագրերի իրականացման համար մինչև սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը տրված այն լիցենզիաները, որոնց համար սույն օրենքով առաջանում են նոր պայմաններ և պահանջներ (այդ թվում` բարձրագույն մասնագիտական կրթական ծրա­գրերով, բացառությամբ բժշկական բարձրա­գույն մասնագիտական կրթական ծրագրի, նախկինում տրված լիցենզիաները), սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո 6-ամսյա ժամկետում ենթակա են վերաձևակերպման: Նշված ժամկետում լի­ցենզիաները չվերա­ձևակերպելու դեպքում կրթության պետական կառավարման լիազոր մար­մինը դադա­րեցնում է լիցենզիաների գործողությունը:

2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նշված ժամկետում լիցենզիաների վերաձևա­- կերպ­ման դեպքում «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով լիցենզիայի վերաձևակերպ­ման համար սահմանված պետական տուրքը չի գանձվում:»:

Հարկավոր է նշել, որ խնդրահարույց է նաև օրենքի նախագծով նախատեսված կարգավորումը, որի համաձայն՝ «մինչ 2018 թվականի հունիսի 27-ը գործող խմբագրու­թյանը համապատասխան ստաց­ված լիցենզիաների հիման վրա քաղաքաշինության բնա­գավառում իրականացված գոր­ծու­նե­ու­թյունը համարվելու է օրինական, եթե չի խախտում այլ օրենքի պահանջները»՝ նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ քաղա­քաշինության բնագավառում կարող են կատարվել նաև այլ բնույթի վարչական իրավա­խախտումներ, որոնք օրենքի նախագծի կարգավորման համատեքստում օրի­նա­կան հա­մար­վել չեն կարող: Հետևաբար, առաջարկում ենք օրենքի նախագծի նշված կարգա­վո­րումը ձևակերպել այնպես, որպեսզի ոչ թե նշված գործունեությունը համարվի օրինա­կան, այլ մինչև այդ ժամկետը լրանալն ստացված լիցենզիաների հիման վրա քաղա­քաշինության բնագավառում իրականացված գործունեության հա­մար վարչական իրավա­խախտում կատարած անձինք չենթարկվեն  վարչական պատասխանատ­վության:

Բացի դրանից, առաջարկում ենք քննարկման առարկա դարձնել նաև այն, որ օրենքի նախագծով նախատեսվում է փոփոխություններ կատարել օրենքի 43-րդ հոդ­վածում, որը կարգավորում է 2001 թվականի մայիսի 30-ի խմբագրությամբ օրենքի անցու­մային դրույթները, մինչդեռ օրենքի նախագծով նախատեսված կարգավորումները վերաբերում են «Լիցենզավորման մասին» օրենքում փոփո­խու­թյուն կատարելու մասին» 2017 թվականի դեկտեմբերի 6-ի ՀՕ-236-Ն օրենքի անցումային դրույթ­ներին:

 Միաժամանակ հայտնում ենք, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավա­րու­թյանը են­թա­կան քաղաքաշինության կոմիտեի կողմից մշակվել և ներկայումս շրջա­նառվում է կարգավորմանն ուղղված օրենսդրական նախաձեռնությունների փաթեթ, որն առաջիկայում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հավա­նու­թյանն արժա­նալուց հետո սահմանված կարգով կներկայացվի Հայաստանի Հանրապետության Ազագային ժողով: