ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Բռնադատվածի եւ բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի կարգավիճակ ունեցող անձանց իրավունքների եւ սոցիալական պաշտպանության մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ՝ Պ-255-06.05.2022-ՊԻ-011/0) վերաբերյալ Ազգային ժողովի պատգամավորներ Ալեն Սիմոնյանի եւ Արթուր Դավթյանի կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Բռնադատվածի եւ բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի կարգավիճակ ունեցող անձանց իրավունքների եւ սոցիալական պաշտպանության մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ՝ Պ-255-06.05.2022-ՊԻ-011/0) (այսուհետ` Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը:       ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ              ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                              ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ     27.05.2022թ.  Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1.  «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը՝ միայն համարակալված ենթակետերի:»: Հիմք ընդունելով մեջբերված դրույթը՝ նշենք, որ Նախագծի 4-րդ հոդվածում առաջին չհամարակալված պարբերությունը եւս պետք է համարակալել, ըստ այդմ՝ վերանայելով տվյալ հոդվածի մասերի եւ կետերի համարակալումը: 2.   Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իրենց վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը: Բացի այդ, օրենքը պետք է ձեւակերպվի այնպես, որ մասնավոր անձինք օժտված լինեն հանրային իշխանության կամայական միջամտությունների դեմ արդյունավետ պաշտպանության հնարավորությամբ (տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի Օլսսոն ընդդեմ Շվեդիայի թիվ 10465/83 գործով 24.03.1988 թվականին կայացված վճռի 61-րդ կետը): Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն` «Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ»: Արձանագրենք, որ օրենքի բավարար հստակությամբ ձեւակերպված լինելու պահանջն ինքնանպատակ չէ, այլ ուղղված է վերջինիս որոշակիության եւ կանխատեսելիության ապահովմանը: Այլ կերպ ասած, միայն տվյալ պահանջների պահպանման արդյունքում համապատասխան սուբյեկտը սահմանված նորմի հետ հնարավորություն կունենա համադրելու իր վարքագիծը: Վերը ներկայացվածի լույսի ներքո անդրադարձ կատարելով Նախագծի մի շարք հոդվածների սահմանադրաիրավական որոշակիության սկզբունքի հետ խնդրահարույց լինելու հարցին նշենք՝ 1)   Օրինակ՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում սահմանված է հետեւյալը. «Սույն օրենքի իմաստով բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձինք են՝ «1. Հայաստանի Հանրապետությունում մշտապես բնակվող նախկին ԽՍՀՄ այն քաղաքացիները, քաղաքացիություն չունեցող անձինք կամ օտարերկրյա քաղաքացիները, ովքեր խորհրդային կարգերի ժամանակաշրջանում (սկսած 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ից) նախկին ԽՍՀՄ-ի տարածքում քաղաքական շարժառիթներով` 1)դատապարտվել են 1961 թվականի ՀԽՍՀ քրեական օրենսգրքի նախկին խմբագրությամբ 58, 61, 63, 64, 65, 67, 69, ինչպես նաեւ 206/1 հոդվածներով կամ 1927 թվականի ՀՍՍՌ քրեական օրենսգրքի նույն բովանդակությամբ հոդվածներով կամ նախկին ԽՍՀՄ այլ հանրապետությունների քրեական օրենսգրքերի համապատասխան հոդվածներով, քաղաքական այլախոհությունը ճնշելու կամ սահմանափակելու նպատակ հետապնդող այլ հոդվածներով եւ հետագայում արդարացվել.»: Մեջբերված նորմի պարագայում անհասկանալի է՝ ինչ են իրենցից ենթադրում քաղաքական շարժառիթները, գործնականում ինչպես են պարզվելու տվյալ շարժառիթների բնույթը: Հետեւաբար՝ առաջարկում ենք հստակեցնել քննարկվող հատվածը հասկացության բովանդակության բացահայտման տեսանկյունից: Բացի այդ, Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում ՀԽՍՀ քրեական օրենսգրքով սահմանված հանցակազմերի շրջանակի ընդլայնման անչությամբ Նախագծին կից ներկայացված հիմնավորմամբ պատճառաբանություն առկա չէ, հետեւաբար՝ կարծում ենք այս հարցը լրացուցիչ հիմնավորման անհրաժեշտություն ունի: Միաժամանակ՝ քաղաքական շարժառիթներ եզրույթի ոչ որոշակի լինելն առավել ընդգծելի է Նախագծի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի պարագայում, այն է՝ «Հայաստանի Հանրապետության այն քաղաքացիները, քաղաքացիություն չունեցող անձինք կամ օտարերկրյա քաղաքացիները, ովքեր 1991 թ. սեպտեմբերի 21-ից հետո Հայաստանի Հանրապետությունում քաղաքական շարժառիթներով` 1)դատապարտվել են քրեական օրենսգրքի տարբեր հոդվածներով քաղաքական հայացքների, կուսակցական, ազգային, կրոնական պատկանելիության, ինչպես նաեւ հասարակական հայացքների համար կամ առանց օրինական հիմքի ենթարկվել են քրեական հետապնդման եւ նրանց նկատմամբ գործերը կարճվել են կամ հետագայում արդարացվել են.»: Համեմատական վերլուծություն կատարելով Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հետ՝ նկատելի է, որ այդ պարագայում ՀԽՍՀ քրեական օրենսգրքի հոդվածների որոշակի շրջանակին հղում կատարելը ինչ-որ կերպ ընկալելի է դարձնում քննարկվող եզրույթը, մինչդեռ՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետում անորոշ շրջանակի հոդվածների հղում կատարելը խնդրահարույց է օրենքի կանխատեսելիության պահանջի պահպանվածության հրամայականի տեսանկյունից:  2) Օրինակ՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը սահմանում է հետեւյալը՝ «առանց օրինական հիմքի ենթարկվել են քրեական հետապնդման եւ նրանց նկատմամբ գործերը կարճվել են կամ հետագայում արդարացվել են.»: Տվյալ կարգավորման պարագայում եւս անորոշ է հանցագործությունների շրջանակը, ինչն էլ հանգեցնում է այդ հիմքի պարագայում անձի բռնադատվածի կարգավիճակ ունենալու հանգամանքի ոչ հստակ լինելուն: Միաժամանակ՝ արդարացման հատվածով այս հիմքով նախատեսված կարգավորումը կրկնում է Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված հիմքին (զուհահեռ անցկացնելով Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հետ՝ նկատելի է, որ այս դեպքում քննարկվող կարգավորումը անհարկի լայն է եւ առավել ոչ հստակ): Նշվածով պայմանավորված՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում ամրագրված հիմքը վերանայման կարիք ունի՝ որոշակիության պահանջին համապատասխանեցնելու եւ անհիմն կրկնությունը բացառելու ասպեկտներով: 3) Իրավական որոշակիության տեսանկյունից խնդրահարույց են նաեւ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ եւ 8-րդ կետերով նախատեսված հիմքերը, մասնավորապես՝ անհասկանալի է վարչական կարգով բռնաճնշումները, բացառությամբ աքսորից եւ արտաքսումից, այլ ինչ շրջանակ են ենթադրում, ինչ է նշանակում հատուկ բնակավայրում կամ դրանց ճանապարհին բռնադատված մորից ծնված երեխա, ինչպես է որոշակիացվելու, գործնականում տվյալ հանգամանքները հավաստող ինչպիսի փաստաթղթերի շրջանակ է ներկայացվելու քննարկվող փաստերի ապացուցման համար: Նշվածով պայմանավորված՝ առաջարկում ենք Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի ենթակետերով սահմանված հիմքերը սահմանելիս հետեւել վերը բացահայտված սահմանադրաիրավական նորմի պահանջներին՝ ապահովելով շահագրգիռ սուբյեկտների համար իրենց վարքագիծը տվյալ դրույթների հետ համադրելու օբյեկտիվ հնարավորությունը: 4) Նախագծի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված է հետեւյալը՝ «Դատարանի կողմից արդարացման վերաբերյալ որոշումը կամ բժշկական բնույթի հարկադրանքի միջոցը վերացնելու մասին դատարանի որոշումը ստանալուց հետո, բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձը կամ նրա կողմից օրենքով սահմանված կարգով լիազորված անձը կամ կազմակերպությունը, բռնադատվածի մահացած լինելու դեպքում՝ բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի կարգավիճակ ունեցող անձը կամ նրա կողմից օրենքով սահմանված կարգով լիազորված անձը կամ կազմակերպությունը, դիմում է Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության կողմից ստեղծված միջգերատեսչական հանձնաժողով (այսուհետ՝ Հանձնաժողով)՝ բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձի իրավունքների վերականգնման եւ համապատասխան վկայական ստանալու համար.(…)»: Կարգավորման պարագայում առնվազն պարզ չէ՝ ինչ իրավունքների շրջանակի եւ վերականգման գործընթացի մասին է խոսքը: Նույն տրամաբանությամբ դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասին: Միաժամանակ՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիայան օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 318-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Մեկ անձի (ներկայացուցչի) կողմից ուրիշ անձի (ներկայացվողի) անունից լիազորագրի, օրենքի կամ դրա համար լիազորված պետական մարմնի կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի ակտի վրա հիմնված լիազորությունների ուժով կնքված գործարքը քաղաքացիական իրավունքներ եւ պարտականություններ է ստեղծում, փոփոխում ու դադարեցնում է անմիջականորեն ներկայացվողի համար:»: Օրենսգրքի 321-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝  «Լիազորագիր է համարվում գրավոր լիազորությունը, որն անձը տալիս է այլ անձի` երրորդ անձանց առջեւ ներկայացվելու համար: (…)»: Օրենսգրքի մեջբերված դրույթների համատեքստում «լիազորված անձը կամ կազմակերպությունը» ձեւակերպումը բավարար հստակությամբ շարադրման կարիք ունի, մասնավորապես՝ որոշակիացման անհրաժեշտություն ունի լիազորված կազմակերպություն եզրույթը: 5) Նախագծի 5-րդ հոդվածի 6-րդ մասում սահմանված է հետեւյալը՝ «Փաստաթղթային տեղեկությունների բացակայության դեպքում բռնադատման փաստը հաստատվում է դատական կարգով:»: Տվյալ դեպքում պարզ չէ՝ ինչ վարույթի կարգով պետք է իրականացվի հիշյալ գործերի քննությունը: Ինչի հստակեցումը էական է կարգավորման կիրարկման ընթացակարգում: 3.  Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին եւ 2-րդ կետերով սահմանված է՝ «1. Բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձը կամ նրա կողմից օրենքով սահմանված կարգով լիազորված անձը կամ կազմակերպությունը, իսկ բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձի մահացած լինելու դեպքում՝ բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի կարգավիճայ մունեցող անձը կամ նրա կողմից օրենքով սահմանված կարգով լիազորված անձը կամ կազմակերպությունը իրավունք ունի` 1) ծանոթանալ բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձի` կարճված քրեական եւ վարչական գործերի նյութերին եւ սահմանված կարգով ստանալու համապատասխան փաստաթղթերի պատճենները: Այդ նյութերի հետ այլ անձինք կարող են ծանոթանալ օրենքով սահմանված կարգով. 2) Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով ստանալու բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձի գործերում եղած անձնական իրերը, ինչպես նաեւ ձեռագրերի, լուսանկարների եւ անձնական փաստաթղթերի պատճեները.»: Մեջբերված դրույթների առնչությամբ սահմանված համապատասխան կառուցակարգերն առկա են ոլորտային օրենքներում, մինչդեռ՝ նշված հարցերը կարծում ենք, որ Նախագծի կարգավորման առարկայից դուրս են:  4.   Նախագծով նախատեսվում է օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո ամբողջությամբ ուժը կորցրած ճանաչել «Բռնադատվածների մասին» 1994 թվականի հունիսի 14-ի թիվ ՀՕ-106 օրենքը, իսկ Նախագծով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունելու համար սահմանված է օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ եռամսյա ժամկետ: Հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ կարող է ընդունվել նաեւ այն օրենսդրական ակտի հիման վրա, որն ընդունվել, սակայն դեռեւս ուժի մեջ չի մտել, եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ»: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ ենթաօրենսդրական ակտերը կարող են ընդունվել նաեւ դեռեւս ուժի մեջ չմտած օրենսդրական ակտի հիման վրա՝ առաջարկում ենք Նախագծի ուժի մեջ մտնելու համար սահմանել ավելի ուշ ողջամիտ ժամկետ, որի ընթացքում ընդունված, սակայն դեռեւս ուժի մեջ չմտած այդ օրենքով նախատեսված ենթաօրենսդրական ակտերը կընդունվեն՝ ապահովելով կարգավորումների իրականացման ամբողջականությունն ու անընդհատությունը: Սույն առաջարկը բխում է այն հանգամանքից, որ ուժը կորցրած ճանաչելով  «Բռնադատվածների մասին» 1994 թվականի հունիսի 14-ի թիվ ՀՕ-106 օրենքը, վերջինովս լիազորվող ենթաօրենսդրական ակտերն այլեւս չեն գործի՝ լիազորող նորմի բացակայության հիմքով, ինչպես նաեւ առանց լիազորող նորմերի առկայության, որոնք հանդիսանում են նաեւ ենթաօրենսդրական իրավական ակտով կարգավորվող իրավահարաբերությունների իրագործման համար հստակեցնող դրույթներ, ենթաօրեսդրական ակտերը չեն կարող լիարժեքորեն կիրառվել: 5.   Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված է բռնադատվածի եւ բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի կարգավիճակ ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության վերաբերյալ կարգավորում: Հարկ է նկատել, որ Հայաստանի Հանրապետության 2022 թվականի պետական բյուջեն արդեն իսկ կազմվել եւ հաստատվել է՝ հաշվի առնելով 2022 թվականի պետական բյուջեի եկամուտների եւ ծախսերի հաշվարկները, հետեւաբար՝ կարծում ենք՝ վերոնշյալ մասի ուժի մեջ մտնելու ժամկետը վերանայման կարիք ունի: 6.  Նախագծի 2-րդ հոդվածում եւ 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասում առաջարկում ենք «թ.» ձեւակերպումը փոխարինել «թվականի» ձեւակերպմամբ՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում տարեթիվը եւ ամսաթիվը գրվում են թվերով, իսկ ամիսը՝ տառերով: «Թվական» բառը եւ դրա հոլովաձեւերը գրվում են ամբողջությամբ:»: 7.  Նախագծի 4-րդ հոդվածում օգտագործվել են «ԽՍՀՄ», «ՀԽՍՀ» եւ «ՀՍՍՌ» հապավումները: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով՝ իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը:»: Հաշվի առնելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք նախեւառաջ սահմանել այդ եզրույթների ամբողջական տարբերակը՝ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը, այնուհետեւ գործածել համապատասխան հապավումները: 8.   Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում «58», «61», «63», «64», «65», «67» «69» եւ «206/1» գրելաձեւերը փոխարինել «58-րդ», «61-րդ», «63-րդ», «64-րդ», «65-րդ», «67-րդ», «69-րդ» եւ «206.1-ին» գրելաձեւերով՝ ապահովելով դասական թվականների հիշատակման կանոնը: 9.    Նախագծում առաջարկում ենք «Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն» բառերն՝ իր հոլովաձեւերով փոխարինել «Կառավարություն» բառով՝ համապատասխան հոլովաձեւերով՝ հիմք ընդունելով Սահմանադրությամբ տվյալ հասկացության կիրառման ձեւը: 10.   Նախագծի 5-րդ հոդվածի 11-րդ մասով սահմանված է՝ «Բռնադատվածների մասին» օրենքի» 1994 թվականի հունիսի 14-ի ՀՕ-106 օրենքով սահմանված կարգով տրված «Բռնադատվածի» եւ «Բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի» վկայականները հավասարեցվում են սույն օրենքի ընդունումից հետո տրված համապատասխան վկայականներին:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտն ունենում է անցումային դրույթներ, եթե՝ 1) նորմատիվ իրավական ակտը լրիվ գործողության մեջ դնելու համար պահանջվում են ժամկետներ կամ որոշակի պայմաններ, կամ (...):»: Հաշվի առնելով այս նորմի տրամաբանությունը՝ նշենք, որ Նախագծի մեջբերված դրույթն իր բնոյթով անցումային դրույթ է: Հետեւաբար՝ առաջարկում ենք այն նախատեսել Նախագծի անցումային դրույթում: 11.  «Նորմատիվ իրավական ակտերի» մասին օրենքի 16-րդ հոդվածի բովանդակությունից բխում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում կարող է կիրառվել կա՛մ «եւ», կա՛մ «կամ» շաղկապը, մինչդեռ «եւ (կամ)» գրելաձեւը կիրառելի չէ: Վերոգրյալով պայմանավորված՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 8-րդ հոդվածում կիրառված «եւ (կամ)» գրելաձեւը:  12.    Նախագծի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասում առաջարկում ենք «Պետական բյուջեի մասին» օրենքի կրճատ անվանման հիշատակման մեջ նշված «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը, այն է՝ «Օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի վերնագիրը, օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը եւ «օրենք» բառը: Օրենքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս դրանում նշվում է օրենքի վերնագիրը:»: Նույն հոդվածի հաշվառմամբ՝ առաջարկում ենք Նախագծի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասում «Բռնադատվածների մասին» օրենքի լրիվ անվանման հիշատակման մեջ նշված «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը հանել: 13.   «Բնակչության բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» օրենքի 44-րդ հոդվածով սահմանվում է բժշկական օգնություն եւ սպասարկում ստանալու իրավունք ունեցող անձանց շրջանակը: Մինչդեռ՝ Նախագծի 11-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նշվում է՝ «Բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձինք իրավունք ունեն պետության կողմից երաշխավորված անվճար բժշկական օգնություն եւ սպասարկում ստանալու:»: «Դեղերի մասին» օրենքի 10-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը սահմանում է բնակչության սոցիալական կամ հատուկ խմբերի եւ այն հիվանդությունների ցանկերը, որոնց դեպքում դեղերը շահառուներին հատկացվում են դրանց արժեքի լրիվ կամ մասնակի փոխհատուցմամբ, ինչպես նաեւ այդ դեղերի փոխհատուցման եւ հատկացման կարգը:»: Մինչդեռ Նախագծի 11-րդ հոդվածի 5-րդ մասով նշվում է՝ «Բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձինք իրավունք ունեն արտոնյալ պայմաններով արժեքի (բժշկի հատուկ դեղատոմսով) 50 տոկոս զեղչով դեղեր ձեռք բերելու, եթե այլ հիմքով չեն օգտվում անվճար դեղ ստանալու իրավունքից:»: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գործող օրենսդրությամբ արդեն իսկ նախատեսված են տվյալ հարցերի առնչությամբ լիազորող նորմեր եւ առկա են դրանց հիման վրա ընդունված տվյալ հարցերի շրջանակը կարգավորող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի քննարկվող կարգավորումները: 14.    Նախագծի 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանվում է հետեւյալը՝ «Օրենքի 11-րդ հոդվածի 1-3-րդ մասերն ուժի մեջ են մտնում 2021 թվականի հունվարի 1-ից:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերն ուժի մեջ են մտնում դրանցում սահմանված ժամկետներում, սակայն ոչ շուտ, քան դրանց պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ օրենքով սահմանված է, որ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ է մտնում հրապարակվելուց հետո՝ անմիջապես:»: Հիմք ընդունելով մեջբերված դրույթը՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի անցումային դրույթով սահմանված ուժի մեջ մտնելու ժամկետները: Միաժամանակ նույն հոդվածի վերնագրում «Եզրափակիչ» բառն առաջարկում ենք փոխարինել «Եզրափակիչ մաս» բառերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտը ունենում է եզրափակիչ մաս, (...):»: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել սահմանադրական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից:  Միաժամանակ՝ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծի որոշ կարգավորումների սահմանման առնչությամբ լրացուցիչ հիմնավորումը, ինչպես նաեւ համապատասխանությունը Օրենսգրքին, «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ  Կատարողներ՝ Տ. Բադալյան (հեռ.` 011-513-248),  Մ. Վասիլյան (հեռ.` 011-513-616) 27.05.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ  Կատարողներ՝ Տ. Բադալյան (հեռ.` 011-513-248),  Մ. Վասիլյան (հեռ.` 011-513-616) 27.05.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է վերաշարադրել «Բռնադատվածների մասին» Հայաստանի Հանրապետության 1994 թվականի հունիսի 14-ի ՀՕ-106 օրենքը եւ առավել իրատեսական եւ առարկայական դարձնել բռնադատվածների սոցիալական պաշտպանությանն ուղղված` օրենքի դրույթները, մասնավորապես՝ առաջարկվում է ավելացնել արդարացման կարգի, իրավունքների վերականգնման մասին դրույթներ, ինչպես նաեւ բռնադատվածների համար սահմանել տարբերակված ամենամսյա դրամական աջակցություն, ինչը մասամբ կմեղմի բռնադատվածների սոցիալական վիճակը: Գործող օրենքում ներկայումս կան մի շարք հոդվածներ, որոնք կիրառելի չեն եւ կորցրել են իրենց արդիականությունը, որոնք առաջարկվում է հանել, իսկ մյուս կողմից՝ առաջարկվում է օրենքով սահմանել այն արտոնությունները (բուժօգնություն, տրանսպորտային սպասարկում), որոնք ներկայումս ամրագրված են կառավարության որոշումներով: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ դիտողություններն ու առաջարկությունները: 1. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձինք իրավունք ունեն արտոնյալ պայմաններով արժեքի (բժշկի հատուկ դեղատոմսով) 50 տոկոս զեղչով դեղեր ձեռք բերելու, եթե այլ հիմքով չեն օգտվում անվճար դեղ ստանալու իրավունքից:»:  Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ դեղատները մասնավոր  կազմակերպություններ են եւ պետությունը չի կարող միջամտել նրանց ծառայությունների կամ իրացվող դեղերի գնագոյացմանը: Նման դեպքերում պետությունը պարտավորվում է փոխհատուցել տնտեսվարողների ֆինանսական կորուստները, որի գծով պարտավորւոթյունը եւ այդ փոխհատուցման կարգն էլ առաջարկում ենք ավելացնել սույն Նախագծում: 2. Նախագծով առաջարկվող արտոնությունների եւ կենսաթոշակների ֆինանսավորման գործընթացի կազմակերպման առումով անհրաժեշտ է դրա 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «2021 թվականի հունվարի 1-ից» բառերը փոխարինել «2023 թվականի հունվարի 1-ից» բառերով: Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից որոշ լրամշակման կարիք ունի:       ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                                 ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  Կատարող՝ Գ.  Սաֆարյան  (հեռ.` 011 513-668) 16.05.