ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորներ Գ. Արսենյանի, Դ. Ղոնջեյանի, Մ. Պետրոսյանի. Հռ. Ավետիսյանի, Լ. Պողոսյանի եւ Ա. Պետրոսյանի օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված ՀՀ Սահմանադրությունում փոփոխություններ կատարելու մասին նախագծի վերաբերյալ

ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորներ Գ. Արսենյանի, Դ. Ղոնջեյանի, Մ. Պետրոսյանի. Հռ. Ավետիսյանի, Լ. Պողոսյանի եւ Ա. Պետրոսյանի կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված ՀՀ Սահմանադրությունում (այսուհետ` Սահմանադրություն) փոփոխություններ կատարելու մասին նախագիծն (այսուհետ` Նախագիծ) քննարկվել է ՀՀ Ազգային ժողովի օրենսդրության վերլուծության եւ զարգացման վարչությունում:

Ներկայացված նախագծի վերաբերյալ առկա են հետեւյալ դիտողություններն ու առաջարկությունները:

Կարեւոր եւ դրական է համարվում նախագծի` համապատասխանությունը հայերենի քերականության կանոններին, որն ավելի դյուրին է դարձրել մասնագիտական փորձաքննության իրականացումը:

1. Նախագծի 3 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 5 հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ հետեւյալ բովանդակությամբ` «Հայաստանի Հանրապետությունում պետական իշխանությունն իրականացվում է օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանությունների տարանջատման եւ հավասարակշռման հիման վրա:» Նկատի ունենալով, որ իշխանությունն իրականացնելու համար օրենսդիր, գործադիր եւ դատական մարմինների համար տարանջատումը եւ հավասարակշռումը անտարակույս սկզբունք է, ուստի անհրաժեշտ է «հավասարակշռման» բառից հետո ավելացնել «սկզբունքի» բառը:

Նշվածից բացի, մեր կարծիքով, անհրաժեշտությունը չկա «տարանջատման» բառից հետո ավելացնել «եւ հավասարակշռման» բառերը, քանի որ դրանով լուծված չի կարող համարվել իշխանությունների հավասարակշիռ գործառնական լիազորությունը: Գտնում ենք, որ հավասարակշռությունը իրագործելու նպատակով անհրաժեշտ է Սահմանադրության հոդվածներում հստակ ներառել Հանրապետության նախագահի, օրենսդիր մարմնի, գործադիր մարմնի եւ դատական իշխանության հավասարակշռված փոխհարաբերությունը:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի «գործադիր» բառը անհրաժեշտ է փոխարինել «պետական» բառով, այլապես ստացվում է, որ պետական իշխանություն իրականացնող` թվարկված մարմիններն իրականացնում են գործադիր իշխանություն, այդ թվում նաեւ Ազգային ժողովը:

2. Նախագծի 4 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 6 հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ, որի 3-րդ մասի 1-ին պարբերությունից դուրս է մնացել վավերացված միջազգային պայմանագրերին ՀՀ օրենքների պարտադիր համապատասխանելու պայմանը, այն դեպքում, երբ նույն մասի 2-րդ պարբերությունում «այլ նորմատիվ ակտերի» համար վավերացված միջազգային պայմանագրերին համապատասխանելը պարտադիր պայման է:

3. Գտնում ենք, որ անհրաժեշտ է քննարկել նախագծի 4 հոդվածով Սահմանադրության 6 հոդվածի նոր խմբագրության եւ ՀՀ Սահմանադրության 100 հոդվածի` միջազգային պայմանագրերին առնչվող խնդիրը: Ըստ 100 հոդվածի 2-րդ կետի` Սահմանադրական դատարանն օրենքով սահմանված կարգով «2) մինչեւ միջազգային պայմանագրի վավերացումը որոշում է նրանում ամրագրված պարտավորությունների` Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը»: Այս դեպքում եթե Սահմանադրական դատարանը հանկարծ սխալմամբ որոշի, որ միջազգային պայմանագիրը համապատասխանում է Սահմանադրությանը, ինչի հիման վրա պայմանագիրը վավերացվի, ապա հետագայում նման սխալն ուղղելու մեխանիզմը բացակայում է, քանի որ Սահմանադրական դատարանի որոշումը վերջնական է, եւ այդ դատարանն օժտված չէ այն վերանայելու լիազորությամբ:

Միաժամանակ Սահմանադրության համաձայն` ՀՀ միջազգային պայմանագիրը ՀՀ իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն է (նախագծի 4 հոդվածի 5-րդ մաս): Դրա հետ մեկտեղ Սահմանադրությանը հակասող միջազգայինպայմանագրերը կարող են վավերացվել միայն Սահմանադրության մեջ համապատասխան փոփոխություն կատարելուց հետո: Առաջանում է փակուղի, որի լուծումը պետք է տրվի Սահմանադրությամբ:

Ինչ վերաբերում է նախագծի 4 հոդվածի 5-րդ մասի «Եթե վավերացված միջազգային պայմանագրերում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվում են պայմանագրի նորմերը» դրույթին, ապա, մեր կարծիքով, այն կարող է վերաբերել միայն վավերացվելուց առաջ ընդունված օրենքներին, քանի որ նոր օրենքները պարտադիր պետք է համապատասխանեցվեն վավերացված միջազգային պայմանագրերին: Հակառակ դեպքում նման դրույթ կարելի է նախատեսել նաեւ այլ նորմատիվ ակտերի համար:

4. Նախագծի 4 հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ պարբերության «եւ անհատական բնույթի իրավական» բառերը անհրաժեշտ է հանել, քանի որ, ինչքան էլ որ դա վերաբերի մարդու իրավունքներին (արձակուրդ, վերապատրաստում, ատեստավորում եւ այլն), այնուամենայնիվ, նպատակահարմար չէ այն բարձրացնել սահմանադրական նորմի աստիճանի:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասից անհրաժեշտ է հանել «միայն» բառը, քանի որ նախադասությունը հաստատական ձեւի է եւ այլ կերպ չի կարող ուժի մեջ մտնել, քան օրենքով սահմանված կարգով պաշտոնական հրապարակումից հետո:

5. Նախագծի 5 հոդվածի 1 մասից անհրաժեշտ է հանել «գաղափարական» բառը: Մեր խորին համոզմամբ` «բազմակարծություն»-ը հիմնվում է հենց գաղափարական համոզվածության վրա, հետեւաբար` «գաղափարական» բառը իմաստային առումով կրկնվում է:

6. Նախագծի հոդված 6-ով առաջարկվող փոփոխության տեքստում`

ա) 2-րդ պարբերության «ազատ տնտեսական մրցակցությունը» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «տնտեսական մրցակցության պաշտպանությունը» բառերով, քանի որ մի կողմից «ազատ տնտեսական մրցակցությունը» զուտ տեսական հասկացություն է, իսկ մյուս կողմից` սահմանադրությամբ պետք է երաշխավորվի ոչ թե բուն մրցակցությունը (անկախ դրա տեսակից), ինչն օբյեկտիվ տնտեսագիտական ֆենոմեն է, այլ այդ մրցակցության պաշտպանությունը (ինչն էլ հանդիսանում է շուկայական հարաբերությունների կարգավորման բնագավառում պետության կարեւորագույն գործառույթներից մեկը).

բ) 3-րդ պարբերության մեջ նշվում է միայն «մենաշնորհ վիճակի» չարաշահման արգելման մասին, այն դեպքում, երբ մենաշնորհ վիճակը շուկայում տնտեսավարող սուբյեկտների գերիշխող դիրքի ծայրահեղ տարբերակն է, իսկ առանձին երկրներում միանշանակ արգելվում է նաեւ գերիշխող դիրքի չարաշահումը: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք 3-րդ պարբերությունը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ` «Արգելվում են շուկայում մենաշնորհային կամ գերիշխող դիրքի չարաշահումը, անբարեխիղճ մրցակցությունը»:

7. Սահմանադրության 2-րդ գլխի վերնագիրը, դրանում ընդգրկված հոդվածների բովանդակությանը համապատասխանեցնելու նպատակով առաջարկվում է շարադրել նոր` հետեւյալ խմբագրությամբ. «Մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքները, ազատությունները եւ պարտականությունները»:

8. Նախագծի 10 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 11 հոդվածից հետո ավելացնել նաեւ 11.3 հոդվածը, որի 1-ին մասի «դադարման» բառը անհրաժեշտ է փոխարինել «դադարեցման» բառով, իսկ 3-րդ մասի «օտարերկրյա» բառը «այլ» բառով:

Նույն հոդվածի (11.3) 2-րդ մասի «ոչ ոք չի կարող» բառերից հետո անհրաժեշտ է լրացնել «կամայականորեն» բառը:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի «այլ երկրների» բառերը անհրաժեշտ է փոխարինել «օտարերկրյա», իսկ նույն մասի «օտարերկրյա» բառը` «այլ» բառով կամ «օտարեկրյա պետությունը» անհրաժեշտ է փոխարինել «այլ երկրներին» բառերով:

9. Նախագծի հոդված 10-ով առաջարկվող` նոր հոդված 11.1-ի առաջին պարբերությամբ սահմանվում է, որ. «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարած՟քային միավորներն են մարզերը եւ համայնքները:», սակայն գործող Սահմանադրության 7-րդ գլխի նոր խմբագրության մեջ (տես նախագծի 135-ից մինչեւ 146-րդ հոդվածները) մարզերին վերաբերող բոլոր դրույթներն առաջարկվում է հանել եւ թողնել միայն տեղական ինքնակառավարմանը վերաբերող դրույթները: Արդյունքում ստացվում է, որ մարզերի կարգավիճակը եւ հիմնարար մյուս դրույթները պետք է սահմանվեն օրենքով (ինչպես նշվում է նաեւ սույն նախագծի 10-րդ հոդվածով առաջարկվող հոդված 11.1-ի երկրորդ պարբերությամբ), այն դեպքում, երբ, օրինակ, դատախազության, վերահսկիչ պալատի եւ կենտրոնական բանկի դեպքում որդեգրվում է հակառակ տրամաբանությունը (դրանց վերաբերող առանձին գլուխներ են առաջարկվում լրացնել` հաշվի առնելով այդ մարմինների կարեւորությունը եւ գործառութային անկախությունը): Այս տեսանկյունից, կարծում ենք, նպատակահարմար կլիներ մարզերին վերաբերող հիմնական դրույթները պահպանել նոր Սահմանդրության մեջ (եթե ոչ առանձին գլխով, ապա գոնե տեղական ինքնակառավարմանը վերաբերող գլխում):

10. Նախագծի 14 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 15 հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ հետեւյալ բովանդակությամբ

«Յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք:

Հայաստանի Հանրապետությունում մահապատիժն արգելված է:»

Գտնում ենք, որ «Յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք» նախադասությամբ ամեն ինչ ասված է, որն էլ հիմք ընդունելով անհրաժեշտ է հոդվածից հանել «Հայաստանի Հանրապետությունում մահապատիժն արգելված է:» նախադասությունը, քանի որ այն կարող է կարգավորվել եւ կարգավորված է օրենքով, բացի այդ գործում է վավերացված միջազգային պայմանագիրը:

11. Նախագծի 15 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 16 հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ, որի 1-ին մասի 2-րդ կետի «հանցագործություն բառը անհրաժեշտ է փոխարինել «հանցանք» բառով:

Նույն հոդվածի 2-րդ եւ 7-րդ մասերում համապատասխանաբար «ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել … » եւ «մարդուն չի կարելի խուզարկել»նախադասությունները ժխտական, իսկ 6-րդ մասի «մարդուն կարելի է կալանավորել կամ … » հաստատական ձեւի է: Անհրաժեշտ է դրանք դարձնել նույն բնույթի:

Վերոգրյալից բացի, եթե նույն հոդվածի 2-րդ մասի «ազատությունից զրկել» բառերի տակ հասկացվում է «ձերբակալել, կալանավորել կամ ազատազրկման դատապարտել», ապա այդ դեպքում նախագծի 16 հոդվածի 1-ին մասի «ձերբակալված, կալանավորված, ազատազրկված» բառերը անհրաժեշտ է փոխարինել «ազատությունից զրկված» բառերով, այլապես նույն մասը անհրաժեշտ է սկսել «ձերբալաված, կալանավորված, ազատազրկման դատապարտված … » բառերով:

Նույն հոդվածի 5-րդ մասը` «Ձերբակալված յուրաքանչյուր ոք պետք է 48 ժամվա ընթացքում բերման ենթարկվի դատարան, որը պետք է ոչ ուշ, քան 24 ժամվա ընթացքում որոշում կայացնի նրա նկատմամբ խափանման միջոց ընտրելու կամ ազատ արձակելու վերաբերյալ:» չի կարելի դարձնել սահմանադրական նորմ, քանի որ այն հստակ կարող է կարգավորվել օրենքով: Այստեղ խափանման միջոց ընտրելու տակ չի հասկացվում, թե ինչ տեսակի խափանման միջոցի մասին է խոսքը, իսկ «կամ ազատ արձակելու վերաբերյալ» դատարանի որոշման տակ հասկացվում է, որ բացի կալանավորումից, այլ խափանման միջոցների դեպքում մեղադրյալն ազատ է արձակվում:

Նույն հոդվածով առաջարկվել է 6-րդ մասի հետեւյալ խմբագրությունը` «մարդուն կարելի է կալանավորել կամ նրա նկատմամբ այլ խափանման միջոց ընտրել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:»

Նկատի ունենալով, որ կալանավորումը նույնպես խափանման միջոց է, գտնում ենք, որ այս դեպքում 6-րդ մասը անհրաժեշտ է շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «մարդու նկատմամբ խափանման միջոց կարելի է ընտրել դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:» Սա այն դեպքում, երբ բացի կալանավորումից մյուս խափանման միջոցները պատկանում են դատարանի իրավասությանը: Մեր կարծիքով ճիշտ կլինի, որ բացի կալանավորումից, մյուս խափանման միջոցները պատկանեն նախաքննական մարմնի իրավասությանը: Այս դեպքում նշված մասը անհրաժեշտ է շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ.

«Մարդուն կարելի է կալանավորել դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով» կամ «մարդուն չի կարելի կալանավորել առանց դատարանի որոշման»:

Նույն հոդվածի 10-րդ մասի «պայմանագրային պարտավորություններ» բառերը անհրաժեշտ է փոխարինել «որեւէ պայմանագրային պարտավորություն» բառերով:

12. Նախագծի 17 հոդվածի 3-րդ մասի «միջպետական» բառը անհրաժեշտ է փոխարինել «միջազգային» բառով, իսկ 1-ին մասից անհրաժեշտ է հանել «բոլոր» բառը:

13. Նախագծի 19 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 20 հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ, որի 2-րդ մասի «ձերբակալման» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «մեղադրանքի առաջադրման կամ» բառերը, իսկ նույն մասի «կամ» բառը անհրաժեշտ է հանել:

14. Նախագծի 23 հոդվածի 2-րդ մասը անհրաժեշտ է շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «Բնակարանը կարող է խուզարկվել դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:»

15. Նախագծի 24 հոդվածի 1-ին մասից անհրաժեշտ է հանել «յուրաքանչյուր» բառը, իսկ «քաղաքացի» եւ «ունի» բառերը անհրաժեշտ է փոխարինել համապատասխանաբար «քաղաքացիները» եւ «ունեն» բառերով:

16.Նախագծի 25 հոդվածում «դավանանքի» բառը անհրաժեշտ էփոխարինել «կրոնի» բառով, որը համապատասխանում է «Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին» միջազգային դաշնագրի 18 հոդվածին:

17.Նախագծի 26 հոդվածի 3-րդ մասից չի հասկացվում, թե ով է հանդիսանում մամուլի եւ տեղեկատվության մյուս միջոցների ազատության երաշխավորը: Առաջարկվում է «երաշխավորում է» բառից հետո ավելացնել «պետության կողմից» բառերը: Նույն մասը անհրաժեշտ է լրացնել 2-րդ պարբերությամբ հետեւյալ բովանդակությամբ. «Տեղեկատվության միջոցների գործունեության եւ պատասխանատվության կարգը սահմանվում է օրենքով:»:

18. Նախագծի 28 հոդվածի 4-րդ պարբերության համաձայն. «Կուսակցություններ եւ արհեստակցական միություններ ստեղծելու եւ դրանց անդամակցելու իրավունքները օրենքով սահմանված կարգով կարող են սահմանափակվել զինված ուժերի ծառայողների եւ պետական ծառայողների առանձին խմբերի վրա»: Գտնում ենք, որ այստեղ խոսքը պետք է գնա ոչ միայն կուսակցությունների եւ արհեստակցական միությունների, այլեւ ցանկացած հասարակական միավորման (օրինակ` կրոնական կազմակերպության) մասին:

19. Նախագծի 30 հոդվածը կարգավորել է այլ քաղաքացիություն ունեցող Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների ընտրելու եւ ընտրվելու իրավունքը, սակայն չի կարգավորել հողի սեփականությունից օգտվելու իրավունքը, Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը մասնակցելու պարտավորության եւ այլ իրավունքների ու պարտավորություններիհարցը:

20. Նախագծի հոդված 34-ով առաջարկվող` գործող Սահմանադրության 32-րդ հոդվածի նոր տեքստի 5-րդ մասի «արդյունավետ զբաղվածության» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «զբաղվածության ապահովման» բառերով, քանի որ «արդյունավետությունը» շատ բազմիմաստ, խիստ մեկնաբանելի եւ բազմաչափ տնտեսագիտական հասկացություն է, որի ամրագրումը Սահմանադրության մեջ հետագայում կհանգեցնի մի շարք իրավական հիմնախնդիրների առաջացմանը: Բացի այդ, քանի որ ամենալայն իմաստով «արդյունավետության» տակ հասկացվում է ստացված շահույթի (օգուտի) եւ կատարված ծախսումների հարաբերակցությունը (այսինքն` տնտեսական արդյունավետությունը), այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ այս իմաստով ոչ արդյունավետ զբաղվածության ապահովման ծրագրեր պետությունը չպետք է իրականացնի (այն դեպքում, երբ նման ծրագրերը, որպես կանոն, տնտեսական արդյունավետություն չեն ունենում, համենայն դեպս` կարճաժամկետ եւ միջինժամկետ հատվածներում):

21. Նախագծի 37 հոդվածի 2-րդ պարբերությունից անհրաժեշտ է հանել «քաղաքացիների» բառը, այլապես ստացվում է այնպես, որ հիշյալ հոդվածով ամրագրված իրավունքը վերապահվում է «յուրաքանչյուր ոք»-ի` ներառելով թե քաղաքացիներին, թե օտարերկրյա քաղաքացիներին, եւ թե քաղաքացիություն չունեցող անձանց,մինչդեռ երկրորդ նախադասության ձեւակերպմամբ` պետությունը «միջոցներ է ձեռնարկում քաղաքացիների այս իրավունքի իրականացման համար», որից դուրս են մնում օտարերկրյա քաղաքացիները եւ քաղաքացիություն չունեցող անձինք:

22. Նախագծի 38 հոդվածի 2-րդ մասում «տարիքի» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «հասած» բառը, որը համապատասխանում է «Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին» միջազգային դաշնագրի 23 հոդվածին:

23. Նախագծի 41 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 38 հոդվածը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի առողջության պահպանման իրավունք», իսկ 42 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 39 հոդվածը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի կրթության իրավունք»: Վերոգրյալ շարադրանքից հասկացվում է, որ օտարերկրյա քաղաքացիները եւ քաղաքացիություն չունեցող անձինք ինչպես առողջության պահպանման, այնպես էլ կրթություն ստանալու իրավունք չունեն: Գտնում ենք, որ երկու հոդվածներում էլ «քաղաքացի» բառը անհրաժեշտ է փոխարինել «յուրաքանչյուր ոք» բառերով:

Ինչ վերաբերում է 39 հոդվածի անվճար կրթություն ստանալու իրավունքին, ապա կրթություն ստացողի համար կրթությունը կարող է լինել անվճար, սակայն կրթություն ստացողի փոխարեն, այնուամենայնիվ, պետական բյուջեից կատարվում են վճարումներ: Առաջարկվում է «անվճար» բառը փոխարինել «պետության միջոցների հաշվին» կամ «պետական բյուջեի հաշվին» բառերով:

24. Նախագծի 45 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 42 հոդվածի նոր խմբագրություն, որի 3-րդ մասը անհրաժեշտ է շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «Անձի իրավական վիճակը բարելավող, նրա պատասխանատվությունը վերացնող կամ մեղմացնող իրավական ակտերը ունեն հետադարձ ուժ, եթե օրենքով կամ այդ ակտերով այլ բան նախատեսված չէ:»:

25. Նախագծի հոդված 46-ով առաջարկվող` Սահմանադրության 43-րդ հոդվածի նոր տեքստից առաջարկում ենք հանել «ժողովրդավարական հասարակությունում» բառերը, որոնք խիստ մեկնաբանելի են եւ բազմաթիվ տարընթերցումների տեղիք կարող են տալ:

26. Նախագծի 51 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 47 հոդվածի նոր խմբագրություն, որի 2-րդ մասը անհրաժեշտ է հանել կամ հստակեցնել, թե ինչ կարգով պետք է պաշտպանել :

27. Նախագծի 55 հոդվածի 5-րդ պարբերությունը օրենսդրական տեխնիկայի առումով ճիշտ կլիներ շարադրել հոդվածի վերջում:

28. Նախագծում` բառերը, թվերը, հոդվածները, մասերը, կետերը, պարբերությունները կամ նախադասությունները շարադրվել են նոր բովանդակությամբ առանձին հոդվածներով, մինչդեռ նախագծի 58-ից մինչեւ 75 հոդվածներով առաջարկվել է Սահմանադրության 55 հոդվածում եւ նրա առանձին մասերում կատարել փոփոխություններ այն դեպքում, երբ նախագծի ընդհանուր մոտեցմամբ անհրաժեշտ է նախագծի 58 հոդվածը շարադրել հետեւյալ բովանդակությամբ. «Սահմանադրության 55 հոդվածը շարադրել նոր` հետեւյալ խմբագրությամբ:» եւ ներառել նախագծի 58-75 հոդվածների առաջարկվող փոփոխությունները եւ լրացումները:

29. Նախագծի 64 հոդվածով Սահմանադրության 55 հոդվածի 5-րդ մասից հետո առաջարկված լրացումները ակնհայտ հակասություն ունեն նախագծի 109 հոդվածով առաջարկված Սահմանադրության 81 հոդվածի, հատկապես 5-րդ, 6-րդ եւ 7-րդ մասերի հետ: Մասնավորապես, մի դեպքում Հայաստանի Հանրապետության ՆախագահըԱզգային ժողովի հաստատմանն է ներկայացնում որոշակի պաշտոնում նշանակվող թեկնածուին, իսկ մյուս դեպքում` Ազգային ժողովն Հանրապետության Նախագահի առաջարկությամբ նշանակում է որոշակի պաշտոններում կամ ազատում որոշակի պաշտոններից:

Ինչ վերաբերում է Մարդու իրավունքների պաշտպանին Ազգային ժողովի հաստատմանը ներկայացնելուն կամ նման առաջարկությամբ հանդես գալուն, ապա ելնելով միջազգային չափանիշներից` պետք է նշել, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանը, որպես կանոն, ընտրվում (նշանակվում) է ժողովրդական ներկայացուցչության կողմից, քանի որ Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործառույթը էականորեն հենց նրանում է կայանում, որպեսզի նա պաշտպանի մարդու եւ քաղաքացու իրավունքները գործադիր իշխանությունից իր բազմազան արտահայտման ձեւերով: Անժխտելի է, որ Հանրապետության նախագահը պետության գլուխն է եւ այդ կարգավիճակով պայմանավորված` ունի ընդհանուր գործառույթներ, որոնք վերաբերում են իշխանություններին (ՀՀ Սահմանադրության 49 հոդված), սակայն Հանրապետության նախագահի սահմանադրական իրավասությունների եւ լիազորությունների սահմանադրական առօրյա պրակտիկան ուսուցանում է, որ նա ըստ էության հիմնականում գործում է գործադիր իշխանության բնագավառում, ուստի անհրաժեշտ է, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանի առաջադրման եւ նշանակման իրավունքը պատկանի Ազգային ժողովին:

30. Նախագծի 66 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 55 հոդվածի 1-ին մասով 9-րդ կետի նոր խմբագրություն, որի 2-րդ պարբերության համաձայն. «Հանրապետության նախագահը նշանակում եւ ազատում է գլխավոր դատախազ, եւ գլխավոր դատախազի տեղակալներ:»

Հիմք ընդունելով, որ դատախազությունը իր գործառույթներով չի կարող դիտվել որպես պետական կառավարման համակարգի դասական օղակ, այն իրականացնում է այլ խնդիրներ, որոնք վերաբերում են հանցավորության դեմ պայքարի բնագավառում արդարադատությանը նպաստող խնդիրներին, ուստի դատախազության առանձնահատուկ կարգավիճակից ելնելով ճիշտ կլինի քննարկել այդ մարմնի ղեկավարին եւ տեղակալներին որոշակի ժամկետով պաշտոնի նշանակելու եւ ազատելու բարդացված կարգ սահմանելու հարցը: Որպես տարբերակ առաջարկվում է քննարկել այդ իրավունքը Ազգային ժողովին վերապահելու հարցը:

31. Նախագծի 70 հոդվածի 11.1 մասի «նախագահներին» բառը անհրաժեշտ է փոխարինել «նախագահներ» բառով:

32. Նախագծի 79 հոդվածումամրագրված է դրույթ, ըստ որի Հանրապետության նախագահի հրաժարականը քննարկվում է ու համարվում ընդունված: Կարծում ենք, որ քննարկման արդյունքում հրաժարականը կարող է ինչպես ընդունվել, այնպես էլ չընդունվել: Եթե հրաժարականի ընդունումը սոսկ մեխանիկական բնույթ է կրելու, ապա քննարկման անհրաժեշտություն չկա:

33. Նախագծի 80 հոդվածի համաձայն. «Հանրապետության նախագահի ծանր հիվանդության կամ նրա լիազորությունների կատարման համար այլանհաղթահարելի խոչընդոտների դեպքում, որոնք տեւականորեն անհնարին են դարձնում նրա լիազորությունների կատարումը, Ազգային ժողովի կամ Կառավարության առաջարկով եւ Սահմանադրական դատարանի առաջարկության հիման վրա` Ազգային ժողովը պատգամավորների առնվազն 2/3-ով որոշում է ընդունում Հանրապետության նախագահի` իր լիազորությունների կատարման անհնարինության մասին: Եթե Սահմանադրական դատարանի եզրակացության Հանրապետության նախագահի լիազորությունների կատարման անհնարինության հիմքերը բացակայում են, ապա կառավարությունը չի կարող նման առաջարկով դիմել Ազգային ժողով»: Եթե Սահմանադրական դատարանի եզրակացությամբ նման հիմքերը բացակայում են, ապա ոչ թե կառավարությունը չի կարող նման առաջարկով դիմել Ազգային ժողով, այլ Ազգային ժողովը չի կարող որոշում ընդունել: Իսկ եթե Սահմանադրական դատարանի եզրակացությամբ նման հիմքեր կան, ապա կառավարությունը այլեւս Ազգային ժողովին դիմելու կարիք չի ունենա, քանի որ ինչպես այն դեպքում, եթե Սահմանադրական դատարան դիմած լիներ կառավարությունը, այնպես էլ այն դեպքում, եթե Սահմանադրական դատարան դիմած լիներ Ազգային ժողովը, Ազգային ժողովը պետք է քննարկի եւ կայացնի համապատասխան որոշում:

34. Նախագծի 83 հոդվածով առաջարկվող լրացումը, ըստ էության, ՀՀ Նախագահին տրվող իրավասություն է եւ որպես այդպիսին պետք է ամրագրվի Սահմանադրության 55 հոդվածում:

35. Նախագծի 86 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 63 հոդվածը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «Ազգային ժողովը կազմված է հարյուր քսանմեկ պատգամավորից: Ազգային ժողովն ընտրվում է հինգ տարի ժամկետով:»

Եթե` ՀՀ Սահմանադրությունում փոփոխություններ կատարելու վերաբերյալ հիմնավորումում նշված է, որ փոփոխությունների անհրաժեշտությունը պայմանավորված է նաեւ հետեւյալ հիմնահարցերի առկայությամբ. «Թերի են ՀՀ Ազգային ժողովի օրինաստեղծ աշխատանքի արդյունավետության եւ գործուն վերահսկիչ դերի ապահովման Սահմանադրական երաշխիքները, անհրաժեշտ է Ազգային ժողովին վերապահել առավել մեծ ինքնուրույնություն ստանձնած քաղաքական պատասխանատվություն իրականացնելու գործում` ամրապնդելով նրա օրինաստեղծ դերը» ե այլն, ապա` խոսք չկա պատգամավորների թիվը կրճատելու եւ ընտրվելու ժամկետը երկարացնելու հիմնավորման մասին:

36. Նախագծի 90 հոդվածով առաջարկվում է հանել այն դրույթը, ըստ որի պատգամավորի լիազորությունները դադարում են մեկ նստաշրջանի ընթացքում քվեարկությունների կեսից անհարգելի բացակայելու դեպքում: Քանի որ պատգամավորի նկատմամբ հետկանչի մեխանիզմ չկա, հետեւաբար որեւէ իրավական մեխանիզմ պետք է թողնվի լուծելու այն դեպքերը երբ նա չի կատարում իր պարտականությունները:

37. Նախագծի 97 հոդվածի 6-րդ պարբերությունում «մեկ հինգերորդի» բառերից հետո առաջարկում ենք ավելացնել «խմբի» բառը: Նույն կերպ նախագծի 104 հոդվածի 2-րդ պարբերությունում «խմբակցությունները» բառից հետո առաջարկում ենք ավելացնել «խմբերը», քանի որ Սահմանադրությամբ չի ամրագրված, որ Ազգային ժողովի ընտրությունները անցկացվում են սոսկ համամասնական ընտրակարգով:

38. Նախագծի 101 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 75 հո դվածից հետո ավելացնել 75.1 հոդվածը, որը նոր ինստիտուտ է: Այնուամենայնիվ առաջարկվում է հոդվածի 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ եւ 5-րդ մասերի «վարչապետը` կառավարության կողմից ներկայացված» եւ «Վարչապետը` պատգամավորի կողմից ներկայացված» նախադասությունները փոխարինել «վարչապետը` կառավարության ներկայացրած» եւ «Վարչապետը` պատգամավորի ներկայացրած» նախադասու՟թյուններով:

39. Նախագծի 109 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 81 հոդվածի նոր խմբագրություն, որի 1-ին մասի 7-րդ կետի համաձայն Ազգային ժողովը Հանրապետության նախագահի առաջարկությամբ նշանակում է Մարդու իրավունքների պաշտպանին, որից երեւում է, որ Հանրապետության նախագահի առաջարկած թեկնածուն նշանակվում է անվերապահորեն: Այդ դեպքում անհասկանալի է Ազգային ժողովին նշանակելու լիազորություն տալը: Նույնը վերաբերում է Կենտրոնական բանկի նախագահի նշանակմանը եւ ազատմանը, ինչպես նաեւ Վերահսկիչ պալատի նախագահին ազատելու համաձայնություն տալուն:

40. Նախագծի 115 հոդվածով առաջարկվել է Սահմանադրության 85 հոդվածից հետո լրացնել նոր` հետեւյալ բովանդակությամբ նաեւ 85.3 եւ 85.4 հոդվածները, որոնք հստակեցման կարիք ունեն, քանի որ մի դեպքում վարչապետը կառավարության կազմավորումից հետո տասնօրյա ժամկետում Ազգային ժողովի հավանությանն է ներկայացնում կառավարության գործունեության հայեցակարգը, որի վերաբերյալ չգիտես ինչու 85.4 հոդվածով սահմանված կարգով է Ազգային ժողովը որոշում ընդունում, իսկ մյուս դեպքում Վարչապետը երկշաբաթյա ժամկետում Ազգային ժողովի նիստում ներկայացնում է կառավարության գործունեության հայեցակարգը, որը Ազգային ժողովի կողմից ընդունվում է ի գիտություն:

41. Նախագծի հոդվածներ 64-ի, 119-ի եւ 142-ի միջեւ, մեր կարծիքով, որոշակի տարընթերցում գոյություն ունի, որի պատճառով անհասկանալի է մնում, թե Երեւանի քաղաքապետը, ի վերջո, ընտրովի, թե՞ նշանակովի պաշտոնատար անձէ: Մասնավորապես, ըստ նախագծի հոդված 64-ով առաջարկվող` Սահմանադրության 55 հոդվածի նոր «5.5)» կետի տեքստի Հանրապետության Նախագահը. «Սահմանադրության 109.1 հոդվածով նախատեսված դեպքում նշանակում է Երեւան համայնքի ղեկավարի պաշտոնակատար» (այսինքն` միայն որոշակի դեպքի համար է նշանակովի, այն էլ ոչ ավելի, քան 90 օր ժամկետով), ըստ նախագծի հոդված 119-ով առաջարկվող լրացման. «Երեւան քաղաքում պետական կառավարումն իրականացվում է Երեւանի մասին օրենքով սահմանված կարգով» (նշենք, որ վարչատարածքային միավորներում պետական կառավարման իրականացումը մարզերին բնորոշ գործառույթ է), իսկ ըստ նախագծի հոդված 142-ով առաջարկվող տեքստի. «Երեւանը համայնք է: Երեւանում տեղական ինքնակառավարման առանձնահատկությունները … սահմանվում են «Երեւանի մասին» օրենքով:» (այստեղից էլ ակնհայտ է դառնում, որ Երեւանի քաղաքապետը, որպես համայնքի ղեկավար, պետք է լինի ընտրովի): Այս իմաստով նշված հոդվածները հստակեցման կարիք են զգում:

42. Նախագծի 121-րդ հոդվածում որոշակի հստակեցում են պահանջում կառավարության կողմից պետական բյուջեի եւ իր գործունեության հնգամյա ծրագրերի ներկայացման հարցերը: Մասնավորապես, կարծում ենք, որ «իր գործունեության հնգամյա ծրագիր» արտահայտությունն այնքան էլ կոռեկտ չէ, քանի որ կառավարության լիազորությունների ժամկետը Սահմանադրությամբ ուղղակիորեն չի ամրագրվում: Այստեղ, ծայրահեղ դեպքում, կարող է խոսք գնալ սոցիալ-տնտեսական զարգացման հնգամյա ծրագրի մասին: Բացի այդ, որոշակի կանոնակարգման կարիք ունի նաեւ նշված փաստաթղթերի հաստատման հերթականությունը:

43. Նախագծի 131 հոդվածի «բ» կետի 3-րդ պարբերությունում «եւ» շաղկապը անհրաժեշտ է հանել, այլապես ստացվում է, որ իրավական այլ ակտերը վերաբերում են միայն վարչապետի ընդունված այլ ակտերին:

44. Նախագծի 133 հոդվածի չի երեւում, թե, արդյո՞ք, Սահմանադրական դատարանի եզրակացությունները վերջնական են եւ ենթակա պարտադիր կատարման, ե՞րբ են դրանք ուժի մեջ մտնում: Նույն հոդվածի վերջին պարբերությունում «եզրակացությունների» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «որոշումներին» բառը:

45. Նախագծի 134 հոդվածով առաջարկվող լրացման Վերահսկիչ պալատին առնչվող գլխի 5-րդ պարբերությունում «պալատի» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «կազմավորման կարգը» բառակապակցությունը:

46. Նախագծի 139 հոդվածում «պատկանող» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «հողամասերի» բառը:

47. Նախագծի 141 հոդվածի 4-րդ պարբերությունում «ղեկավարի» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «եւ համայնքի ավագանու» բառակապակցությունը:

48. Նախագծի 144 հոդվածի 3-րդ պարբերությունում «համայնքի» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «ղեկավարի ընտրությունները եւ» բառակապակցությունը:

49. Նախագծի 145 հոդվածից ստացվում է, որ համայնքի ավագանու լիազորությունների կրճատման դեպքում Երեւանում նշանակվում է համայնքի ղեկավարի պաշտոնակատար: Սա ճիշտ կլիներ այն դեպքում եթե ավագանու լիազորությունների կրճատման հետ միաժամանակ պաշտոնանկ արվեր նաեւ Երեւանի համայնքապետը: Սակայն հնարավոր է, որ միայն կրճատվի ավագանու լիազորությունը: Այդ դեպքում նախագծի վերոհիշյալ դրույթի իմաստը պարզ չէ: Բացի դա, քանի որ նախագծի 142 հոդվածի համաձայն Երեւանում տեղական ինքնակառավարման մարմինների առանձնահատկությունները, ինչպես նաեւ այդ մարմինների լիազորությունները սահմանվում են օրենքով, հնարավոր է, որ համայնքի ղեկավարը եւ ավագանին կազմավորվեն ոչ թե ընտրովիության, այլ նշանակովիության սկզբունքով կամ այդ սկզբունքների համադրմամբ: Եթե Երեւանի համայնքապետը նշանակովի լինի (ինչը մեր կարծիքով ավելի ճիշտ է, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Երեւանում է բնակվում ազգաբնակչության կեսը), ապա ոչ թե պաշտոնակատար կնշանակվի, այլ նոր քաղաքապետ:

50. Նախագծի բովանդակությունից հստակ երեւում է, որ ՀՀ Սահմանադրության այն հոդվածները, որոնք փոփոխության չեն ենթարկվել, ներկայացված չեն նախագծում, որից ենթադրվում է, որ դրանք պետք է գործեն: Ըստ երեւույթին, նույն տրամաբանությամբ նախագծում նախատեսված չեն նաեւ անցումային դրույթներ, որից ենթադրվում է, որ պետք է գործի ՀՀ Սահմանադրության 9-րդ գլուխը, սակայն դրա շատ դրույթներ սպառել են իրենց, այլեւս կիրառման ենթակա չեն եւ դրանց նկատմամբ վերաբերմունքի բացակայությունը նախագծին հաղորդում է հակասական բնույթ /116 հոդվածի 3), 5), 6), 7), 8), եւ այլ կետեր:

51. Նախագիծը չի համապատասխանում «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» ՀՀ օրենքի 75 հոդվածի 3-րդ մասի պահանջին, համաձայն որի` Սահմանադրությունում փոփոխություններ կատարելու մասին նախագծին կցվում է տեղեկանք, որտեղ ներկայացվում են Սահմանադրության փոփոխվող հոդվածները, որը, սակայն, չի խոչընդոտել եզրակացություն տալուն:

Թեեւ օրենսդրական տեխնիկայի կանոնների համապատասխան ներկայացված Նախագիծը վերնագրվել է «Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունում փոփոխություններ կատարելու մասին նախագիծ», այնուամենայնիվ, գտնում ենք, որ Սահմանադրությունում 146 փոփոխություն կատարելու դեպքում ճիշտ կլիներ այն ներկայացնել նոր խմբագրությամբ, քանի որ դրանք ծավալուն են:

ՀՀ ԱԺ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ
ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ
ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ

Կատարողներ`
Ա.Հայկյանց
Ա.Թամազյան
Ս.Յուզբաշյան
Գ.Կիրակոսյան
Ա.Գալստյան
Ա.Սարգսյան
Ա.Գրիգորյան
Մ.Մկրտչյան
Գ.Սաֆարյան
Ա.Սարգսյան
Զ.Խաչատրյան
Ժ.Աբրահամյան