ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

«Դեղերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության
օրենքի նախագծի վերաբերյալ

ՀՀ ԱԺ պատգամավորներ Գագիկ Մխեյանի, Մնացական Պետրոսյանի, Գագիկ Ավետյանի, Սամվել Շահգալդյանի, Արտակ Առաքելյանի, Արմեն Պուրտոյանի եւ Համլետ Թամազյանի կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Դեղերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը քննարկվել է ՀՀ ԱԺ աշխատակազմի օրենսդրության վերլուծության եւ զարգացման վարչությունում:

Ներկայացված օրենքի նախագիծը համապատասխանում է «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» ՀՀ օրենքի 47 հոդվածի պահանջներին:

Սակայն հիմնավորում-տեղեկանքի մեջ նշված է, որ ն երկայացված տեսքով օրենքի նախագծի ընդունման դեպքում բյուջետային ծախսերի աճ չի նախատեսվում, սակայնբյուջետային ծախսերի աճ ենթադրվում է` նախատեսված մի շարք ծրագրերի իրականացման համար:

Չնայած վերը նշվածին` նախագծի վերաբերյալ ունենք հետեւյալ առարկություններն ու դիտողությունները.

Նախագիծը «Դեղերի մասին» է եւ այն պետք է որ իրականում կարգավորեր դեղերի շրջանառությունը , ինչը ենթադրում է ոչ թե «դեղերի հայտնաբերումը, նախակլինիկական եւ կլինիկական հետազոտությունները, մշակումը, արտադրությունը, արտահանումը եւ այլնը», ինչպես նախատեսված է նախագծի 3 հոդվածում «դեղերի շրջանառություն» հասկացության մեջ (այդ հարաբերությունները պետք է կարգավորվեն այլ օրենքով կամ իրավական ակտերով), այլ դեղերի շրջանառությունը նախ սպառողի իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից պետք է կարգավորվեր պետական գրանցման պահից , քանզի դեղերը, ըստ տրամաբանության, շրջանառության մեջ պետք է մտնեն գրանցումից հետո: Ընդորում դուրս են թողնվել մարդասիրական, բարեգործական ճանապարհներով ստացված դեղերն ու բուժական նշանակության ապրանքները:

«Դեղերի մասին» գործող օրենքի եւ նույնանուն օրենքի նախագծի համադրման եւ ուսումնասիրության արդյունքում ի հայտ է եկել հետեւյալը. դեղերի ոլորտում պետության անունից եւ նրա կողմից ինչ-որ լիազորված մարմնին, փաստորեն, տրված է մենաշնորհ:

Կան նաեւ դիտողություններ հասկացությունների կոնցեպցիայի վերաբերյալ («դեղատուն», «դեղատնային կրպակ», «դեղատնային կետ»), որոնք բացի դեղերի պատրաստումից («դեղատան» դեպքում), էապես չեն տարբերվում միմյանցից, ավելին` կան հակասություններ (օրենքի 3 հոդվածում «դեղատնային կետ» հասկացությունը. «Դեղատնային կետ` առողջապահական կազմակերպություն կամ դեղատան առանձնացված ստորաբաժանում, որտեղ սույն օրենքի պահանջներին համապատասխան իրականացվում է առանց դեղատոմսի տրվող դեղերի, բժշկական նշանակության արտադրանքի ձեռքբերում, մանրածախ իրացում, ինչպես նաեւ տեղեկատվական եւ խորհրդատվական գործունեություն, առողջ ապրելակերպի քարոզչություն») չի համապատասխունում 27 հոդվածի 1-ին մասին, որտեղ սահմանվում է, որ դեղերի մանրածախ իրացումը իրականացվում է միայն դեղատներում եւ դեղատնային կրպակում: Այս առումով պետք է հստակեցնել օգտագործվող հասկացությունները:

Ն ախագծի բազմաթիվ հոդվածներում օգտագործվող «արդյունավետ դեղ» բառակապակցությունը, մեր կարծիքով հստակեցման կարիք ունի, քանի որ բավականաչափ ընդհանուր ձեւակերպում է եւ տարատեսակ մեկնաբանությունների տեղիք կարող է տալ:Նախագծի 2 հոդվածի 2-րդ մասում «դեղերի շրջանառության կարգավորման» հասկացությունը, մեր կարծիքով, ավելորդ է եւ անհրաժեշտ է հանել, ավելացնելով առաջին մասում «ՀՀ» հապավումը:

Շատ ընդհանրացված եւ վերացական են պատասխանատվության մասին հիշատակող դրույթները (օրինակ` 19 հոդվածում « Դեղարտադրող կազմակերպությունները պատասխանատվություն են կրում արտադրության ոչ պատշաճ գործունեության կազմակերպման համար... », նույնը 20 հոդվածում), իսկ 13 եւ այլ հոդվածներում պատասխանատվությունը սահմանված է «ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով»: Մինչդեռ այստեղ, հաշվի առնելով նախագծի հույժ կարեւորությունը, պետք է հստակեցում մտցվի, նշելով պատասխանատվության գոնե տեսակը (քրեական, վարչական, քաղաքացիական եւ այլն):

Ելնելով այն հանգամանքից, որ մարդու կյանքի ու առողջության իրավունքները հիմնական իրավունքներ են եւ ամրագրված են ոչ միայն ՀՀ Սահմանադրության 17, 33, 34 հոդվածներով, այլեւ ՀՀ միջազգային պայմանագրերով, որոնք մեր օրենսդրության բաղկացուցիչ մասն են, ապա դեղերի դերն ու նշանակությունը մարդկանց կյանքում շատ մեծ է եւ կարեւոր, հետեւաբար նույն կարեւորությունն ու նշանակությունն էլ պետք է ունենան դեղերի շրջանառությունը կարգավորող իրավահարաբերությունները: Ուստի ներկայացված նախագիծը շատ լուրջ վերանայման կարիք ունի: Նախագծի լրամշակումը պայամանավորված է դրանում տեղ գտած մի շարք թերություններով, որոնք միաժամանակ նաեւ հայեցակարգային են.

Հարկ է նշել, որ նախագծում չափազանց շատ են թե անորոշ հղումները տարբեր իրավական ակտերի վրա, թե «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության կողմից հաստատված» ցանկերի կարգերի ու պայամնների վրա, եւ թե «օրենսդրությամբ սահմանված կարգերի» վրա (հոդված 2, 6, 7, 8, 10, 11, 12 եւ այլն):

Բացի դա նախագծում հիշատակված մի շարք կարգերի, պայմանների, ցանկերի սահմանուման ու հաստատուման իրավասությունը տրված է ՀՀ Կառանարությանը կամ «ՀՀ Կառավարության կողմից լիազորված մարմնին» (5 հոդվածի 1-ին, 2-րդ 5-րդ) կետերը:

Մինչդեռ համաձայն «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 9, 43 եւ այլ հոդվածների դրանք անհրաժեշտ է սահմանել միմիայն օրենքով:

Հոդված 9-ի 1-ին կետում նշվում է ՀՀ բնակչության դեղապահովման նպատակային ծրագրերի իրականացման մասին, սակայն չի սահմանվում, թե ո՞ր մարմնի կողմից են մշակվում, հաստատվում եւ իրականացվում այդ ծրագրերը: Նույն հոդվածում հստակեցման կարիք ունի «դեղային ծախսերի փոխհատուցում» հասկացությունը, քանի որ նման ձեւակերպումը ենթադրում է նաեւ դրանց արտադրության եւ իրացման ընթացքում իրականացված ծախսերի փոխհատուցում, մինչդեռ հոդված 10-ում նշվում է միայն որոշակի դեղերի անվճար հատկացման մասին:

Նախագծում առկա են բազմաթիվ հակասություններ, իրարամերժ դրույթներ, հոդվածների վերնագրերի եւ դրանց բովանդակությունների անհամապատասխանություններ: Այսպես, օրինակ, 5 հոդվածի1-ին կետում «Հայաստանի Հանրապետության դեղային քաղաքականության հաստատումը» վերապահված է ՀՀ Կառավարությանը, իսկ 8 հոդվածում արդարացիորեն ամրագրված են «Դեղապահովման եւ դեղագործական գործունեության հիմնական սկզբունքները», ինչը ըստ էության նույնն է ինչ որ դեղային քաղաքականությունը, մինչդեռ մի դեպքում (5 հոդված), այդ քաղաքականությունը «հաստատում է» ՀՀ Կառավարությունը, մյուս դեպքում (8 հոդված), փաստորեն, պետք է եւ ճիշտ է, որ հաստատվի օրենքով, այսինքն` Ազգային ժողովին «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 9 հոդվածի համաձայն: Այլ հարց է, որ նույն 8 հոդվածի բոլոր կետերը ոչ թե սկզբունքներ են, այլ խնդիրներ, (իսկ 5-րդ կետը «հակամենաշնորհային քաղաքականությունը» ոչ սկզբունք է, ոչ էլ խնդիր), ինչպես նաեւ9 հոդվածում «դեղերի մատչելիության ապահովման պետական համակարգը» վերնագրով, ոչ թե այդ համակարգը բացահայտող սահմանումներ են տրված, այլ թվարկված են համակարգի խնդիրները (դեղային ծախսերի փոխհատուցում, պետական ծրագրերի իրականացում եւ այլն):

Դրա մասին են վկայում այն դրույթները, որոնք սահամանում են այդ ոլորտի հարաբերությունների կարգավորման ուղղությունները (հ. 4), դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման բնագավառում պետական կառավարման մարմնի իրավասությունները (հ. 6) եւ այլ հոդվածներ: Բացի այդ չսահմնափակվելով 6 հոդվածում թվարկված պ ետական կառավարման լիազոր մարմնին սույն օրենքով իրեն վերապահված իրավասությունների շրջանակներով (« 1. հանրապետության դեղային քաղաքականության մշակում, սահմանված կարգով ներկայացում հաստատման եւ ներդրում, 2. սույն օրենքով սահմանված իրավական ակտերի նախագծերի մշակում, սահմանված կարգով ներկայացում հաստատման, 3. սույն օրենքով  իրեն վերապահված իրավական ակտերի  ընդունում, 4. դեղագործական գործունեության լիցենզավորում եւ հսկողություն, 5. դեղերի պետական գրանցում, 6. ներմուծվող եւ արտահանվող դեղերի հավաստագրում, 7. դեղերի շրջանառության ոլորտում ընդգրկված դեղագործական կադրերի պատրաստման եւ վերապատրաստման ծրագրերի հաստատում, 8. պետական առողջապահական նպատակային ծրագրերի շրջանակներում դեղերի, բժշկական նշանակության արտադրանքի պետական գնումների իրականացում, 9. միջազգային եւ միջգերատեսչական համագործակցություն»), 10-րդ կետը անսահմանություն է սահմանում, թույլատրելով լիազոր մարմնին իրականացնել «սույն օրենքով եւ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ իրեն վերապահված այլ գործառույթներ»: Իսկ «սույն օրենքով» եւս մի շարք գործառույթներ են նախատեսված գրեթե բոլոր հոդվածներում (հհ. 12, 15-17, 19-24, 26-29): Եվ դա ընդամենը «կառավարման լիազոր մարմինը», ինչից կարելի է ենթադրել, որ այն մեկն է:

Մեր համոզմամբ, որպեսզի նախագծի տեքստից չբխի մենաշնորհի հաստատումը դեղերի շրջանառության հարաբերություններում, ինչը հակասում է եւ ՀՀ Սահմանադրության 4, 5, 6 եւ առավելապես 8 հոդվածի 3-րդ մասին ուր ամրագրված է. « … ..ազատ տետեսական մրցակցությունը», ինչպես նաեւ «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի 5, 7, 8, 10 եւ մի շարք այլ հոդվածների պահանջներին: Ն ախագծի հոդված 5-ի 4-րդ մասում հստակեցման կարիք ունի ‎‎ «ֆիզիկական եւ տնտեսական մատչելիություն» հասկացությունը: Կարծում ենք, որ օրենքի իմաստով խոսքը պետք է գնա ընդհանրապես դեղերի մատչելիության ապահովման մասին: Միաժամանակ, դեղերի ‎‎ «տնտեսական մատչելիության» ապահովումը կապված է բնակչության գնողունակության հետ, եւ հաշվի առնելով մեր հարնապետությունում աղքատության առկա բարձր մակարդակը, օրենքի կիրարկման նպատակով անհրաժեշտություն կառաջանա կամ միջամտել դեղերի գնային քաղաքականությանը (ինչն ազատական շուկայական հարաբերությունների պայմաններում անթույլատրելի է), կամ էլ պետական բյուջեից մեծածավալ դոտացիաներ տրամադրել դեղերի գների եւ բնակչության գնողունակ պահանջարկի տարբերությունը «ծածկելու» համար (ինչն էլ, մեր պարագայում, իրատեսական չէ):

Հոդված 17-ի 2-րդ մասը, մեր կարծիքով, հակասում է «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի հոդված 9-ի 4-րդ մասի 1-ին կետի պահանջներին, համաձայն որի «միմիայն օրենքով պետք է սահմանվեն Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ եւ օրենքներով նախատեսված հարցերը, այդ թվում` … ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց կողմից վճարվող հարկերի, տուրքերի եւ այլ պարտադիր վճարների տեսակները, չափը, վճարման կարգը: Հետեւաբար, նշված մասում առաջարկվում է «սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը» բառերը փոխարինել «սահմանվում է օրենքով» բառերով:

Բացի դա նախագծում կարգավորված չեն թմրադեղերի, հոգեմետ դեղերի հարցը:

Ընդհանուր, կոնցեպտուալ նշանակություն ունեցող դիտողությունները հետյալն են. օրենքի նախագծում առկա են մի շարք խմբագրական եւ լեզվաոճականբնույթի թերություններ:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը, ներկայացված օրենքի նախագիծը լուրջ վերամշակման կարիք ունի:

ՀՀ ԱԺ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ
ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ
ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ

Կատարողներ`
Կ. Հարությունյան
Գ. Կիրակոսյան
Ժ. Աբրահամյան