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ազգային ժողովի պատգամավորների կողմից ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է շրջանառության մեջ դնել «Բռնադատվածի եւ բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի կարգավիճակ ունեցող անձանց իրավունքների եւ սոցիալական պաշտպանության մասին» օրենքի նախագիծը:  Ներկայացված Նախագծով հեղինակներն ակնկալում են բարելավել բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանությունը, փոխհատուցել քաղաքական բռնությունների հետեւանքով տուժած քաղաքացիներին, ինչպես նաեւ իրատեսական դարձնել գործող օրենքով նախատեսված իրավունքների եւ արտոնությունների իրացումը, որոնցից մի մասն արդեն իսկ կորցրել են իրենց արդիականությունը, մի մասն էլ` բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձանց տարիքով, առողջական վիճակով եւ վճարունակությամբ պայմանավորված, կիրառելի չեն: Գործող իրավակարգավորմամբ («Բռնադատվածների մասին» ՀՀ օրենք («25» մայիսի 1994թ. Հ.Ն-1062), բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձանց համար սահմանված են մի շարք արտոնություններ, որոնք, ըստ հեղինակների, փաստացի չեն գործում (մասնավորապես` 6-րդ հոդվածը՝ արտոնյալ պայմաններով երկարաժամկետ վարկեր տրամադրելու դրույթը, 7-րդ հոդվածը` վարկերի տրամադրման կարգի հետ կապված, 9-րդ հոդվածը` հավելյալ սերտիֆիկատ ստանալու իրավունքի մասին), ուստի առաջարկվել է նշված հոդվածները կամ հոդվածի մասը, ուժը կորցրած ճանաչել; Հարկ է նշել, որ ժամանակին վերջիններիս արտոնյալ պայմաններով տրամադրված երկարաժամկետ վարկերի մարման հետ կապված խնդիրներ էին առաջացել (2002-2012 թվականների ընթացում արտոնյալ վարկեր ստացած 303 վարկառուներից վարկը կարողացել էին մարել ընդամենը 19 վարկառու), ուստի, հաշվի առնելով, որ վարկառուները սոցիալապես անապահով եւ տարեց մարդիկ էին, ՀՀ կառավարությունը 2019 թ. մայիսի 2-ի N 485-Ա որոշմամբ ներեց բռնադատվածների վարկային պարտավորությունները եւ վարկային պարտավորությունները ձեւակերպվեցին որպես պետական աջակցություն:  Ներկայացված Նախագծի ընդունմամբ, հեղինակներն իրավամբ ակնկալում են, որ առավել իրատեսական եւ առարկայական կդառնան բռնադատվածների սոցիալական պաշտպանությանն ուղղված դրույթները (Նախագծով բռնադատվածների համար սահմանվել է տարբերակված ամենամսյա դրամական աջակցություն, անվճար բժշկական օգնություն, տրանսպորտից անվճար օգտվելու իրավունք):  «Բռնադատվածի եւ բռնադատվածի առաջին հերթի ժառանգի կարգավիճակ ունեցող անձանց իրավունքների եւ սոցիալական պաշտպանության մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ կցանկանայինք ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները:  1. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 4-րդ մասով, այն է՝ «Բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձինք իրավունք ունեն պետության կողմից երաշխավորված անվճար բժշկական օգնություն եւ սպասարկում ստանալու:», հարկ ենք համարում ամրագրել, որ ՀՀ կառավարության 4-ը մարտի 2004 թվականի N 318-Ն «Պետության կողմից երաշխավորված եւ արտոնյալ պայմաններով բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» որոշումամբ արդեն իսկ վերոնշյալ հարաբերությունները կարգավորված են: 2. Նույն հոդվածի 5-րդ մասում՝ «Բռնադատվածի կարգավիճակ ունեցող անձինք իրավունք ունեն արտոնյալ պայմաններով արժեքի (բժշկի հատուկ դեղատոմսով) 50 տոկոս զեղչով դեղեր ձեռք բերելու, եթե այլ հիմքով չեն օգտվում անվճար դեղ ստանալու իրավունքից:» առաջարկում ենք ամրագրել արտոնյալ պայմաններով՝ 50 տոկոս զեղչով դեղ (դեղորայք) ստանալու՝ դրա իրականացման մեխանիզմները (մասնավորապես՝ ի՞նչ մեխանիզմներով կարող են բռնադատվածները զեղչով դեղ գնել մասնավոր դեղատներից): Եզրահանգում Նախագծում առկա են լեզվաոճական, խմբագրական բնույթի թերություններ: Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից վերաիմաստավորման եւ լրամշակման կարիք ունի:      ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                          Լ. ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ     Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35) 18.05.2022թ.