ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

««Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ՝ Պ-679-30.06.2020-ՊԻ-011/0) եւ ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ՝ Պ-679¹ -30.06.2020-ՊԻ-011/0) վերաբերյալ

Ազգային ժողովի պատգամավորներ Արթուր Դավթյանի, Վլադիմիր Վարդանյանի եւ Աննա Կարապետյանի կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված ««Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացում կատարելու մասին» եւ ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքների նախագծերը (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) իրավական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչության պետաիրավական փորձաքննության բաժնում:

Փորձաքննության արդյունքները

Նախագծերի փաթեթի (հիմք՝ Ազգային ժողովի պաշտոնական կայքում հրապարակված Նախագծերի փաթեթը)` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանըեւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը.

1. ««Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի(այսուհետ նաեւ` Նախագիծ) 1-ին հոդվածով Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի (այսուհետ նաեւ` Օրենսգիրք) 57-րդ հոդվածի 3-րդ մասում լրացվում է նոր պարբերություն. «Դատավորի կենսաթոշակի չափը չի կարող պակաս լինել նրա՝ որպես դատավոր, պաշտոնավարումը դադարելուն նախորդող տասներկու ամիսների ընթացքում հաշվարկված աշխատավարձի, այդ թվում՝ հիմնական եւ լրացուցիչ աշխատավարձերի 75 տոկոսից »:

««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքի (այսուհետ նաեւ` Օրենք)՝ դատավորի աշխատավարձին եւ սոցիալական երաշխիքներին վերաբերող 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարվող լրացման արդյունքում նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «1974 թվականի հունվարի 1-ին եւ դրանից հետո ծնված՝ պետական պաշտոն զբաղեցրած անձի, բացառությամբ դատավորների , կենսաթոշակի չափը հաշվարկելիս մասնագիտական ստաժում հաշվառվում են մինչեւ 2014 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածները » :

««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով ուժը կորցրած են ճանաչվում Օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 1-ի եւ 2-րդ պարբերությունները, դրանք են՝ «Սույն օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետը չի տարածվում այն անձանց վրա, որոնք սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առնվազն 10 տարի պաշտոնավարել են դատավորի պաշտոնում:

Սույն մասով նախատեսված անձանց` «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 160-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքով, ինչպես նաեւ դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչվելու կամ դատավորի պաշտոնում նշանակվելուն խոչընդոտող ֆիզիկական արատ կամ հիվանդություն ձեռք բերելու հիմքերով դատավորի լիազորությունների դադարեցման դեպքերում նշանակվող կենսաթոշակի չափը հաշվարկվում է դատավորի զբաղեցրած վերջին պաշտոնից ազատվելու օրվա դրությամբ այդ պաշտոնի համար սահմանված կարգով հաշվարկված աշխատավարձի (պաշտոնային դրույքաչափի եւ դրա նկատմամբ սահմանված հավելավճարի հանրագումարի) գումարի եւ զրո ամբողջ ինը տասնորդական գործակցի արտադրյալի 55 տոկոսի չափով: »:

Միաժամանակ ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 3-րդ պարբերությունը շարադրվում է նոր խմբագրությամբ. «Եթե սույն մասով սահմանված կարգով հաշվարկված կենսաթոշակի չափը ցածր է սույն օրենքով սահմանված ընդհանուր կարգով հաշվարկվող կենսաթոշակի չափից , ապա կենսաթոշակը նշանակվում է սույն օրենքով սահմանված ընդհանուր կարգով: Սույն մասով սահմանված կարգով հաշվարկված կենսաթոշակի չափը չի կարող գերազանցել որպես դատավոր զբաղեցրած վերջին պաշտոնի համար օրենսդրությամբ սահմանված պաշտոնային դրույքաչափի 92 տոկոսը:»:

Նախագծերի փաթեթով կատարվող լրացումների եւ փոփոխությունների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը.

1.1. «Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության» 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-իփոփոխությունների (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) 164-րդ հոդվածի 10-րդ եւ 11-րդ մասերի համաձայն՝ «10. Դատավորի համար սահմանվում է նրա բարձր կարգավիճակին եւ պատասխանատվությանը համապատասխանող վարձատրություն: Դատավորի վարձատրության չափը սահմանվում է օրենքով :

11. Դատավորների կարգավիճակին վերաբերող մանրամասները սահմանվում են Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով եւ Դատական օրենսգրքով»:

Սահմանադրության հիշյալ պահանջները մասամբ կոնկրետացվում են «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասում, ըստ որի` ամրագրվում է Սահմանադրական դատարանի դատավորի բարձր կարգավիճակին եւ պատասխանատվությանը համապատասխանող վարձատրության պահանջ, իսկ նույն հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված է, որ Սահմանադրական դատարանի դատավորի աշխատավարձը եւ դրա նկատմամբ սահմանված հավելավճարները, կենսաթոշակի չափը չեն կարող պակասեցվել, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ համամասնորեն պակասեցում կատարվում է բոլոր բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց համար:

Նույնաբովանդակ սկզբունքներ են նախատեսված նաեւ Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով` մյուս դատարանների դատավորների համար:

Սահամանադրական դատարանը 2019 թվականի հունիսի 18-ի թիվ ՍԴՈ-1463 որոշմամբ արտահայտել է հետեւյալ իրավական դիրքորուշումները. «Սահմանադրության 1-ին եւ 4-րդ հոդվածների համակարգային վերլուծությունից հետեւում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունն իրավական պետություն է, որում, որպես սահմանադրական կարգի հիմնական սկզբունք, երաշխավորված է պետական, այդ թվում` դատական իշխանության իրականացումը՝ Սահմանադրությանը եւ օրենքներին համապատասխան, ինչը դատարանների անկախությունը երաշխավորող եւ սահմանադրական նախապայման է։ Համակցված Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 1-ին մասի հետ՝ այն առաջնահերթ ենթադրում է դատական իշխանությունը (արդարադատությունը) իրականացնող դատավորների գործառական, կառուցակարգային, նյութական եւ սոցիալական անկախության նորմատիվ այնպիսի կարգավորումների առկայություն , որոնք անհրաժեշտ եւ բավարար են արդարադատության իրականացման համար։

(…)

Սահմանադրական դատարանը, իր որոշումներում անդրադառնալով դատական իշխանության անկախության, դատավորի կարգավիճակի, դրա առանձնահատկություններն օրենքով կանոնակարգելու հարցերին, բազմիցս արձանագրել է դատավորի նյութական եւ սոցիալական անկախության նախադրյալների ապահովման առանձնահատուկ կարեւորությունը: Այս հարցերի վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանի կողմից արտահայտված իրավական դիրքորոշումները հիմնականում հանգում են հետեւյալին.

1) դատավորի սոցիալական ապահովության իրավունքի իրացման հետ կապված հարաբերությունները կարգավորելիս չի կարող խախտվել դատավորի` իր զբաղեցրած վերջին պաշտոնում ստացած աշխատավարձին՝ կենսաթոշակի չափը հնարավորինս մոտ սահմանելու միջազգայնորեն ընդունված սկզբունքը (ՍԴՈ-647),

(…)

3) եթե կենսաթոշակի նշանակում ստացած անձինք ակնկալիք են ունեցել, որ իրենց կենսաթոշակը ենթակա է հաշվարկման արտոնյալ կարգով, եւ հետո այն վերացվել է, ապա անտեսվում են այդ անձանց` արտոնյալ կարգով կենսաթոշակ ստանալու լեգիտիմ ակնկալիքները (ՍԴՈ-723),

4) եթե անձն արտոնյալ կարգով կենսաթոշակի իրավունք է ձեռք բերել նախկինում գործող օրենսդրության հիման վրա, ապա պետության համար ծագում է պարտականություն` երաշխավորելու կենսաթոշակի իրավունքի առնչությամբ լեգիտիմ ակնկալիքների հանդեպ հարգանքի եւ իրավական որոշակիության սկզբունքների իրացումը (ՍԴՈ-723),

5) պետության պոզիտիվ սահմանադրական պարտականությունն է ապահովել այնպիսի պայմաններ, որոնք նույն կարգավիճակն ունեցող անձանց հավասար հնարավորություն կտան իրացնելու, իսկ խախտման դեպքում` պաշտպանելու իրենց իրավունքները, հակառակ դեպքում` կխախտվեն ոչ միայն հավասարության, խտրականության արգելման, այլ նաեւ իրավունքի գերակայության եւ իրավական որոշակիության սահմանադրական սկզբունքները։ Պետության հայեցողությունն է սահմանել կենսաթոշակի ձեւերը, դրանց նշանակման կարգը եւ պայմանները, սակայն այդ հայեցողությունն իրականացնելիս պետությունը պարտավոր է պահպանել վերոնշյալ սկզբունքները (ՍԴՈ-731),

(…)

(…) օրենքով նախատեսված տարիքին հասնելուց հետո թոշակի անցած դատավորները պետք է ստանան այնպիսի կենսաթոշակ, որի չափը հնարավորինս մոտ է որպես դատավոր նրանց վերջին ստացած աշխատավարձի չափին։ Միաժամանակ, «Դատավորների կարգավիճակի մասին» եվրոպական խարտիայի եւ դրան կից բացատրական զեկույցի 6.2-րդ կետի համաձայն` դատավորների վարձատրությունը միմյանց համեմատ կարող է տարբերվել` կախված պաշտոնավարման ժամկետից, դատավորների կողմից իրականացվող պարտականությունների բնույթից եւ նրանց առջեւ դրված խնդիրների կարեւորությունից, որոնք պետք է գնահատվեն թափանցիկ պայմաններում (Ստրասբուրգ, 1998 թ.)։

Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի՝ Դատավորների անկախության, արդյունավետության եւ պատասխանատվության վերաբերյալ 2010 թվականի նոյեմբերի 17-ի թիվ Rec (2010)12 հանձնարարականի 54-րդ կետը սահմանում է, որ դատավորի կենսաթոշակը պետք է ողջամիտ հարաբերակցության մեջ գտնվի նրա ստացած աշխատավարձի հետ :

Այսպիսով, Սահմանադրական դատարանը փաստում է, որ (…) .

- կախված դատավորի վարձատրության չափից՝ կենսաթոշակի չափի որոշման անհրաժեշտությունը դատավորների անկախության սոցիալական երաշխիքների կարեւոր բաղադրատարր է,

- դատավորի կենսաթոշակը, դրա չափը եւ կենսաթոշակի անցնելու տարիքը պետք է պատշաճ ձեւով երաշխավորվեն օրենքով ,

- դատավորները պետք է ապահովված լինեն օրենքով սահմանված համարժեք այնպիսի կենսաթոշակով, որը պաշտոնավարման ամբողջ ընթացքում զերծ կպահի նրանց կողմնակի ազդեցությունից,

- դատավորները պետք է ստանան այնպիսի կենսաթոշակ, որի չափը պետք է հնարավորինս մոտ լինի որպես դատավոր նրանց ստացած վերջին աշխատավարձի չափին, ողջամիտ հարաբերակցության մեջ գտնվի նրանց ստացած աշխատավարձի հետ,

- դատավորների վարձատրությունը, հետեւաբար նաեւ կենսաթոշակի չափը միմյանց համեմատ կարող է տարբերվել` կախված պաշտոնավարման ժամկետից, դատավորների կողմից իրականացվող պարտականությունների բնույթից եւ նրանց առջեւ դրված խնդիրների կարեւորությունից, պատասխանատվության աստիճանից :

(…)

(…) թեեւ, ի տարբերություն դատավորի բարձր կարգավիճակի բոլոր մյուս երաշխիքները սահմանադրական օրենքներով սահմանելու սահմանադրական պահանջի (Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 11-րդ մաս), դատավորի վարձատրության, ներառյալ` կենսաթոշակի չափը, սահմանվում է սովորական օրենքով (Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասի երկրորդ նախադասություն), այդուհանդերձ, այդ օրենքը եւս պետք է համարժեք նախադրյալներ ապահովի ` դատավորի բարձր կարգավիճակին եւ նրա պատասխանատվությանը համապատասխանող վարձատրության, այդ թվում` կենսաթոշակային ապահովման համար, ինչը չի կարող կախվածության մեջ դրվել Ազգային ժողովում եւ Կառավարությունում քաղաքական ուժերի սոսկ ընթացիկ հարաբերակցությունից եւ այդ մեծամասնության ընթացիկ ֆինանսական քաղաքականությունից:

(…)

Այսպիսով, ինչպես հետեւում է դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման կարգի (…) իրավապայմանների վերլուծությունից՝

1) Օրենքով տարբերակվում են դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման կարգի ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ հատուկ (անցումային) իրավապայմաններ` ելնելով անձանց շրջանակներից (մասնավորապես` Օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առնվազն 10 տարի դատավորի պաշտոնում պաշտոնավարած կամ 1974 թվականի հունվարի 1-ին եւ դրանից հետո ծնված պետական պաշտոն զբաղեցրած անձանց շրջանակներից), ընդսմին` Օրենքի հիմնական մասով սահմանված նորմերի գործողությունը զուգորդվում է տարբերակված կարգավորումներ ամրագրող անցումային դրույթներով,

2) մեկից ավելի կենսաթոշակների իրավունք ունեցող անձին նշանակվում է մեկ կենսաթոշակ` իր ընտրությամբ, ինչը հնարավորություն է ստեղծում ընտրելու առավել նախընտրելի պայմաններով ու չափով կենսաթոշակը,

3) կենսաթոշակի չափի հաշվարկման ընդհանուր բանաձեւում, ի թիվս այլ հավելումների, հաշվի է առնվում դատավորի պաշտոնի համար սահմանված դրույքաչափի առավելագույն գործակիցը, ինչը համահունչ է կենսաթոշակի չափը` որպես դատավոր ստացած վերջին աշխատավարձի չափին հնարավորինս մոտ լինելու վերաբերյալ միջազգային չափանիշներին,

4) նախատեսված է սահմանված կենսաթոշակի չափը` վերջինիս բաղադրատարրերի չափերի փոփոխմանը համահունչ, վերահաշվարկելու հնարավորություն,

5) նախատեսված է Օրենքով հաշվարկված կենսաթոշակի եւ մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ը նշանակված (հաշվարկված) կենսաթոշակի միջեւ ընտրության հնարավորություն։

Սահմանադրական դատարանը միաժամանակ փաստում է, որ Օրենքով սահմանված կենսաթոշակի հաշվարկման ընդհանուր կարգը չի տարածվում այն անձանց վրա, որոնք նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առնվազն 10 տարի պաշտոնավարել են դատավորի պաշտոնում:

(…)

Հայաստանի Հանրապետության միջազգային հանձնառություններից է նաեւ ոչ միայն դատավորի եւ դատարանների անկախության երաշխիքների առկա մակարդակի պահպանումը, այլեւ դրա շարունակական ամրապնդումը: Ուստի, Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ դատավորների անկախության սոցիալական երաշխիքների, ներառյալ` նաեւ նրանց կենսաթոշակի չափի նվազեցումը` առանց Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասի պահանջներից բխող հիմնավոր (օբյեկտիվ) պատճառի, հակասում է Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասում ամրագրված սկզբունքին:

Ինքնին թույլատրելի գնահատելով դատավորների միջեւ նախորդող եւ հետագա ժամանակահատվածների համար կենսաթոշակի չափի նվազեցումը՝ առանց դրան հետադարձ ուժ հաղորդելու, Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավորելու համար բավարար չէ բյուջեի խնայողության կամ ընթացիկ քաղաքական եւ տնտեսական գործոնների մատնանշումը: Հետեւապես, կենսաթոշակի չափի տարբերակումը՝ պայմանավորված ինքնին դատավորների կենսաթոշակի անցնելու որեւէ ժամանակահատվածով կամ այդ ժամանակահատվածում որդեգրված ընթացիկ քաղաքականությամբ , չի կարող գնահատվել որպես դատավորների միջեւ կենսաթոշակի չափի օբյեկտիվ եւ Սահմանադրության տեսանկյունից արդարացված տարբերակում:

(…)

Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իրավակարգավորումը այնքանով, որքանով նույնպիսի չարդարացված հիմքերով տարբերակված մոտեցում է նախատեսել 1974 թվականի հունվարի 1-ին եւ դրանից հետո ծնված՝ դատավորի պաշտոն զբաղեցրած անձի կենսաթոշակի չափը հաշվարկելիս մասնագիտական ստաժում մինչեւ 2014 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածները սահմանափակելու մասով , նույնպես հակասում է Սահմանադրությանը ։

Սահմանադրական դատարանը գտնում է նաեւ, որ դատական իշխանության անկախության երաշխավորման սահմանադրաիրավական նպատակների իրացման անհրաժեշտության տեսանկյունից խնդրահարույց են մասնագիտական ստաժը հաշվարկելու կարգը (մասնագիտական ստաժում հաշվառվող ժամանակահատվածները), հիմնական կենսաթոշակի չափը, մասնագիտական ստաժի մեկ տարվա արժեքը , ինչպես նաեւ դատավորի զբաղեցրած վերջին պաշտոնի համար մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ը «գործող օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հաշվարկված աշխատավարձը հաշվարկելու կարգը սահմանելու» իրավասությունը Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը վերապահելու վերաբերյալ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասով եւ 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի չորրորդ պարբերությամբ նախատեսված իրավակարգավորումները ։ Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 10-րդ եւ 11-րդ մասերի ընդհանուր տրամաբանությունից, միջազգային իրավական պրակտիկայում ամրագրված սկզբունքներից է բխում դատավորների կենսաթոշակի չափին ու հաշվարկման կարգին վերաբերող հարաբերությունները բացառապես օրենքով կարգավորելու պահանջը ։

(…)

Ելնելով գործի քննության արդյունքներից, (…) Սահմանադրական դատարանը որոշեց.

1. «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերությունը ճանաչել Սահմանադրության 29-րդ հոդվածին եւ 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասին հակասող։

2. «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերության հետ համակարգային առումով փոխկապակցված` նույն հոդվածի 6-րդ մասի երկրորդ պարբերությունը` «մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ը գործող օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հաշվարկված աշխատավարձի (պաշտոնային դրույքաչափի եւ դրա նկատմամբ սահմանված հավելավճարի հանրագումարի) գումարի եւ զրո ամբողջ ինը տասնորդական գործակցի արտադրյալի 55 տոկոսի չափով» դրույթի մասով , ճանաչել Սահմանադրության 29-րդ հոդվածին եւ 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասին հակասող։

3. «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերության հետ համակարգային առումով փոխկապակցված ` նույն հոդվածի 6-րդ մասի երրորդ պարբերության երկրորդ նախադասությամբ ամրագրված դրույթները ճանաչել Սահմանադրության 29-րդ հոդվածին եւ 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասին հակասող։

4. «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերության հետ համակարգային առումով փոխկապակցված` նույն օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասը ճանաչել Սահմանադրության 29-րդ հոդվածին եւ 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասին հակասող։

5. «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերության հետ համակարգային առումով փոխկապակցված` նույն հոդվածի 6-րդ մասի չորրորդ պարբերությամբ նախատեսված իրավակարգավորումը, ինչպես նաեւ նույն օրենքի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասը՝ դատավորներին վերաբերող մասով , ճանաչել Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասին հակասող։(…)»:

Այսպիսով՝ կարող ենք եզրակացնել, որ դատավորի կենսաթոշակը, դրա չափը եւ կենսաթոշակի անցնելու տարիքը պետք է պատշաճ ձեւով երաշխավորվեն օրենքով, դատավորների միջեւ վարձատրության, այդ թվում` կենսաթոշակի չափի տարբերակումը պետք է պայմանավորված լինի միայն օբյեկտիվ հանգամանքներով , մասնավորապես` պաշտոնավարման տեւողությամբ, դատավորների կողմից իրականացվող լիազորությունների բնույթով, ծավալով, նրանց պատասխանատվության աստիճանով, այլ ոչ թե առանձին դատավորների պաշտոնավարման առանձին ժամանակաշրջանով, այդ ժամանակաշրջանում ընթացիկ քաղաքականությամբ պայմանավորված լուծումներով, որեւէ օրենքի ընդունման կամ ուժի մեջ մտնելու ամսաթվով, կամ դատավորի` կենսաթոշակի անցնելու որեւէ ժամանակահատվածով :

1.2. Նախագծերի փաթեթեին կից ներկայացված հիմնավորմամբ դրանցով կատարվող լրացումները եւ փոփոխությունները հիմնավորվում են հետեւյալ դիտարկումներով եւ փաստարկներով. « (…) Ներկայում դատավորների կենսաթոշակի հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» ՀՀ օրենքով, ընդ որում ՀՀ Սահմանադրական դատարանի վերոգրյալ որոշումը (Սահամանադրական դատարանի 2019 թվականի հունիսի 18-ի թիվ ՍԴՈ-1463 որոշում) , որով հակասահմանադրական էին ճանաչվել վերը նշված օրենքի մի շարք հոդվածները, մինչ օրս իրացված չեն :

Դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման չափը պետք է լինի հստակ եւ կայուն , ինչպես օրինակ նախատեսված է «ՀՀ Սահմանադրական դատարանի մասին» ՀՀ սահմանադրական օրենքով եւ ի կատարումն ՀՀ Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 11-րդ մասի եւ ՀՀ Սահմանադրական դատարանի վերոգրյալ որոշման՝ պետք է նախատեսված լինի բացառապես օրենքով :

Բացի այդ դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման կարգը տարբերվում է ՀՀ սահմանադրական դատարանի դատավորի համար նախատեսված հաշվարկման կարգից , որը հաշվարկվում է (....) Սահմանադրական դատարանի դատավորի՝ մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ն իր զբաղեցրած պաշտոնում ստացած պաշտոնային դրույքաչափի ու հավելավճարի ընդհանուր գումարի եւ զրո ամբողջ ինը տասնորդական գործակցի արտադրյալի 75 տոկոսի չափով (ՀՀ Սահմանադրական դատարանի մասին սահմանադրական օրենքի 88-րդ հոդված, 3-րդ մաս): Մինչդեռ«ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման կարգ նախատեսված չէ եւ նման խտրական մոտեցումը հակասում է դատավորների համար ՀՀ Սահմանադրության 164-րդ հոդվածով նախատեսված միասնական կարգավիճակի էությանը : »:

1.3. Նախագծերի փաթեթով կատարվող փոփոխությունների եւ լրացումների արդյունքում «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում շարունակում է ուժի մեջ մնալ դատավորների կենսաթոշակի հաշվարկման կարգին վերաբերող ընդհանուր կարգավորումը, այն է՝ « Սույն օրենքով սահմանված կենսաթոշակի չափը հաշվարկվում է Կ=Հ*Գ+ՄՍ*ՄՍԱ բանաձեւով, որտեղ`

Կ-ն կենսաթոշակի ամսական գումարն է,

Հ-ն` սույն օրենքով սահմանված կենսաթոշակի չափը հաշվարկելու համար հիմք ընդունվող հիմնական կենսաթոշակի չափը (այսուհետ՝ հիմնական կենսաթոշակ),

Գ-ն` «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով անձի զբաղեցրած պաշտոնների համար սահմանված առավելագույն գործակիցը (այսուհետ՝ գործակից),

ՄՍ-ն` մասնագիտական ստաժը,

ՄՍԱ-ն` մասնագիտական ստաժի մեկ տարվա արժեքը:

Մասնագիտական ստաժը հաշվարկելու կարգը (մասնագիտական ստաժում հաշվառվող ժամանակահատվածները), հիմնական կենսաթոշակի չափը, մասնագիտական ստաժի մեկ տարվա արժեքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը»:

Մինչդեռ հարկ է նկատել, որ մասնագիտական ստաժը հաշվարկելու կարգը (մասնագիտական ստաժում հաշվառվող ժամանակահատվածները), հիմնական կենսաթոշակի չափը, մասնագիտական ստաժի մեկ տարվա արժեքը սահմանելու իրավասությունը Կառավարությանը վերապահելու վերաբերյալ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված իրավակարգավորումը Սահմանադրական դատարանի կողմից որակվել է խնդրահարույց։ Բացի այդ, Սահմանադրական դատարանի որոշման պահանջը կատարելիս պետք է հաշվի առնել նաեւ այն սկզբունքը, որ դատավորի կենսաթոշակը, դրա չափը եւ կենսաթոշակի անցնելու տարիքը պետք է պատշաճ ձեւով երաշխավորվեն օրենքով:

Նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 3-րդ մասում լրացվող պարբերությունը՝ դատավորի կենսաթոշակի չափը չի կարող պակաս լինել նրա՝ որպես դատավոր, պաշտոնավարումը դադարելուն նախորդող տասներկու ամիսների ընթացքում հաշվարկված աշխատավարձի, այդ թվում՝ հիմնական եւ լրացուցիչ աշխատավարձերի 75 տոկոսից, պետք է դիտարկել որպես լրացուցիչ պայման, որ տրամաբանորեն կախման մեջ է գտնվում հաշվարկի կանոնից: Օրենսգրքում միայն այդ պարբերության լրացումը՝ առանց կենսաթոշակի հաշվարկի հստակ կանոնի նախատեսման, որը կենսաթոշակի չափը օրենքի մակարդակում պատշաճ ձեւով կերաշխավորի, չի կարող համարվել Սահմանադրական դատարանի քննարկվող որոշման՝ դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման կարգը Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելու պահանջի լիարժեք կատարում:

Միաժամանակ անհրաժեշտ ենք համարում ընդգծել, որ եզրակացության սույն կետում ներկայացված հաշվարկի կարգը որպես ընդհանուր կանոն վերաբերում է նաեւ Սահմանադրական դատարանի դատավորներին: «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքում բացակայում է Սահմանադրական դատարանի դատավորների համար կենսաթոշակի հաշվարկի ընդհանուր կանոն նախատեսող եւ «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքի դատավորների կենսաթոշակի հաշվարկման կարգին վերաբերող ընդհանուր կարգավորումից տարբերվող կարգավորում:

«Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի վերջին պարբերության համաձայն՝ սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ (2014 թվականի հուլիսի 1) սահմանադրական դատարանի անդամի պաշտոն զբաղեցրած անձի կենսաթոշակի չափը հաշվարկվում է «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով : Քննարկվող կարգը նախատեսված է եղել «Սահմանադրական դատարանի մասին» 2006 թվականի հունիսի 1-ի ՀՕ-58-Ն սահմանադրական օրենքի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ պարբերությունում. «Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանի անդամի պաշտոն զբաղեցրած անձին սույն օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով եւ 3-րդ մասի 5-րդ կետով նախատեսված հիմքերով, ինչպես նաեւ դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչվելու հիմքով սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունների դադարեցման դեպքերում նշանակվում է կենսաթոշակ «Պետական պաշտոններ զբաղեցրած անձանց սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով եւ չափով:

«Պետական պաշտոններ զբաղեցրած անձանց սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ սահմանադրական դատարանի անդամի պաշտոն զբաղեցրած անձին սույն մասի առաջին պարբերությամբ նախատեսված հիմքերով սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունների դադարեցման դեպքերում նշանակվող կենսաթոշակի չափը հաշվարկվում է սահմանադրական դատարանի անդամի՝ մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ն իր զբաղեցրած պաշտոնում ստացած պաշտոնային դրույքաչափի ու հավելավճարի ընդհանուր գումարի եւ զրո ամբողջ ինը տասնորդական գործակցի արտադրյալի 75 տոկոսի չափով: Եթե սույն պարբերությամբ սահմանված կարգով հաշվարկված կենսաթոշակի չափը ցածր է սույն մասի առաջին պարբերությամբ սահմանված կարգով հաշվարկված կենսաթոշակի չափից, ապա կենսաթոշակը նշանակվում է «Պետական պաշտոններ զբաղեցրած անձանց սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով հաշվարկված չափով: »:

«Սահմանադրական դատարանի մասին» 2018 թվականի հունվարի 17-ի ՀՕ-42-Ն սահմանադրական օրենքի 88-րդ հոդվածով ուժը կորցրած է ճանաչվել «Սահմանադրական դատարանի մասին» 2006 թվականի հունիսի 1-ի ՀՕ-58-Ն սահմանադրական օրենքը, միաժամանակ նույն հոդվածի 3-րդ մասում որպես անցումային դրույթ նախատեսվել է հետեւյալ կարգավորումը. ««Պետական պաշտոններ զբաղեցրած անձանց սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ նշանակված Սահմանադրական դատարանի նախագահի կամ անդամի պաշտոն զբաղեցրած անձի ` սույն օրենքի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով, 2-րդ մասի 4-րդ կետով սահմանված հիմքերով, Սահմանադրությամբ նախատեսված պաշտոնավարման առավելագույն տարիքը լրանալու, ինչպես նաեւ դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչվելու հիմքով Սահմանադրական դատարանի դատավորի լիազորությունների դադարման կամ դադարեցման դեպքում նշանակվող կենսաթոշակի չափը հաշվարկվում է Սահմանադրական դատարանի դատավորի՝ մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ն իր զբաղեցրած պաշտոնում ստացած պաշտոնային դրույքաչափի ու հավելավճարի ընդհանուր գումարի եւ զրո ամբողջ ինը տասնորդական գործակցի արտադրյալի 75 տոկոսի չափով ` սույն հոդվածի 4-րդ մասի պահանջների պահպանմամբ: Եթե նշված եղանակով հաշվարկված կենսաթոշակի չափը ցածր է «Պետական պաշտոններ զբաղեցրած անձանց սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով հաշվարկված կենսաթոշակի չափից, ապա կենսաթոշակը նշանակվում է «Պետական պաշտոններ զբաղեցրած անձանց սոցիալական երաշխիքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով հաշվարկված չափով»:

Այսպիսով՝ հարկ է նկատել, որ Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ որպես ոչ օբյեկտիվ գնահատված հիմքով տարբերակված մոտեցում առկա է նաեւ Սահմանադրական դատարանի դատավորների կենսաթոշակի հաշվարկման կարգի համար նախատեսված կարգավորումներում: Սակայն Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ առկա են այլ պնդումներ՝ « Դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման չափը պետք է լինի հստակ եւ կայուն , ինչպես օրինակ նախատեսված է «ՀՀ Սահմանադրական դատարանի մասին» ՀՀ սահմանադրական օրենքով : Բացի այդ դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման կարգը տարբերվում է ՀՀ սահմանադրական դատարանի դատավորի համար նախատեսված հաշվարկման կարգից , որը հաշվարկվում է (....) Սահմանադրական դատարանի դատավորի՝ մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ն իր զբաղեցրած պաշտոնում ստացած պաշտոնային դրույքաչափի ու հավելավճարի ընդհանուր գումարի եւ զրո ամբողջ ինը տասնորդական գործակցի արտադրյալի 75 տոկոսի չափով (ՀՀ Սահմանադրական դատարանի մասին սահմանադրական օրենքի 88-րդ հոդված, 3-րդ մաս): Մինչդեռ«ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում դատավորի կենսաթոշակի հաշվարկման կարգ նախատեսված չէ եւ նման խտրական մոտեցումը հակասում է դատավորների համար ՀՀ Սահմանադրության 164-րդ հոդվածով նախատեսված միասնական կարգավիճակի էությանը : »:

Բացի այդ, հարկ է նկատել, որ Նախագծի 1-ին հոդվածով Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 3-րդ մասում լրացվող պարբերությամբ նախատեսվող կանոնը չի կարող վերաբերել Սահամանադրական դատարանի դատավորներին, ինչը կարծում ենք խնդրահարույց է: Մասնավորապես՝ Օրենսգրքի 1-ին հոդվածը նախատեսում է հետեւյալ կարգավորումը՝ , Սույն օրենսգիրքը կարգավորում է դատական իշխանության կազմավորման եւ գործունեության կազմակերպման հետ կապված հարաբերությունները, բացառությամբ Սահմանադրական դատարանի կազմավորման եւ գործունեության կազմակերպման հետ կապված հարցերի »:

1.4. Նախագծերի փաթեթով կատարվող փոփոխությունների եւ լրացումների արդյունքում «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում շարունակում է ուժի մեջ մնալ նաեւ 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերության հետ համակարգային առումով փոխկապակցված` նույն հոդվածի 6-րդ մասի չորրորդ պարբերությամբ նախատեսված իրավակարգավորումը, ինչպես նաեւՕրենքի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասը:

Միաժամանակ ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 3-րդ պարբերությունը շարադրվում է նոր խմբագրությամբ. «Եթե սույն մասով սահմանված կարգով հաշվարկված կենսաթոշակի չափը ցածր է սույն օրենքով սահմանված ընդհանուր կարգով հաշվարկվող կենսաթոշակի չափից, ապա կենսաթոշակը նշանակվում է սույն օրենքով սահմանված ընդհանուր կարգով: Սույն մասով սահմանված կարգով հաշվարկված կենսաթոշակի չափը չի կարող գերազանցել որպես դատավոր զբաղեցրած վերջին պաշտոնի համար օրենսդրությամբ սահմանված պաշտոնային դրույքաչափի 92 տոկոսը: »:

Հարկ է նկատել, որնույն նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվում է ուժը կորցրած ճանաչել նշված մասի 1-ին եւ 2-րդ պարբերությունները, որոնցով եւ սահմանված էր Օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասում կենսաթոշակի հաշվարկի կարգը, ինչը պայմանավորված է այն հանագամանքով, որ Սահմանադրական դատարանը Օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերությունը , Օօրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերության հետ համակարգային առումով փոխկապակցված` նույն հոդվածի6-րդ մասի երկրորդ պարբերությունը` «մինչեւ 2014 թվականի հուլիսի 1-ը գործող օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հաշվարկված աշխատավարձի (պաշտոնային դրույքաչափի եւ դրա նկատմամբ սահմանված հավելավճարի հանրագումարի) գումարի եւ զրո ամբողջ ինը տասնորդական գործակցի արտադրյալի 55 տոկոսի չափով» դրույթի մասով, ճանաչել է Սահմանադրության 29-րդ հոդվածին եւ 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասին հակասող։ Հետեւաբար նշված 6-րդ մասով կենսաթոշակի հաշվարկման որեւէ կարգ այլեւս չի սահմանվում, ուստի անհասկանալի է նոր խմբագրությամբ շարադրվող 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 3-րդ պարբերության առկայությունը, որը իր երկու նախադասություններում հղում է կատարում նույն մասում առկա հաշվարկի կարգին: Բացի այդ հարկ է նկատել, որ Սահմանադրական դատարանի վերոնշյալ որոշմամբ Օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի առաջին պարբերության հետ համակարգային առումով փոխկապակցված ` նույն հոդվածի 6-րդ մասի երրորդ պարբերության երկրորդ նախադասությամբ ամրագրված դրույթները ճանաչվել են Սահմանադրության 29-րդ հոդվածին եւ 164-րդ հոդվածի 10-րդ մասին հակասող։ Իսկ ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 3-րդ պարբերության երկրորդ նախասասությունը բովանդակային առումով նույնական է Օրենքի գործող կարգավորմանը:

1.5. ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարվող լրացման արդյունքում նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «1974 թվականի հունվարի 1-ին եւ դրանից հետո ծնված՝ պետական պաշտոն զբաղեցրած անձի, բացառությամբ դատավորների , կենսաթոշակի չափը հաշվարկելիս մասնագիտական ստաժում հաշվառվում են մինչեւ 2014 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածները » :

Սահմանադրական դատարանը իր որոշմամբ արտահայտել է դիրքորոշում, որի համաձայն՝ Օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իրավակարգավորումը այնքանով, որքանով չարդարացված հիմքերով տարբերակված մոտեցում է նախատեսել 1974 թվականի հունվարի 1-ին եւ դրանից հետո ծնված՝ դատավորի պաշտոն զբաղեցրած անձի կենսաթոշակի չափը հաշվարկելիս մասնագիտական ստաժում մինչեւ 2014 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածները սահմանափակելու մասով , նույնպես հակասում է Սահմանադրությանը ։

Սակայն, կարծում ենք, ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարվող լրացման արդյունքում նախատեսվող կարգավորումը բավարար չափով որոշակի չէ, այնքանով որ բացառություն նախատեսելիս չի նախատեսում դատավորներին վերաբերելի կարգավորումը:

Այսպիսով՝ հիմք ընդունելով սույն եզրակացության 1-ին կետի 1.1-1.5-րդ ենթակետերում մեջբերված իրավական նորմերը, Սահմանադրական դատարանի կողմից արտահայտված դիրքորոշումները եւ հաշվի առնելով կատարված դիտարկումները՝ կարծում ենք, որ Նախագծերի փաթեթով կատարվող լրացումների եւ փոփոխությունների արդյունքում նախատեսվող իրավակարգավորումները բավարար չափով որոշակի եւ հստակ չեն, համահունչ չեն Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ առկա նպատակներին, այսինքն՝ լիարժեք չեն իրագործում Սահամանադրական դատարանի 2019 թվականի հունիսի 18-ի թիվ ՍԴՈ-1463 որոշման պահանջները, չեն նախատեսում կարգավորումներ, որոնք կբացառեն «խտրական մոտեցումը դատավորների նկատմամբ» , այդ թվում՝ Սահմանադրական դատարանի դատավորների:

2. Նախագծի 1-ին հոդվածով Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 3-րդ մասում լրացվող նոր պարբերությունը պարունակում է հետեւյալ ձեւակերպումները` «Դատավորի կենսաթոշակի չափը չի կարող պակաս լինել նրա` որպես դատավոր, պաշտոնավարումը դադարելուն նախորդող տասներկու ամիսների ընթացքում հաշվարկված աշխատավարձի, այդ թվում` հիմնական եւ լրացուցիչ աշխատավարձերի 75 տոկոսից»:

Վերոնշյալ պարբերության մեկնաբանման արդյունքում ստացվում է, որ դատավորի կենսաթոշակի չափի նվազագույն շեմ սահմանելու համար հաշվարկման հիմքում դրվում է դատավորի պաշտոնավարման դադարելուն նախորդող տասներկու ամիսների ընթացքում հաշվարկված աշխատավարձի, այդ թվում հիմնական եւ լրացուցիչ աշխատավարձերի 75 տոկոսը, ինչը, կարծում ենք, որպես հաշվարկի հիմք, բավարար չափով հստակ չէ, եւ իրավակիրառ պրակտիկայում կարող է որոշակիության սկզբունքի համատեքստում առաջացնել խնդրահարույց իրավիճակներ, քանի որ կարգավորման տառացի մեկնաբանության արդյունքում ստացվում է, որ խոսքը դատավորի պաշտոնավարման դադարմանը նախորդող 12 ամիսների աշխատավարձերի հանրագումարի 75 տոկոսին է վերաբերում, ինչը, կարծում ենք, չի բխում նաեւ Նախագծերի փաթեթի եւ կից ներկայացված հիմնավորման տրամաբանությունից:

2.1. Նշվածի կապակցությամբ հարկ է նկատել, որ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի 178-րդ եւ 195-րդ հոդվածներով սահմանված են աշխատավարձի եւ միջին ամսական աշխատավարձի հետ կապված կարգավորումները, մասնավորապես 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «(…) 3. Աշխատավարձը ներառում է հիմնական աշխատավարձը եւ գործատուի կողմից աշխատողին իր կատարած աշխատանքի դիմաց տրված լրացուցիչ աշխատավարձը :

Հիմնական աշխատավարձը օրենքով, այլ նորմատիվ իրավական ակտով, աշխատանքային պայմանագրով նախատեսված աշխատանքները կատարելու համար սահմանված վարձատրության չափն է:

Լրացուցիչ աշխատավարձը սույն օրենսգրքով, օրենքով, այլ նորմատիվ իրավական ակտերով, կոլեկտիվ կամ աշխատանքային պայմանագրով, գործատուի իրավական ակտով սահմանված հիմնական աշխատավարձի նկատմամբ հաշվարկվող հավելումները, հավելավճարները, լրավճարները եւ պարգեւատրումներն են :(…)», իսկ օրենսգրքի 195-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերի համաձայն՝ «1. Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ, կոլեկտիվ կամ աշխատանքային պայմանագրով նախատեսված դեպքերում աշխատողներին երաշխավորվում է միջին աշխատավարձ: Սույն օրենսգրքով նախատեսված միջին աշխատավարձի չափը որոշելու բոլոր դեպքերի համար սահմանվում է հաշվարկման միասնական կարգ: Միջին աշխատավարձի հաշվարկման համար հաշվի են առնվում աշխատանքի վարձատրության բոլոր տեսակները (հիմնական աշխատավարձ, լրացուցիչ աշխատավարձ` հավելումներ, հավելավճարներ, լրավճարներ, պարգեւատրումներ եւ այլն), որոնք կիրառվում են տվյալ կազմակերպությունում` անկախ վճարման աղբյուրից:

2. Աշխատողի միջին ամսական աշխատավարձի չափը որոշվում է այդպիսի պահանջ առաջանալու ամսվան նախորդող վերջին տասներկու ամիսների ընթացքում տվյալ գործատուի կողմից աշխատողի համար հաշվարկված աշխատանքի վարձատրության բոլոր տեսակների (հիմնական աշխատավարձ, լրացուցիչ աշխատավարձ` հավելումներ, հավելավճարներ, լրավճարներ, պարգեւատրումներ եւ այլն) ընդհանուր գումարը տասներկուսի բաժանելու միջոցով :»:

Բացի այդ, «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբողեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «1. Սույն օրենքում օգտագործվում են հետեւյալ հիմնական հասկացությունները.

1) հիմնական աշխատավարձ (այսուհետ նաեւ` պաշտոնային դրույքաչափ )` սույն հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով նախատեսված բազային աշխատավարձի եւ սույն հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով նախատեսված գործակցի արտադրյալ.

2) լրացուցիչ աշխատավարձ ՝ աշխատավարձի փոփոխական մաս, որը հաշվարկվում է պաշտոնային դրույքաչափի նկատմամբ, եւ որի վճարումը պայմանավորված է սույն կետի «ա» եւ «բ» ենթակետերում թվարկված որեւէ պայմանի եւ(կամ) պայմանների առկայությամբ եւ ներառում է`

ա. հավելում` սոյն ենթակետում նշված պայմաններից որեւէ մեկի կամ դրանցից մի քանիսի, այն է ՝ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսդրությամբ սահմանված ծանր, վնասակար, առանձնապես ծանր, առանձնապես վնասակար աշխատանքներ կատարելու, բարձրլեռնային վայրերում, արտաժամյա, գիշերային ժամերին, հանգստյան, տոնական օրերին աշխատելու, զինվորական, քրեակատարողական եւ փրկարար ծառայության առանձնահատկություններով պայմանավորված` պաշտոնային դրույքաչափի նկատմամբ հաշվարկվող տոկոսային ավելացում կամ պաշտոնային դրույքաչափին դրամական բացարձակ մեծությամբ սահմանվող ավելացում,

բ. հավելավճար ` սույն ենթակետում նշված պայմաններից որեւէ մեկի կամ դրանցից մի քանիսի, այն է ՝ դասային, դիվանագիտական աստիճանների, տվյալ պաշտոնի ենթախմբին համապատասխանող դասային աստիճանից բարձր դասային աստիճան ունենալու, կոչումների, աշխատանքային եւ(կամ) ծառայության ստաժի, օտար լեզուների իմացության համար պաշտոնային դրույքաչափի նկատմամբ հաշվարկվող տոկոսային ավելացում.

3) պարգեւատրում ` միանվագ վճար, որը պետական պաշտոն եւ պետական ծառայության պաշտոն զբաղեցնող անձին տրվում է ծառայողական գործունեության (կատարողականի)գնահատման եւ(կամ) հատուկ առաջադրանքների եւ (կամ) որակյալ աշխատանքների կատարման համար.(...):»:

2.2. Վերոնշյալ իրավադրույթների վերլուծության եւ Նախագծով նախատեսված կարգավորման համադրման արդյունքում՝ կարծում ենք, որ Նախագծի հեղինակները Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսված կենսաթոշակի չափի նվազագույն շեմի համար նպատակ են ունեցել սահմանելու միջին ամսական աշխատավարձի 75 տոկոսի համապատասխան մեծությունը:

Նշվածը, սակայն, կարծում ենք, չի բխում Նախագծերի փաթեթով ներկայացված ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածով նոր խմբագրությամբ ներկայացված՝ դատավորի կենսաթոշակի չափի առավելագույն շեմ սահմանելու համապատասխան կարգավորում նախատեսելու տրամաբանությունից: Այսինքն, եթե ընդունենք, որ Նախագծի 1-ին հոդվածով նվազագույն շեմի հաշվարկման համար հիմք է հանդիսացել միջին ամսական աշխատավարձի 75 տոկոսը, իսկ առավելագույն շեմի համար՝ պաշտոնային դրույքաչափի 92 տոկոսը, ապա (պաշտոնային դրքույքաչափը դա հենց հիմնական աշխատավարձն է, որը լրացուցիչ աշխատավարձի հետ միասին դրվում է միջին ամսական աշխատավարձի հաշվարկման հիմքում) պարբերաբար ստացվող լրացուցիչ աշխատավարձի դեպքում միջին ամսական աշխատավարձի 75 տոկոսի թվային մեծությունը կարող է եւ մեծ լինել պաշտոնային դրույքաչափի 92 տոկոսից:

Ելնելով վերոնշյալից` առաջարկում ենք դատավորի կենսաթոշակի թույլատրելի նվազագույն եւ առավելագույն սամաններ նախատեսելիս հաշվարկների հիմքում դնել միեւնույն միավորը , ինչպես նաեւ կիրառել «պաշտոնային դրույքաչափ» եւ «լրացուցիչ աշխատավարձ» եզրույթները: Բացի այդ, կարծում ենք, Նախագծի 1-ին հոդվածով նոր լրացվող պարբերության «աշխատավարձի, այդ թվում` հիմնական եւ լրացուցիչ աշխատավարձերի» ձեւակերպումը ունի խմբագրման կարիք` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ աշխատավարձը ներառում է հիմնական աշխատավարձը եւ գործատուի կողմից աշխատողին իր կատարած աշխատանքի դիմաց տրված լրացուցիչ աշխատավարձը :

Միաժամանակ առաջարկում ենքՆախագծի 1-ին հոդվածով նոր լրացվող պարբերության մեջ նշված «դադարելուն» բառից հետո լրացնել «կամ դադարեցվելուն» բառերը՝ հաշվի առնելով ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետը:

3. Նախագծի վերնագրում կիրառվող Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի կրճատ անվանումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջին, այն է՝ սահմանադրական օրենք հանդիսացող օրենսգրքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս դրանում նշվում է օրենսգրքի վերնագիրը :

Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 34-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություն կամ լրացում կարող է կատարվել միայն նույն տեսակի եւ բնույթի նորմատիվ իրավական ակտով , օրենսգրքերում փոփոխություն կամ լրացում կատարվում է օրենքով: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք Նախագծի վերնագրում «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔԸ» բառերը փոխարինել «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔԸ» բառերով:

4. Նախագծի 1-ին հոդվածում նշված Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի լրիվ անվանումն առաջարկում ենք համապատասխանեցենել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջին՝ սահմանադրական օրենք հանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս դրանում հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «սահմանադրական օրենք» բառերը :

5. Նախագծի 1-ին հոդվածից առաջարկում ենք հանել «(այսուհետ՝ Օրենք)» բառերը՝ հաշվի առնելով այն, որ Նախագծի տեքստումՀայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքին այլեւս հղում չի կատարվում:

6. Նախագծի 1-ին հոդվածում «մասի 1-ին պարբերությունից հետո» ձեւակերպումն առաջարկում ենք փոխարինել «մասում» բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի 3-րդ մասը:

7. Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը եւ տարածվում է մինչեւ սույն Օրենքն ուժի մեջ մտնելը կենսաթոշակի իրավունք ունեցող դատավորների նկատմամբ» :

7.1. Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասը` նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա, եթե այլ բան նախատեսված չէ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով` Նախագծի 2-րդ հոդվածում արված վրիպակն առաջարկում ենք ուղղել` «տարածվում է» բառից հետո լրացնելով«նաեւ» բառը:

7.2. «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքի կենսաթոշակի իրավունքին եւ կենսաթոշակ ստանալու իրավունքին վերաբերող 7-րդ հոդվածի համաձայն`«1. Սույն օրենքով սահմանված պայմանները բավարարելու դեպքում կենսաթոշակի իրավունք ունեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին, Հայաստանի Հանրապետության երկքաղաքացին, օտարերկրյա քաղաքացին կամ քաղաքացիություն չունեցող անձը, եթե սույն օրենքով կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով այլ բան սահմանված չէ:

(...)

2. Սույն օրենքով կենսաթոշակի իրավունք ունեցող անձը կենսաթոշակ ստանալու իրավունք ունի , եթե օրենսդրությամբ սահմանված կարգով դիմել է կենսաթոշակ նշանակելու իրավասություն ունեցող մարմնի համապատասխան ստորաբաժանում (այսուհետ` կենսաթոշակ նշանակող ստորաբաժանում), եւ նրան նշանակվել է կենսաթոշակ (այսուհետ` կենսաթոշակառու):

3. Պետական բյուջեից ֆինանսավորվող տարբեր կենսաթոշակների իրավունք ունեցող անձն ունի մեկ կենսաթոշակ ստանալու իրավունք` իր ընտրությամբ»:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` առաջարկում ենք խմբագրել Նախագծի 2-րդ հոդվածի «մինչեւ սույն Օրենքն ուժի մեջ մտնելը կենսաթոշակի իրավունք ունեցող դատավորների նկատմամբ» ձեւակերպումը:

7.3. Միաժամանակ առաջարկում ենք Նախագծի 2-րդ հոդվածում «Օրենքն» բառը նշել փոքրատառով:

Սույն եզրակացության 7-րդ կետի 7.1-7.3-րդ ենթակետերում կատարված դիտարկումները վերաբերելի են նաեւ ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի օրենքի ուժի մեջ մտնելուն եւ անցումային դրույթին վերաբերող «3-րդ» հոդվածի նույնական կարգավորումներին:

8. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Օրենսդրական ակտերում նորմերը շարադրվում են հերթական համար ունեցող հոդվածների տեսքով »: ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծում առկա են երկու 3-րդ հոդվածներ : Հիմք ընդունելով նշվածը` առաջարկում ենք ««Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի հոդվածների համարակալումը համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջին:

Եզրահանգում

Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները ՝ կարող ենք նշել, որ անհրաժեշտ է ապահովելՆախագծերի փաթեթով նախատեսվող կարգավորումների համապատասխանությունն իրավական որոշակիության սահմանադրական սկզբունքին: Միաժամանակ անհրաժեշտ է նաեւ ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա ապահովել Նախագծերի փաթեթի համապատասխանությունը Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքին, «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին», « Պետական կենսաթոշակների մասին» եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքներին:

ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ

ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ

ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                                                           ԱՆԻ ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ

Կատարող` Մ. Մնացականյան (հեռ. ՝ 011-513-248), (118),

23.07.2020թ.