Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Խաղային գործունեության կարգավորման մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-763-15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Փողերի լվացման եւ ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7631 -15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Գովազդի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7632 -15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7633 -15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Լիցենզավորման մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7634 -15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7635 -15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7636 -15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7637 -15.01.2024-ՏՀ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-7638 -15.01.2024-ՏՀ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության: Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը: Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Խաղային գործունեության կարգավորման մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) 4-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված են Նախագծում օգտագործվող հիմնական հասկացությունները: Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետում սահմանված է բուքմեյքերային գործունեության միջոցով կազմակերպվող խաղ հասկացությունը, որի համաձայն` «տոտալիզատորի կամ բուքմեյքերային գրասենյակի միջոցով իրականացվող սպորտային, խաղային, սոցիալական, քաղաքական կամ որեւէ այլ իրադարձությունների ելքերի հնարավոր տարբերակների կանխագուշակման վրա գրազների ընդունման, հաշվառման եւ շահումների հանձնման կազմակերպում կամ մասնակցին գրազադրում կատարելու հնարավորության ստեղծումը (որեւէ կերպ իրավունքի տրամադրումը): Բուքմեյքերային գործունեությունը կարող է կազմակերպվել նաեւ խաղասրահի միջոցով»: Մինչդեռ, Նախագծի 18-րդ հոդվածից բացի, որեւէ այլ կերպ չեն բացահայտվում «տոտալիզատոր» եւ «բուքմեյքերային գրասենյակի միջոցով բույքմեյքերային գործունեության կազմակերպում» հասկացությունները։ Ուստի՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածում անհրաժեշտ է տալ նաեւ այդ եզրույթների սահմանումը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջը, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ»: Նույն դիտարկումը վերաբերում է նաեւ Նախագծում օգտագործվող հետեւյալ հասկացություններին՝ «շահումով խաղ», «շահումով այլ խաղ», «շահումների ցուցադրման վայր» եւ այլն: 2. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետով սահմանված է. «Վիճակախաղ՝ հրապարակային միջոցառում, որի ընթացքում կազմակերպիչը մասնակիցների միջեւ անցկացնում է շահումային ֆոնդի խաղարկում, ընդ որում, շահումները կախված չեն կազմակերպչի գործողություններից եւ կամքից, այլ բացառապես արդյունք են պատահականության: Վիճակախաղը կարող է կազմակերպվել նաեւ խաղասրահի միջոցով»: Այսպես վերը մեջբերված դրույթի վերջին նախադասության մեջ «նաեւ» բառը կիրառելու արդյունքում ստացվում է, որ առկա է վիճակախաղերի իրականացման հիմնական միջոց, եւ խաղասրահի միջոցով վիճակախաղի անցկացումն իրենից ներկայացնում է վիճակախաղի իրականացման այլընտրանքային միջոց: Առաջարկում ենք կա՛մ վիճակախաղերի անցկացման այլընտրանքային տարբերակից բացի նշել, թե վիճակախաղերը հիմնականում ինչպես են իրականացվում, կա՛մ հանել Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի վերջին նախադասությունը: 3. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետի համաձայն. «Խաղային գործունեության կազմակերպիչ կամ կազմակերպիչ ՝ օրենքով սահմանված կարգով խաղային գործունեության կազմակերպման գործունեությամբ զբաղվելու իրավունք ունեցող իրավաբանական անձ.»: Նախագծի ողջ տեքստում «կազմակերպիչ» բառը օգտագործվում է որպես «խաղային գործունեության կազմակերպիչ» հասկացության կրճատ տարբերակ: Սակայն ցանկանում ենք նշել, որ երկար եւ պարբերաբար կրկնվող արտահայտությունների կրճատ տարբերակների սահմանման հարցում «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսվում է այլ մոտեցում, առ այն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով` իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը:»: Ուստի առաջարկում ենք Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետում եւ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 22-րդ կետում ապահովել նշված պահանջը: 4. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 30-րդ կետով սահմանված է. «Լիազոր մարմին՝ Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների նախարարություն: Լիազոր մարմինը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ իրեն վերապահված լիազորությունների շրջանակներում իրականացնում է խաղային ոլորտի կարգավորման ապահովումը՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մշակում եւ կատարելագործում, լիցենզավորման գործընթացի քաղաքականության մշակում եւ կատարելագործում, լիցենզավորման ենթակա գործունեություն իրականացնող անձանց լիցենզավորում, լիցենզիայի պահանջների կատարման մասով վարչարարության իրականացում, ինչպես նաեւ օրենսդրական ակտերով սահմանված այլ լիազորություններ»: Նշենք, որ Նախագծի 4-րդ հոդվածն ունի «Օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններ» վերնագիրը, մինչդեռ Նախագծի՝ 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի վերը մեջբերված 30-րդ կետի երկրորդ նախադասությունով սահմանվում է ոչ թե Նախագծում կիրառվող հիմնական հասկացություն, այլ գործառույթներ սահմանող նորմեր: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասի պահանջը, այն է. «( ) Հոդվածների վերնագրերը համապատասխանում են հոդվածների բովանդակությանը ( )»՝ առաջարկում ենք Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 30-րդ կետի երկրորդ եւ երրորդ նախադասություններով սահմանված կարգավորումները սահմանել այլ հոդվածում: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 32-րդ կետին, որի երկրորդ եւ երրորդ նախադասություններով սահմանված կարգավորումները եւս չեն համապատասխանում Նախագծի 4-րդ հոդվածի վերնագրին: 5. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 33-րդ կետում նշված է «/Fair game/» արտահայտությունը: Հարկ է նկատել, որ հայերենում առկա չէ «/» կետադրական նշան, հետեւաբար առաջարկում ենք այդ նշանը փոխարինել փակագծով: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի ողջ տեքստում առկա «/» կետադրական նշաններին: 6. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 35-րդ կետում նշված են «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության» բառերը: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջը, ինչպես նաեւ այն հանգամանքը, որ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ կիառվում է «Կառավարություն» տարբերակը՝ առաջարկում ենք Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 33-րդ կետում նշված «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության» բառերը փոխարինել «Կառավարության» բառով: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի ողջ տեքստում, ցանկացած հոլովաձեւով նշված «Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն» բառերին: Հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջը վերաբերում է նաեւ Նախագծի տարբեր դրույթներում տարբեր հոլովաձերով շարադրրված «Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ» բառերին: Առաջարկում ենք այդ բառերի փոխարեն կիրառել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ կիառված տարբերակը: 7. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում առաջարկում ենք «կետում» բառը փոխարինել «մասում» բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, ինչպես նաեւ այն հանգամանքը, որ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասով հղում է կատարվում նույն հոդվածի 1-ին մասին: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասում նշված «կետով» բառին: 8. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 3-րդ կետի ենթակետերը առաջարկում ենք ճիշտ հերթականությամբ շարադրել: Մասնավորապես՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 3-րդ կետի ենթակետերում առկա է երկու «զ» ենթակետ: Նշվածը կարեւորվում է նաեւ նրանով, որ Նախագծի 55-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ի թիվս այլնի հղում է կատարվում նաեւ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 3-րդ կետի «զ» ենթակետին: 9. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 3-րդ կետի «դ» ենթակետում նշված «Փողերի լվացման եւ ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով» արտահայտությունից առաջարկում ենք հանել «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է Նախագծի ողջ տեքստում օրենքի անվանումները նշող դրույթներում ցանկացած հոլովաձեւով նշված «Հայաստանի Հանրապետության օրենք» արտահայտությունների մեջ առկա «Հայաստանի Հանրապետության» բառերին: 10. Նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն. «Խաղային գործունեության կազմակերպչի՝ նշանակալից մասնակցություն ունեցող բաժնետեր, փայատեր կամ մասնակից կամ նրա իրական շահառու կամ նրանց հետ փոխկապակցված անձ չի կարող լինել այն ֆիզիկական անձը, որը՝ (...) նախկինում պատճառ է հանդիսացել խաղային գործունեության կազմակերպչի սնանկացմանը.»: Գտնում ենք, որ իրավակիրառ փուլում վերոնշյալ կարգավորումը կարող է խնդրահարույց լինել այն հանգամանքով պայմանավորված, որ հասկանալի չէ՝ ինչ միջոցներով է հաստատվելու որեւէ ֆիզիկական անձի նախկինում խաղային գործունեության կազմակերպչի սնանկացման պատճառ հանդիսանալը: Այսինքն տվյալ իրավիճակում իրավակիրառ մարմի կողմից կարող է «պատճառ հանդիսանալու» որակումը տալու համար դրսեւորվել հայեցողական մոտեցում եւ մի դեպքում որոշակի տեսակի ապացույցը ընդունվել հիմք, մեկ այլ դեպքում՝ այդպիսինը չընդունել: 11. Նախագծի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն. «Խաղային գործունեության կազմակերպչի՝ նշանակալից մասնակցություն ունեցող բաժնետեր, փայատեր կամ մասնակից կամ նրանց հետ փոխկապակցված անձ չի կարող լինել այն իրավաբանական անձը՝ 1) որի նշանակալից մասնակցություն ունեցող բաժնետերը, փայատերը կամ մասնակիցը կամ գործադիր մարմինը չի համապատասխանում սույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված պահանջներին.»: Ցանկանում ենք քննարկման առարկա դարձնել այն դեպքերը, երբ իրավաբանական անձի գործադիր մարմինը հանդես է գալիս կոլեգիալ կազմով: Կարծում ենք, որ նման իրավիճակում կարող է խնդրահարույց լինել, այն հարցը՝ ամբողջ կազմի, թե անգամ մեկ անդամի անհամապատասխանությունը Նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված պայմաններին կհանգեցնի տվյալ իրավաբանական անձի խաղային գործունեության կազմակերպչի՝ նշանակալից մասնակցություն ունեցող բաժնետեր, փայատեր կամ մասնակից կամ նրանց հետ փոխկապակցված անձ հանդիսանալու արգելքի: 12. Նախագծի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասում նշված «Օրենքով» բառը առաջարկում ենք փոխարինել «օրենքով» բառով: Նույն դիտարկումը վերաբերում է նաեւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 150.17-րդ հոդվածի վերնագրում առկա «Օրենքով» ձեւակերպմանը: 13. Նախագծի 9-րդ հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն. «Արգելվում է մոլեխաղ /այդ թվում «խաղատուն», «խաղասրահ» /, «ինտերնետ մոլեխաղ», «վիճակախաղ», «բուքմեյքերային գործունեություն» /այդ թվում «բուքմեյքերային գրասենյակ», «տոտալիզատոր» /բառերի, դրանց ածանցյալները կամ թարգմանությունների օգտագործումը այն անձանց կողմից, որոնք չունեն սույն օրենքով սահմանված խաղային գործունեության համապատասխան լիցենզիա:»: Ցանկանում ենք նշել, որ սույն ձեւակերպումն ունի որոշակիության խնդիր: Նախագծի 9-րդ հոդվածի 10-րդ մասը սույն ձեւակերպմամբ արգելում է ցանկացած անձի կողմից ցանկացած իրավիճակում որոշակի բառերի, արտահայտությունների օգտագործումը՝ լիցենզիայի բացակայության դեպքում: Մինչդեռ Նախագծից պարզ է դառնում, որ նշված սահմանափակումը վերաբերում է խաղային գործունեության ոլորտում այդ բառերի եւ արտահայտությունների օգտագործմանը: Առաջարկում ենք Նախագծի 9-րդ հոդվածի 10-րդ մասը լրամշակել՝ ապահովելով նրա համապատասխանությունը նորմատիվ իրավական ակտի նպատակներին եւ վերացնել խոսքի ազատության իրավունքի ոչ իրավաչափ սահմանափակման հանգեցնող մեկնաբանումների հնարավորությունը: 14. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված հապավման հետ կապված հարկ է նշել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է. «Արգելվում են նորմատիվ իրավական ակտում կատարել բառերի կամ տերմինների անհարկի կրճատումներ, ինչպես նաեւ բառերի կամ տերմինների հապավումներ»: Առաջարկում ենք հապավման փոխարեն գրել ամբողջական բառը: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի ողջ տեքստում առկա հապավումներին: Հապավումների հետ կապված հարկ է անդրադառնալ նաեւ Նախագծի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 7-րդ կետում նշված «DEMO» բառին: Այս կապակցությամբ նշենք, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է. «Նորմատիվ իրավական ակտերում օտարերկրյա կազմակերպությունների անվանումները, ֆիզիկական անձանց անունները, աշխարհագրական օբյեկտների անունները, դրանց հապավումները, ինչպես նաեւ թարգմանության ոչ ենթակա իրավական, ֆինանսական, տեխնիկական եւ այլ տերմինները (եզրույթները) գրվում են հայերեն տառադարձությամբ: Անհրաժեշտության դեպքերում հայերեն հապավումների կամ տերմինների հետ փակագծերում կարող են կիրառվել նաեւ լատիներեն կամ օտարալեզու հապավումներ կամ տերմիններ»: Առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի համապատասխանությունը «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջին: 15. Նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված է. «Խաղային գործունեությունը կազմակերպվում եւ անցկացվում է կանոնակարգի (այսուհետ՝ սույն գլխում Կանոնակարգ) հիման վրա»: Նշենք, որ հասկանալի չէ, թե ինչ արտահայտության կամ բառերի փոխարեն է այսուհետ կիրառվելու «Կանոնակարգ» բառը, քանի որ վերը մեջբերված դրույթի ձեւակերպումից բխում է, որ «Կանոնակարգ» բառը այսուհետ կիրառվելու է «կանոնակարգ» բառի փոխարեն: Այս կապակցությամբ հատկանշական է, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված է. «Նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով` իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը»: 16. Նախագծի Նախագծի 22-րդ հոդվածի 7-րդ մասում նշված «ներկայացուցիչ(ներ)ը» բառից առաջարկում ենք հանել «(ներ)» հոգնակի մասնիկը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի 8-րդ մասը, որի համաձայն՝ «Եթե նորմատիվ իրավական ակտում բառը նշված է եզակի թվով, ապա դա տարածվում է նաեւ այդ բառի հոգնակիի վրա եւ ընդհակառակը, եթե տվյալ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ, կամ ուղղակի այլ բան չի բխում այդ իրավական ակտի բովանդակությունից»: 17. Նախագծի 5-րդ գլխի վերնագրում առաջարկում ենք «ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ» եւ «ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ» բառերի տեղերը փոխել՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ այդ գլխով սահմանվող կարգավորումներում կիրառվում են «վիճակախաղերի գործունեության կազմակերպում» եւ «վիճակախաղերի գործունեություն» բառերը: 18. Նախագծի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «Խաղային գործունեության կարգավորման օպերատոր է համարվում միջգերատեսչական մրցութային հանձնաժողովի (այսուհետ Հանձնաժողով) կողմից ընտրված իրավաբանական անձը, որի անցկացման պայմանները եւ պահանջները սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը:»: Ցանկանում ենք նշել, որ, սահմանելով միջգերատեսչական մրցութային հանձնաժողովի կողմից իրականացվող մրցույթի վերաբերյալ կարգավորումներ, Նախագծում առկա չեն միջգերատեսչական մրցութային հանձնաժողովի կազմավորման կարգի, կազմի վերաբերյալ նորմեր, որոնք անհրաժեշտ է նախատեսել՝ խուսափելով օրենսդրական բացից: Ուստի առաջարկում ենք լրամշակել Նախագիծը՝ սույն դիտարկման հաշվառմամբ: 19. Նախագծի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն. «Հանձնաժողովը Օպերատոր ընտրվելու հայտը մերժում է, եթե՝ 1) ներկայացված փաստաթղթերը եւ տեղեկությունները չեն համապատասխանում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ սահմանված Խաղային գործունեության կարգավորման օպերատորին ներկայացվող հիմնական պահանջներին, ոչ ամբողջական են կամ թերի.»: Առաջարկում ենք «, ոչ ամբողջական են կամ թերի» արտահայտությունը հանել, քանզի ներկայացված փաստաթղթերը, թերի կամ ոչ ամբողջական լինելիս, միաժամանակ հանդիսանում են ներկայացվող պահանջներին չհամապատասխանող եւ արդեն իսկ հիմք են Օպերատոր ընտրվելու հայտի մերժման: 20. Նախագծի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետում նշված «ենթաօրենսդրական» բառից հետո առաջարկում ենք լրացնել «նորմատիվ իրավական» բառերը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջը, ինչպես նաեւ՝ նույն օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված հասկացությունը: 21. Նախագծի 39-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն. «Օպերացիոն վկայագրի գործողությունը օպերատորի կողմից կարող է դադարեցվել հետեւյալ դեպքերում ( ) եթե օպերատորն ունի հիմնավոր կասկած առ այն, որ օպերացիոն վկայագիր ստանալու համար դիմելիս ներկայացվել են ակնհայտ կեղծ տեղեկություններ»: Այս համատեքստում հարկ է անդրադառնալ Նախագծի 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետին, որով սահմանված է. «Oպերացիոն վկայագիրը տրամադրվում է 21 տարեկանից բարձր եւ օրինական ներկայացուցչի կամ խնամակալության կամ հոգաբարձության ներքո չգտնվող ֆիզիկական անձանց, ովքեր ( ) օպերացիոն վկայագիր ստանալու նպատակով օպերատորին չեն ներկայացրել կեղծ տեղեկություններ»: Սրանից բխում է, որ օպերացիոն վկայագրի տրամադրման համար դիմելիս կեղծ տեղեկություններ ներկայացնելն արդեն իսկ հիմք է այդ դիմումը մերժելու: Հետեւաբար հասկանալի չէ, թե օպերացիոն վկայագիր ստանալու համար դիմելիս ակնհայտ կեղծ տեղեկություններ ներկայացնելու դեպքում ինչու է դիմումը ընդունվել եւ անձին տրամադրվել օպերացիոն վկայագիր, ինչու ակնհայտ կեղծ տեղեկությունների առկայության դեպքում անձի դիմումը մերժելու փոխարեն նրան տրամադրում են օպերացիոն վկայագիր, այնուհետեւ դադարեցնում դրա գործողությունը: 22. Նախագծի 49-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով սահմանվում է, թե ովքեր չեն կարող մասնակցել Նախագծով սահմանված խաղերին: Մասնավորապես՝ Նախագծի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին եւ 2-րդ կետերով սահմանվում են դրույթներ որոշակի տարիքի չհասած անձանց՝ խաղերի մասնակցելու արգելքի վերաբերյալ: Նախագծի 49-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված է. «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի չհանդիսացող անձանց նկատմամբ սույն հոդվածով սահմանված սահմանափակումները կիրառելի չեն»: Կարծում ենք, որ առնվազն Նախագծի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին եւ 2-րդ կետերով սահմանված տարիքի վերաբերյալ սահմանափակումները պետք է կիրառելի լինեն ցանկացած անձի նկատմամբ, այդ թվում՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի չհանդիսացող անձանց: 23. Նախագծի 50-րդ հոդվածի վերնագիրը եւ 1-ին մասը առաջարկում ենք համապատասխանեցնել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասին, քանզի վերջինս նախատեսում է մոլախաղերով հրապուրվելու հետեւանքով իր ընտանիքը նյութական ծանր դրության մեջ դնելու հիմքով անձին գործունակությունը սահմանափակելու կարգավորում, մինչդեռ Նախագծի 50-րդ հոդվածի վերնագրով եւ 1-ին մասով նախատեսվում է խաղերով հրապուրվելու հետեւանքով իր ընտանիքը նյութական ծանր դրության մեջ դրած անձին սահմանափակ գործունակ ճանաչելու հետեւանքներ: Ուստի առկա է հասկացությունների համապատասխանեցման անհրաժեշտություն: 24. Նախագծի 53-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն. « Խաղային գործունեության կազմակերպման լիցենզիայի հայտ կարող է ներկայացնել այն առեւտրային կազմակերպությունը՝ 1) որի նշանակալից մասնակցություն ունեցող եւ պատասխանատու անձինք, իրական շահառուները համապատասխանում են սույն օրենքի սահմանված պահանջներին,»: Առաջարկում ենք այս սուբյեկտների շարքում ներառել նաեւ նրանց հետ փոխկապակցված անձանց, քանզի Նախագծի 6-րդ հոդվածով նախատեսվող պահանջները առաջադրվում են ոչ միայն կազմակերպչի՝ նշանակալից մասնակցություն ունեցող, պատասխանատու անձանց, իրական շահառուներին, այլ նաեւ նրանց հետ փոխկապակցված անձանց: 25. Նախագծի 56-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «Նախազգուշացումը նախատեսում է նաեւ թույլ տրված խախտումը Վերահսկող մարմնի կողմից սահմանված ժամկետում վերացնելու կամ ապագայում նման խախտումը կանխելուն ուղղված միջոցառումներ ձեռնարկելու հանձնարարական, որի կատարումը պարտադիր է:»: Ցանկանում ենք նշել, որ նախազգուշացման հետ մեկտեղ, տրվող հանձնարարականի պահանջների կատարումը, համարվելով պարտադիր, չի ապահովվել համապատասխան սանկցիայով, մասնավորապես Նախագծով նախատեսված չէ հանձնարարականի պահանջների չկատարման կամ թերի կատարման դեպքում կիրառվող պատասխանատվության միջոց: Գտնում ենք, Վերահսկող մարմնի կողմից սահմանված ժամկետում խախտումը վերացնելու կամ ապագայում նման խախտումը կանխելուն ուղղված միջոցառումներ ձեռնարկելու հանձնարարականի կատարումն երաշխավորելու նպատակով առկա է անհրաժեշտություն եւ առաջարկում Նախագծում համապատասխան կարգավորւմները նախատեսել: 26. Առաջարկում ենք «Գովազդի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում օրենքի հերթական համարից հետո նշված «-Ն» տառը հանել, քանի որ «Գովազդի մասին» օրենքում վերջինիս նորմատիվ բնույթի մասին նշումը բացակայում է: 27. «Լիցենզավորման մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում նշված «(այսուհետ՝ Օրենք)» բառերն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ այդ նախագծում «Օրենք» բառն այլեւս չի կիրառվում: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Գովազդի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առկա «(այսուհետ՝ Օրենք)» բառերին: 28. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում նախատեսվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 150.17-րդ հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ, մինչդեռ Օրենսգրքում առկա չէ 150.17-րդ հոդված: Առաջարկում ենք շտկել վրիպակը եւ հղում կատարել ճիշտ հոդվածին: Միաժամանակ առաջարկում ենք «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 150.17-րդ հոդվածի պարբերությունները համարակալել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի պահանջները: 29. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենսգրքում լրացնել նոր՝ 165.12-րդ հոդված, մինչդեռ Օրենսգրքում դեռեւս առկա չէ 165.11-րդ հոդված: Առաջարկում ենք շտկել վրիպակը: 30. «Հայաստանի Հանրապետության Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածում առաջարկում ենք հստակեցնել դրանով կատարվող հղումը՝ նշելով, որ համապատասխան փոփոխությունը կատարվում է Հայաստանի Հանրապետության Հարկային օրենսգրքի 254-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետում: Նշենք, որ այս առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասից: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Հայաստանի Հանրապետության Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 4-րդ հոդվածին: Մանսավորապես՝ առաջարկում ենք հստեկցնել, որ համապատասխան փոփոխությունը կատարվում է Հայաստանի Հանրապետության Հարկային օրենսգրքի 267-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետում: 31. «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի լրիվ անվանումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասին, այն է՝ «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն: Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս նշվում է օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն»: 32. «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում նոր լրացվող 222.25-րդ հոդվածի վերնագիրը առաջարկում ենք լրամշակել, քանզի վերջինս իր բնույթով օրենսդրական կարագավորում նախատեսող նորմ է՝ օրենքով սահմանված վերահսկող մարմնի կողմից խաղային ոլորտի կարգավորման օպերատորի տեղեկատվական եւ տեխնիկական միջոցների կառավարման եւ էլեկտրոնային կառավարման համակարգին ադմինիստարտիվ մատչման լիազորություններ ստանալու վերաբերյալ գործերի հատուկ վարույթի կարգին վերաբերող կարգավորում նախատեսելով: Մինչդեռ հոդվածի վերնագիրն իր բնույթով հոդվածով նախատեսվող բոլոր կարգավորումները ընդհանրացնող միտք է եւ իր հերթին առանձին կարգավորումներ չի կարող նախատեսել: 33. «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում նոր լրացվող 31.9-րդ գլուխը, որպես հատուկ վարույթի առանձին տեսակ ունի դատական վարույթին բնորոշ մի շարք տարրերի թերի կարգավորման խնդիր, քանզի բացակայում են խաղային ոլորտի կարգավորման օպերատորի տեղեկատվական եւ տեխնիկական միջոցների կառավարման եւ էլեկտրոնային կառավարման համակարգին ադմինիստրատիվ մատչման լիազորություններ ստանալու վերաբերյալ օրենքով սահմանված վերահսկող մարմնի դիմումին ներկայացվող պահանջների, այն ներկայացման կարգի, գործն էության լուծող դատական ակտին ներկայացվող պահանջների վերաբերյալ կարգավորումները, որոնք առաջարկում ենք լրացնել՝ «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծով նախատեսված կարգավորումների համապարփակությունն ապահովելու նպատակով: 34. «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Հայաստանի Հանարապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում նոր լրացվող 225.25-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն. «Սույն գլխով նախատեսված գործերով վարչական դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը վերջնական է, վերանայման ենթակա չէ եւ ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից:»: Սույն կարգավորման հիման վրա խաղային ոլորտի կարգավորման օպերատորի տեղեկատվական եւ տեխնիկական միջոցների կառավարման եւ էլեկտրոնային կառավարման համակարգին ադմինիստրատիվ մատչման լիազորություններ ստանալու վերաբերյալ գործերի վարույթով կայացվող դատական ակտերը ենթակա չեն լինելու բողոքարկման եւ դատական վերանայման: Հայրենական վարչական դատավարական իրավունքում գործում է կայացված դատական ակտերի բողոքարկելի լինելու սկզբունքը: Սակայն ցանակնում ենք նաեւ ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքին, որ հավաքի անցկացման մասին համայնքի ղեկավարի որոշումների եւ գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով կայացվող դատական ակտը, ըստ Հայաստանի Հանարապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի, վերանայման ենթակա չէ, ինչը Սահմանադրական դատարանի ՍԴՈ-1314 որոշմամբ ճանաչվել է Սահմանադրությանը համապատասխանող, քանզի Սահմանադրական դատարանի կողմից առանձնացվել են հավաքի անցկացման մասին համայնքի ղեկավարի որոշումների եւ գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերին բնորոշ այնպիսի հատկանիշներ, որոնց դեպքում հատուկ վարույթի շրջանակներում վարչաարդարադատական ընդհանուր կանոններից տարբեր՝ առանձնահատուկ իրավակարգավորումներ նախատեսելը կոչված է երաշխավորելու Սահմանադրությամբ նախատեսված (61-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 75-րդ հոդված)՝ արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունքի իրականացման կազմակերպական եւ ընթացակարգային ընդհանուր սկզբունքների իրացումը, միտված է արագ, արդյունավետ արդարադատության իրականացմանը, հանրային իրավական նշանակության հրատապ հարցերի լուծմանն ու անձանց Սահմանադրությամբ ու օրենքով նախատեսված իրավունքների պաշտպանությանը: Ելնելով վերոգրյալից գտնում ենք՝ «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Հայաստանի Հանարապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում նոր լրացվող 225.25-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսվոող կարգավորումը լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի՝ հիշատակված ՍԴՈ-1314 որոշման համատեքստում այնպիսի փաստարկներով, որոնք տարակարծության տեղիք չեն՝ արդյոք քննարկվող իրավահարաբերությունների շրջանակներում վարչաարդարադատական ընդհանուր կանոններից տարբեր՝ առանձնահատուկ իրավակարգավորումներ նախատեսելը Սահմանադրությանը համապատասխան է: 35. Որպես Նախագծերի փաթեթում ներառված բոլոր նախագծերի ուժի մեջ մտնելու ժամկետ սահմանված է 2024 թվականի հուլիսի 1-ը: Այս կապակցությամբ նշենք, որ Նախագծերի փաթեթի որոշ նախագծերով սահմանված են կարգավորումներ, որոնք բխում են Նախագծի այնպիսի կարգավորումներից, որոնց գործելը հնարավոր է միայն համապատասխան ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի առկայության դեպքում: Այսպես՝ Նախագծի 60-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանվում է, որ Նախագծից բխող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունվելու են Նախագծի ուժի մեջ մտնելուց (2024 թվականի հուլիսի 1-ից) հետո վեց ամսվա ընթացքում: Հետեւաբար առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթում առկա նախագծերի ուժի մեջ մտելու ժամկետը որոշելիս հաշվի առնել նաեւ վերոնշյալ հանգամանքը: Միաժամանակ նշենք, որ Նախագծերի փաթեթում առկա են մի շարք վրիպակներ, ոչ հստակ ձեւակերպումներ: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծերի փաթեթում Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության համապատասխանության տեսանկյունից խնդրահարույց նորմեր առկա չեն: Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումների հստակությունը, ինչպես նաեւ համապատասխանությունը միմյանց, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի, Վարչական դատավարության օրենսգրքի եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին: Հաշվի առնելով Նախագծերի փաթեթի ծավալը՝ նշենք, որ սույն եզրակացությունը չի բացառում Նախագծերի փաթեթի լրացուցիչ ուսումնասիրության եւ քննարկման արդյունքում նոր առաջարկությունների, դիտողությունների եւ եզրահանգումների ներկայացում:
ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ՝ Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248), Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248), Լ.Պետրոսյան (հեռ.` 011-513-248) 05.02.2024թ.
Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության մասին Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ անհրաժեշտություն է առաջանալու մի շարք այլ օրենքներում համապատասխան փոփոխություններ կամ լրացումներ կատարելու: Ինչպես օրինակ՝ Նախագծերի փաթեթով նախատեսվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մեջ առկա «խաղատուն» բառերը վերացնել: Հետեւաբար առաջարկում ենք համապատասխան փոփոխություն կատարել նաեւ «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետում, 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետում, «Տեղական ինքնակառավարման մարմինների մասին» օրենքի 45-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետում առկա «խաղատուն» բառերի նկատմամբ եւ այլն: Նախագծերի փաթեթին առնչվող Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:
ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ՝ Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248), Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248), Լ.Պետրոսյան (հեռ.` 011-513-248) 05.02.2024թ.
Փաթեթն (այսուհետ՝ Փաթեթ) ուղղված է խաղային գործունեության ոլորտում ծագող իրավահարաբերությունների կարգավորմանը, ինչպես նաեւ դրա նկատմամբ պետական վերահսկողության մեխանիզմների կատարելագործմանը: Սահմանվում են մոլեխաղ, ինտերնետ մոլեխաղ, բուքմեյքերային գործունեության միջոցով կազմակերպվող խաղ, վիճակախաղ եւ շահումով այլ խաղ հասկացությունները, ինչպես նաեւ խաղային գործունեության կազմակերպմանը ներկայացվող ընդհանուր պահանջները: Փաթեթում ընդգրկված «Խաղային գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: 1. Նախագծի 1-ին հոդվածով որպես օրենքի կարգավորման նպատակ է սահմանվում Հայաստանի Հանրապետության խաղային գործունեության կարգավորման միջոցով խաղացողների շահերի պաշտպանությունը, Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական զարգացման խթանումը, նորարարության զարգացումը եւ ներդրումների ապահովումը: Կարծում ենք, նպատակների նմանատիպ ձեւակերպումը բավականաչափ ընդհանրական է, առավել եւս, որ Նախագծում տեղ չեն գտել նշված նպատակների ուղղակի իրականացմանն ուղղված կոնկրետ մեխանիզմներ: Բացի այդ, խաղային գործունեության կարգավորումը դժվար է դիտարկել որպես տնտեսական զարգացման խթան՝ պայմանավորված սահմանված նպատակի եւ ընտրված գործիքի՝ խաղային գործունեության կարգավորման բնույթով: Մյուս կողմից՝ խաղային գործունեությունը մինչ այժմ գտնվել եւ գտնվում է օրենսդրական որոշակի սահմանափակումների տակ (այն տրամաբանությամբ, որ գործունեության այս տեսակը հանրային շահերի տեսանկյունից համարվում է բացասական երեւույթ, ուստի օրենսդրական տարբեր արգելքներ ու սահմանափակումներ են մտցվել՝ հատկապես երիտասարդությանը եւ հասարակության խոցելի խմբերին այս երեւույթից հեռու պահելու նպատակով), այնինչ՝ «Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական զարգացման խթանումը, նորարարության զարգացումը եւ ներդրումների ապահովումը» սկզբունքորեն ենթադրում է ոչ միայն նշված սահմանափակումների վերացում, այլեւ հարկային եւ ներդրումային արտոնությունների տրամադրում: Այս առումով, առաջարկվում ենք օրենքի կարգավորման նպատակները վերաձեւակերպել՝ դրանք հնարավորինս կոնկրետացնելու եւ ճշգրտելու համար: 2. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 15-րդ կետով սահմանվում է, որ խաղային գործունեության կազմակերպիչն ապահովում է «լիցենզիայի գործողության ժամանակահատվածում Հայաստանի Հանրապետության բանկում պետական տուրքի գումարի կրկնակի չափով երաշխիքային ավանդի առկայություն»: Այս կապակցությամբ առաջանում են որոշ հարցադրումներ: Նախ, «Հայաստանի Հանրապետության բանկ» ձեւակերպումը կոռեկտ չէ եւ վերանայման կարիք ունի, քանի որ «Հայաստանի Հանրապետության բանկ» որպես այդպիսին, գոյություն չունի (ըստ երեւույթին նկատի է ունեցվել ՀՀ ռեզիդենտ որեւէ բանկը, թեեւ երաշխիքային ավանդի համար, ըստ էության, տարբերություն չկա թե այդ ավանդը ռեզիդենտ, թե՞ ոչ ռեզիդենտ բանկում է): Բացի այդ, անհրաժեշտ է հստակեցնել, թե խոսքը տվյալ գործունեությամբ զբաղվելու համար լիցենզիայի տրամադրման համար գանձվող պետական տուրքի տարեկան, թե՞ խաղադրույք ընդունելու իրավունք ձեռք բերելու համար գանձվող պետական տուրքի մեծության մասին է: Նույն խնդիրն առկա է նաեւ 53-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետում: 3. Նախագծի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասով արգելվում է օտարերկրյա պետություններում կազմակերպված խաղային գործունեության մասնակցությանը հնարավորության ստեղծումը, ինչպես նաեւ դրանց գովազդումը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում կամ Հայաստանի Հանրապետությունում հասանելի ամբողջ համացանցի տիրույթում: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը սահմանում է oտարերկրյա պետություններում կազմակերպված եւ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված համապատասխան լիցենզիա չունեցող կազմակերպությունների կողմից կազմակերպված խաղերին մասնակցության հնարավորության եւ հասանելիության արգելափակման դեպքերը եւ կարգը: Կարծում ենք, նշված մասերի միջեւ գոյություն ունի որոշակի անհամապատասխանություն, քանի որ 1-ին մասով իմպերատիվ կերպով արգելվում է խաղային գործունեության մասնակցությանը հնարավորության ստեղծումը: Հետեւաբար, Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը՝ նման կազմակերպությունների կողմից կազմակերպված խաղերին մասնակցության հնարավորության եւ հասանելիության արգելափակման դեպքերի սահմանման լիազորության վերապահումն ավելորդ է, քանի որ Նախագծի 9-ին հոդվածի 1-ին մասը նման դեպքերի հնարավորություն չի նախատեսում: Իսկ եթե, այնուամենայնիվ, նման դեպքեր կարող են լինել, ապա անհրաժեշտ է դրանք սահմանել սույն Նախագծով: Ի դեպ, պետք է նշել, որ այս կարգավորումը տեղ է գտել ներկայումս Ազգային ժողովում պաշտոնական շրջանառության մեջ գտնվող «Շահումով խաղերի, ինտերնետ շահումով խաղերի եւ խաղատների մասինե օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» եւ «Վիճակախաղերի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերի փաթեթում (Կ-753-26.12.2023-ՏՀ-011/0): Կարծում ենք, անհրաժեշտ է քննարկել սույն Փաթեթի շրջանակներում վերջիններիս դրույթների իրացման հնարավորությունը, քանի որ Փաթեթի ընդունումից հետո այդ օրենքները ուժը կորցրած են ճանաչվելու: 4. Նախագծի 13-րդ հոդվածով սահմանվում է, որ խաղային գործունեության կազմակերպիչները էլեկտրոնային եղանակով Վերահսկող մարմին են ներկայացնում ֆինանսական հոսքերի մասին ամսական հաշվետվություն, որի ներկայացման կարգը, ժամկետները սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը, իսկ հաշվետվության ձեւն ու բովանդակությունը՝ Վերահսկող մարմնի ղեկավարը: Կարծում ենք, անհրաժեշտ է սույն Նախագծով սահմանել, թե ֆինանսական հոսքերի մասին հաշվետվությունն ի՞նչ տեղեկատվություն պետք է ներառի՝ մի կողմից կազմակերպիչների գործունեության թափանցիկության ապահովման, իսկ մյուս կողմից՝ առավել արդյունավետ վերահսկողություն իրականացնելու նպատակով: 5. Նախագծի 25-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն խաղային գործունեության կարգավորման օպերատորի գործունեությունը կարող է ֆինանսավորվել (կամ իրականացվել) ՊՄԳ պայմանագրով սահմանված կարգով «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված ՊՄԳ ծրագրի շրջանակներում: «Պետություն-մասնավոր գործընկերություն» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 13-րդ կետով ՊՄԳ ծրագիրը սահմանվում է որպես. «մասնավոր հատվածի մասնակցությամբ հանրային ենթակառուցվածքի կառուցմանը եւ (կամ) բարելավմանը եւ (կամ) շահագործմանը եւ (կամ) տեխնիկական սպասարկմանը միտված ծրագիր, որի ռիսկերը բաշխված են հանրային գործընկերոջ եւ մասնավոր հատվածի միջեւ, եւ որն ունի առնվազն հինգ տարվա տեւողություն՝ հաշվարկված ՊՄԳ պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելու համար անհրաժեշտ բոլոր նախապայմանների (conditions precedent) իրականացման օրվանից»: Նույն օրենքով հանրային ենթակառուցվածքը սահմանվում է որպես «հանրային հետաքրքրություն կամ շահ ներկայացնող հիմնական միջոց (այդ թվում՝ շենքեր, կառուցվածքներ, սարքավորումներ) եւ (կամ) ոչ նյութական ակտիվ, որն օգտագործվում է հանրային ծառայությունների մատուցման նպատակով (կամ դրա առնչությամբ) եւ որի շահագործումը եւ (կամ) կառուցումը եւ (կամ) բարելավումը եւ (կամ) տեխնիկական սպասարկումն ապահովում է մասնավոր գործընկերը՝ ՊՄԳ պայմանագրի համաձայն», իսկ հանրային ծառայությունը սահմանվում է որպես. «հանրային շահերից բխող գործունեություն, որը սովորաբար իրականացվում է պետական մարմինների կողմից եւ (կամ) վերջիններիս անունից եւ (կամ) որի համար հիմնական պատասխանատվությունը կրում է պետական մարմինը, ինչպես նաեւ «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքի իմաստով հանրային ծառայությունների կարգավորվող ոլորտի ցանկացած ծառայություն կամ գործունեություն»: Օպերատորի գործունեությունը, որն արտացոլված է Նախագծի 37-րդ հոդվածով սահմանվող գործառույթներում, մեր կարծիքով, դժվար է դիտարկել որպես հանրային շահերից բխող գործունեություն եւ, այդ տեսանկյունից, չի տեղավորվում «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքով սահմանվող կարգավորումների շրջանակներում: Ավելին, ՀՀ Կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ի N 1183-Ն որոշմամբ պետություն-մասնավոր գործընկերության ծրագրերի շրջանակում մատուցվող հանրային ծառայությունների ոլորտներ են սահմանվել հետեւյալները` ա. առողջապահություն, բ. կրթություն, գ. էներգետիկա, դ. ջրային տնտեսություն, ե. տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ եւ ծառայություններ, զ. կոշտ թափոնների հավաքում, մշակում եւ հեռացում, է. փոստային ենթակառուցվածքներ եւ ծառայություններ, ը. կենսաչափական տվյալներ պարունակող անձնագրերի տրամադրում եւ էլեկտրոնային նույնականացման համակարգ: Կարծում ենք, վերը նշվածը մեկ անգամ եւս հիմնավորում է մեր այն տեսակետը, որ խաղային գործունեության կարգավորման օպերատորի գործունեությունը չի կարող դիտարկվել որպես հանրային շահերից բխող գործունեություն, հետեւաբար՝ նաեւ ֆինանսավորվել (կամ իրականացվել) «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված ՊՄԳ ծրագրի շրջանակներում: 6. Նախագծի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն Հանձնաժողովը Օպերատոր ընտրվելու հայտը մերժում է, եթե ներկայացված գործարար ծրագիրը չի համապատասխանում սույն օրենքի պահանջներին: Կարծում ենք, նման ձեւակերպումը պարունակում է Հանձնաժողովի կողմից սուբյեկտիվ մոտեցումների դրսեւորման ռիսկեր, պայմանավորված այն հանգամանքով, որ Նախագծում օրենքի նպատակներից որոշները բավականաչափ ընդհանրական են: Մասնավորապես, ինչպես արդեն նշեցինք սույն եզրակացության դիտողությունների 1-ին կետում, ի թիվս այլ նպատակների, Օրենքի կարգավորման նպատակ է սահմանվում նաեւ Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական զարգացման խթանումը: Վերջինս, բավականաչափ ընդհանրական, մեկնաբանելի եւ լայն հասկացություն է եւ «լավ» կամ բավականին «հարմար» փաստարկ է գործարար ծրագրով պայմանավորված Օպերատոր ընտրվելու հայտի մերժման համար: 7. Նախագծի 51-րդ հոդվածը սահմանում է քաղաքացու կողմից իր մասնակցության արգելման կարգը: Մասնավորապես, Օպերատորին ներկայացվող դիմումով քաղաքացին կարող է պահանջել արգելելու իր մասնակցությունը խաղերին: Ընդ որում, խաղերին մասնակցությունն արգելվում է քաղաքացու դիմումի հիման վրա, դիմումի ներկայացման հաջորդ օրվանից անորոշ ժամկետով, իսկ արգելքը կարող է վերացվել քաղաքացու դիմումի հիման վրա դիմումում նշված օրվանից, իսկ օր նշված չլինելու դեպքում դիմումի ներկայացմանը հաջորդող երրորդ աշխատանքային օրվանից: Կարծում ենք, անհրաժեշտ է սահմանել նաեւ այն ժամանակահատվածը, որի լրանալուց հետո միայն քաղաքացին կկարողանա խաղերին մասնակցության արգելքը վերացնելու դիմում ներկայացնել: Հակառակ դեպքում այն կարող է դառնալ պերմանենտ (շարունակական) գործընթաց՝ իմաստազրկելով տվյալ դրույթի բուն գաղափարը եւ նպատակը: Փաթեթում ընդգրկված մյուս նախագծերի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունի՝ վերը նշված դիտողությունները հաշվի առնելու տեսանկյունից:
ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ կատարող՝ գլխավոր մասնագետ Գ. Կիրակոսյան (հեռ.՝ 011 513-603) 31.01.2024թ.
Կառավարության կողմից ներկայացվել է «Խաղային գործունեության կարգավորման մասին» օրենքի նախագիծը, ինչպես նաեւ մի շարք հարակից օրենքներում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին օենքների նախագծեր (այսուհետ՝ Նախագծերի փաթեթ): Ներկայումս մոլեխաղերի ոլորտը կարգավորվում է «Շահումով խաղերի, ինտերնետ շահումով խաղերի եւ խաղատների մասին» օրենքով, իսկ «Վիճակախաղերի մասին» օրենքը կարգավորում է վիճակախաղերի կազմակերպման գործունեության հետ կապված հարաբերությունները, ինչպես նաեւ սահմանում է դրա նկատմամբ պետական վերահսկողությունը: Բանն այն է, որ վերոնշյալ օրենքներով սահմանված կարգավորումներից դուրս են մնացել տարբեր բնույթի կարեւորագույն հայեցակետեր: Օրինակ, վերջին 30 տարվա ընթացքում տեխնիկական չափորոշիչների (ստանդարտների) բացակայություն, չլիցենզավորված ծրագրային ապահովման միջոցների եւ բարոյապես ու ֆիզիկապես մաշված խաղային սարքավորումների առկայություն, խաղացողների շահերի պաշտպանության գործուն մեխանիզմների բացակայություն, պատասխանատու խաղի (Responsible Gaming) եւ արդար խաղի (Fair Game Play) կանոնների բացակայություն, խաղային պրոցեսում տեղի ունեցող իրադարձությունների մոնիտորինգի եւ ֆինանսական հոսքերի վերահսկողության բացակայություն, միջազգային շուկայում ոչ մրցունակ խաղային ոլորտ: Վերոնշյալ պահանջներն առանց խաղային ոլորտի թվայնացման անհնար է ապահովել, մասնավորապես բացառել, նույնիսկ նվազեցնել ոլորտի ռիսկայնությունը եւ ապահովել հարկային եկամուտների աճը: Ներկայումս նաեւ անհրաժեշտություն է առաջացել տարանջատել վիճակախաղը տոտալիզատորից, իսկ ավելի ստույգ՝ բուքմեյքերական գործունեությունից, որի մասն է կազմում տոտալիզատորը: Նշենք նաեւ, որ արդի գիտատեխնիկական առաջընթացը, ցանցային, տելեկոմունիկացիոն միջոցների զարգացումը հանգեցրել են նրան, որ վիճակախաղերի ասպարեզում եւս լայն տարածում են գտնում ցանցային, ինտերակտիվ վիճակախաղերը, մինչդեռ նման վիճակախաղերի (այդ թվում՝ էլեկտրոնային կամ ինտերնետային) կազմակերպման եւ անցկացման հետ կապված հարաբերությունները գործող օրենսդրությամբ ներկայումս կարգավորված չեն: Այսպիսով, Նախագծերի փաթեթով՝ - պատշաճ վերահսկողություն իրականացնելու նպատակով նախատեսվում է խաղային գործունեության կազմակերպիչների, ինչպես նաեւ վիճակախաղի գործունեության կազմակերպիչների տեղեկատվական համակարգերի, ծրագրային միջոցների, տվյալների բազաների եւ խաղային արտադրանքների միացումը խաղային ոլորտի էլեկտրոնային կառավարման համակարգին՝ մոնիտորինգային կենտրոնին. - սահմանվում են խաղերին մասնակցելու սահմանափակումները, մասնավորապես, սահմանվում են քաղաքացիների՝ խաղերին մասնակցության արգելքի ընդհանուր կանոնները (ընդ որում, արգելվելու է այն քաղաքացիների մասնակցությունը օրենքով սահմանված խաղերին, ովքեր հանդիսանում են սահմանված որեւէ տեսակի սոցիալական աջակցության ծրագրի շահառու, օգտվում են պետական բյուջեի ֆինանսավորմամբ կամ համաֆինանսավորմամբ իրականացվող սուբսիդավորման որեւէ ծրագրից, ճանաչվել են սնանկ կամ ունեն չմարված (չներված) պարտավորություններ, գտնվում են սնանկության վարույթում, հաշվառված են կախվածությունների բուժման ազգային կենտրոնում. - արգելվում է օտարերկրյա պետություններում կազմակերպված խաղային գործունեության մասնակցությանը հնարավորության ստեղծումը, ինչպես նաեւ դրանց գովազդումը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում եւ «ԱՄ» դոմենային տիրույթում. - առաջարկվում է նախատեսել, որ օտարերկրյա պետություններում կազմակերպված եւ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված համապատասխան գործունեության լիցենզիա չունեցող, ՀՀ տարածքում ինտերնետ կամ նմանօրինակ գլոբալ համակարգի եւ ցանկացած համակարգված ցանցային կապուղիների միջոցով խաղացողին որեւէ խաղային ինտերակտիվ հարթակում կազմակերպվող խաղի մասնակցելու հնարավորություն ստեղծող կազմակերպությունների կայքերը ենթակա են արգելափակման. - առաջարկվում են կարգավորումներ, որոնք հնարավորություն կտան ստեղծելու բարենպաստ օրենսդրական միջավայր ՀՀ քաղաքացի չհամարվող խաղացողների ներգրավման տեսանկյունից՝ ՀՀ քաղաքացի չհամարվող ֆիզիկական անձանց համար հնարավություն ստեղծելով խաղադրույքներ կատարել եւ շահումներն ստանալ արտարժույթով, ինչը բավականին գրավիչ կդարձնի ներքին շուկան օտարերկրացիների համար եւ այլն: «Խաղային գործունեության կարգավորման մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ նաեւ՝ Նախագիծ), ինչպես նաեւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ կցանկանայինք ներկայացնել հետեւյալ առաջարկությունները եւ նկատառումները. 1. Նախագծի 49-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ «Արգելվում է այն քաղաքացիների մասնակցությունը սույն օրենքով նախատեսված խաղերին, ովքեր՝ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հաշվառված են ընտանիքների սոցիալական գնահատման համակարգում եւ ընտանիքի անապահովության հիմքով իրականացվող ծրագրի շահառու, ինչպես նաեւ պետական սոցիալական բնակարանային ֆոնդի կացարաններում բնակվող անձինք են»: Առաջարկում ենք ոչ միայն սոցիալական գնահատման համակարգում հաշվառման մեջ գտնվելու ժամանակահատվածում արգելել քաղաքացու մասնակցությունը խաղերին, այլ նաեւ հաշվառումից դուրս գալուց հետո եւս որոշակի ժամանակահատված սահմանել, որի ընթացքում եւս կարգելվի քաղաքացիների մասնակցությունը խաղերին (օրինակ՝ վերոնշյալ հաշվառումից դուրս գալու օրվանից հաշված՝ 6 ամսվա ընթացքում). 2. Նույնն առաջարկում ենք նաեւ քաղաքացու գործունակության սահմանափակումը վերացվելու դեպքում: Նախատեսել կարգավորում, համաձայն որի քաղաքացու գործունակություն սահմանափակումը վերացվելու օրվանից հաշված՝ համապատասխան ժամանակահատվածում (օրինակ 1 տարվա ընթացքում) կարգելվի վերջինիս մասնակցությունը խաղերին. 3. Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ Նախագծով նախատեսվող՝ քաղաքացիների կողմից խաղերին մասնակցելու արգելքների շարքում նշվում է նաեւ քաղաքացու սպառողական վարկի ընդհանուր ծավալը վերջինիս տարեկան եկամուտների 40%-ը գերազանցելը, որը սակայն, Նախագծում առկա չէ: Հաշվի առնելով սոցիալական առումով վերոնշյալ արգելքի սահմանման նպատակահարմարությունը՝ առաջարկում ենք այն Նախագծում եւս ավելացնել՝ իհարկե եթե գործնականում եւ տեխնիկապես հնարավոր է ապահովել համապատասխան հսկողություն: 4. Նախագծի 49-րդ հոդվածի 4-րդ եւ 5-րդ, 52-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ եւ 3-րդ մասերով Օպերատորի եւ Կազմակերպչի համար նախատեսված են պարտականություններ, որոնց խախտման համար, սակայն, «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծում պատասխանատվություն սահմանված չէ: Եզրահանգում Հաշվի առնելով վերոնշյալ առաջարկությունները եւ նկատառումները՝ կարծում ենք «Խաղային գործունեության կարգավորման մասին» օրենքի նախագիծը եւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը սոցիալական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունեն: Նախագծերի փաթեթում ներառված այլ օրենքների նախագծերի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան:
ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝ ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ Հեռ. /011/ 513 235 ներք. /1618/ 05.02.2024թ.
|
