«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍ­ԳԻՐՔ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱ­ԴՐԱ­ԿԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱ­ՏԱ­ՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ  

ՍԱՀ­­­ՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ (Պ-404-24.10.2018-ՊԻՄԻ-011/0)

ՎԵ­ՐԱ­ԲԵՐ­ՅԱԼ ՀԱ­­­ՅԱՍ­­­ՏԱ­ՆԻ ՀԱ­Ն­ՐԱ­ՊԵ­­­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ ԿԱՌԱ­ՎԱ­­ՐՈՒ­­ԹՅԱՆ

ԱՌԱ­ՋԱՐ­­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Ձեզ ենք ներկայացնում Հայաս­­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան կա­­ռա­­վա­րու­թյան առա­ջար­կությունները «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» Հայաստանի Հան­րա­­պետության սահմանադրական օրենքում փոփոխություն և լրացումներ կատա­րե­լու մա­սին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի նախագծի (Պ-404-24.10.2018-ՊԻՄԻ-011/0) վերաբերյալ:

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրեն­­քում փոփոխություն և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ  հոդ­վածով առաջարկվում է նախատեսել, որ Բարձրագույն դատական խորհուրդը դատավորի դիմումի հիման վրա իրավական հարցերի վերաբերյալ տալիս է խորհրդատվական բնույ­թի պարզաբանումներ:

Հարկ է նշել, սակայն, որ նախագծի փաթեթը չի պարունակում Բարձրագույն դա­տա­կան խորհրդին նման լիազորություն վերապահելու անհրաժեշտության վերաբերյալ հիմնա­վո­րում­ներ: Միաժամանակ կարծում ենք, որ առաջարկվող կարգավորումը անհրա­ժեշտ է գնահատել դատավորի անկախության,  այդ թվում՝ jura novit cura (դատավորը գիտի օրենքը) սկզբունքի ներքո: Այն խնդրահարույց է հետևյալ տեսանկյուններից.

1) Դատավորի վարույթում քննվող գործի քննության ընթացքում ծագող իրա­վական հար­ցերի վերաբերյալ Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից պարզա­բա­նումներ տալը կա­րող է որոշակիորեն կանխորոշել գործի ելքը, ազդել արդարա­դա­տության իրականացման վրա, ինչպես նաև պարտադիր հաշվի առնվել այլ դատա­վոր­ների կողմից նույն նորմի կիրառման ժամանակ: Ավելին, Բարձրագույն դատական խորհրդին նման լիազորություն վերապահելը խնդրահարույց է նաև այն առումով, որ ար­դա­րադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրա­վուն­քի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումը դատավորին կար­գա­պա­հա­կան պատասխանատվության ենթարկելու ինքնու­րույն հիմք է, որի պարագայում Բարձրա­գույն դատական խորհրդի կողմից իրավական հարցերի վերաբերյալ պարզաբանումներ տալու դեպքում չի բացառվում, որ պատասխանատվության ենթարկվելուց խուսափելու նպատակով՝ դատավորը հարկա­դրված հետևի Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից իրավական հար­ցերի վե­րաբերյալ տրված «խորհրդատվական» պարզաբանումներին: Ընդ որում՝ նման պար­զա­բանումներին այսպիսի պարտադիրության հաղորդումը տեղի է ունե­նում այն դեպքում, երբ նոր­մատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառություն ապա­հովելու սահ­մա­նադրական գործառույթով օժտված ՀՀ վճռաբեկ դատարանի դիրքորոշումները նույն օրենս­­գրքով զրկված են նախկին պարտադիրության հատկանիշից.

2) Jura novit cura (դատավորը գիտի օրենքը) սկզբունքի ուժով հաստատված է դատա­վորի՝ օրենքի իմացության կանխավարկածը, ուստի նշված սկզբունքի հրամա­յականով պայմա­նա­վորված՝ Բարձրագույն դատական խորհրդին իրավական հարցերով պարզաբանումներ տա­լու լիազորություն վերապահելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Այնուամենայնիվ, հարկ է նկատի ունենալ, որ Բարձրագույն դատական խորհուրդն օժտված է ենթաօրենսդրական ակտեր ընդունելու սահմանադրական լիազորությամբ, իսկ դրանց առնչությամբ պաշտոնական պարզաբանում տալու ընդհանրական հնա­րա­վորություն նախատեսված է Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 4-րդ մա­սում: Այս առումով անհրաժեշտ է, սակայն, արձանագրել, որ Բար­ձրագույն դատական խորհրդի լիազորությունները կարող են սահմանվել բացառապես ՀՀ Սահմանադրությամբ և «Հա­յաս­տանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահ­մանադրական օրենքով:

2. Նախագծով առաջարկվում է նախատեսել, որ Բարձրագույն դատական խորհրդի կող­մից «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմա­նա­դրական օրենքի 89-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-6-րդ, 8-9-րդ, 18-րդ և 24֊րդ կետերով նա­խատեսված լիազո­րու­թյուն­ներն իրականացնելիս ընդունվող որոշումները, ինչպես նաև դատավորի գնահատման արդ­յունքում կայացված որոշումները բողոքարկման են­թա­կա չեն: Այս առումով հարկ է նշել որ.

1) Նախագծի հիմնավորումում չի ներկայացվել, թե ինչու է «Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 89-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-6-րդ,  8-9-րդ, 18-րդ և 24-րդ կետերով նախատեսված լիազորությունների իրականացման արդ­յուն­քում ընդունվող որոշումների բողոքարկումը բացառվել, իսկ մյուսների իրակա­նացման արդ­յուն­քում ընդունվող որոշումներինը՝ ոչ. 

2) Նախագծով առաջարկվող բողոքարկման ոչ ենթակա Բարձրագույն դատական խորհրդի որոշումների ցանկում ներառված են որոշումներ, որոնք հիմնարար նշա­նա­կություն ունեն դատական իշխանության կազմավորման և բնականոն գործունեության ապահովման տես­անկյունից, օրինակ՝ դատավորների թեկնածուների՝ ներառյալ առաջ­խաղացման ենթակա դատավորների թեկնածուների ցուցակները հաստատելու, դատա­վորին մեկ այլ դատարան գործուղելու վերաբերյալ և այլ որոշումներ, իսկ դրանց ըն­թացքում թույլ տրված հնարավոր սխալ­ներն ուղղելու գործիքակազմի բացակայությունը կարող է առաջացնել փակուղային իրա­վի­ճակ: Տեղին է նշել, որ միջազգային փորձի ուսում­նասիրությունը ցույց է տալիս, որ նախա­գծով բողոքարկման ոչ ենթակա որո­շում­ների որոշ մասը ենթակա է բողոքարկման.

3) Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի ուսումնասիրությունը վկայում է, որ օրենսդրի կողմից որևէ օրենքի ընդունումն արդարադատության իրա­կանացման գործ­ըն­թա­ցի վրա ազդելու նպատակով անհամատեղելի է «Մարդու իրա­վունքների և հիմնարար ազա­տու­թյունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոն­վենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի պա­հանջների հետ և առաջացնում է պետության պա­տասխանատվություն այդ հոդվածի շրջա­նակ­ներում: Մասնավորապես, Եվրոպական դա­տա­րանի Zielinski and Pradal and Gonzalez and others v. France գործով վճռի ուսում­նա­սիրության արդյունքները վկայում են, որ օրենսդրի կող­մից խնդրո առարկա հարցի կարգավորման առնչությամբ օրենքի ընդունումը Եվրոպական դա­տա­րանի կողմից որակ­վել է միջամտություն հետևյալ հանգամանքներում.

ա. օրենսդիրը հետադարձ ուժ է տվել իր սահմանած նորմերին՝ դրանք տարածելով այն վե­ճե­րի վրա, որոնց կապակցությամբ արդեն իսկ գործ է հարուցված դատա­րան­ներում և դրանք գտնվում են դատարաններում քննության ընթացքում, այդ թվում նաև՝ այն վեճերի վրա, որոնց կա­պակցությամբ ստորին ատյանի դատարանները կայացրել են դատական ակտեր, սակայն, որոնք դեռևս վերջնական ուժ չեն ստացել (նման կարգա­վորման արդյունքում դիմումատուների օգ­տին կայացված վճիռները նոր օրենսդրական կարգավորման հիման վրա բեկանվել էին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից),

բ. օրենսդրական նման կարգավորումն իր բնույթով եղել է այնպիսին, որ կանխո­րոշել է դատարանների կողմից վեճի լուծումը, դատաքննության ելքը,

գ. տվյալ վեճի մի կողմում հանդես է եկել պետությունը, և նման օրենսդրական կարգա­վոր­ման արդյունքում կողմերի միջև հավասարությունը խախտվել է հօգուտ պե­տության, քանի որ վեճի ելքը կանխորոշվել է ի շահ այդ կողմի:

Վերոնշյալի լույսի ներքո տեղեկացնում ենք, որ ներկայումս Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան վարչական դատարանի վարույթում է գտնվում թիվ ՎԴ/8512/05/18 գործը՝ Բարձրագույն դա­­տա­կան խորհրդի «Սնանկության դատարանի դատավորներ նշանա­կելու համար թեկնածու­թյուն­ներ առաջարկելու վերաբերյալ» 2018 թվականի օգոստոսի   6-ի ԲԴԽ-31-Ո-75/2018 թվա­կա­նի որո­շումն անվավեր ճանաչելու և որպես հետևանք՝ «Սնանկության դատարանի դատավորներ նշա­նա­կելու մասին» Հայաստանի Հանրա­պետության նախագահի 2018 թվականի օգոստոսի 10-ի ՆՀ-385-Ա հրա­մա­նա­գիրն ան­վավեր ճանաչելու պահանջով: