Ձեզ ենք ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության եզրակացությունը Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանի՝ օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացրած «Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին», «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ոստիկանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթի (Պ-1088-07.10.2016-ՊԻ-010/0 եւ Պ-1088^1-6 -07.10.2016-ՊԻ-010/0) վերաբերյալ:

«Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծով (այսուհետ՝ նախագիծ) առաջարկվում է իրավական սահմանում տալ լյուստրացիային՝ ամրագրելով այդ գործընթացի հաջորդականությունը, ինչպես նաեւ ստեղծել միջգերատեսչական հանձնաժողով (այսուհետ՝ հանձնաժողով) հատուկ ծառայությունների հետ գաղտնի համագործակցած անձանց գործունեության բացահայտման, գնահատման, վերջիններիս՝ օրենքով սահմանված պաշտոններ զբաղեցնելը կանխելու եւ սահմանափակելու նպատակով: Նախագծով սահմանվել է հանձնաժողովի պարտականությունը՝ գաղտնազերծման ենթակա պաշտոններ զբաղեցնող կամ դրանց հավակնող՝ բացահայտված անձանց առաջարկել ինքնակամ (կամավոր) հրաժարվել զբաղեցրած պաշտոնից կամ դրան հավակնելուց, ինչպես նաեւ որոշում կայացնել` գաղտնազերծելու եւ հրապարակելու նշված անձանց մասին տեղեկատվությունը, եթե մերժվում է հանձաժողովի՝ նշված առաջարկությունը, ինչպես նաեւ տվյալ անձի վերաբերյալ տեղեկատվությունը ներկայացնել համապատասխան մարմնին` պաշտոնանկության, թեկնածության գրանցումը չեղյալ ճանաչելու առաջարկով: Միեւնույն ժամանակ նախագծին կից ներկայացված՝ «ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով առաջարկվում է իբրեւ ինքնուրույն հանցակազմ նախատեսել գաղտնազերծման ենթակա պաշտոններ զբաղեցնող կամ դրանց հավակնող՝ բացահայտված անձանց կողմից զբաղեցրած պաշտոնից ինքնակամ (կամավոր) հրաժարվելու կամ դրան հավակնելուց հրաժարվելու առաջարկը մերժելը:

Նշված կարգավորումն առերեւույթ հակասում է արդար դատաքննության հիմնարար իրավունքին՝ երաշխավորված Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ եւ միջազգային իրավական ակտերով: Նշվածը հիմնավորվում է նրանով, որ հանձնաժողովի կողմից իրականացվող գաղտնազերծման արդյունքում անձը կարող է քրեական պատասխանատվության ենթարկվել սոսկ զբաղեցրած պաշտոնից ինքնակամ (կամավոր) հրաժարվելու կամ դրան հավակնելուց հրաժարվելու առաջարկը մերժելու համար: Մինչդեռ հանցագործության մեջ մեղադրվող յուրաքանչյուր անձի համար պետք է երաշխավորվի արդար դատաքննության իրավունքը, դրա բաղկացուցիչ մասը կազմող անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը, իսկ հանձնաժողովի գործունեությունը նախագծով տրված կարգավորումների համատեքստում նշված պահանջներին չի համապատասխանում: Մասնավորապես, երաշխավորված չեն անձի՝ դատարանի առջեւ կանգնելու եւ լսված լինելու, հրապարակային դատաքննության, մրցակցության հիմնարար պահանջները:

Այսպիսով, նախագծով առաջարկվող կարգավորման պարագայում ստացվում է, որ անձը քրեական պատասխանատվության է ենթարկվում ոչ թե գաղտնազերծման արդյունքում բացահայտված հակաիրավական վարքագծի, այլ սոսկ հանձնաժողովի առաջարկը մերժելու համար: Մինչդեռ, հանձնաժողովի համապատասխան առաջարկը կազմվում է անձի համար որեւէ նվազագույն իրավունք չերաշխավորող գործընթացի արդյունքում:

Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 61-րդ եւ 63-րդ հոդվածների բովանդակությունից հետեւում է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների եւ ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության, անկախ եւ անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային եւ ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք: Նշված հոդվածներով նախատեսված արդար եւ արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունքը կարեւոր երաշխիք է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ եւ օրենքներով ամրագրված իրավունքների ու ազատությունների լիակատար եւ համապարփակ պաշտպանության տեսանկյունից, այն ամրագրված է նաեւ Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում:

Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներով (ՍԴՈ-652, ՍԴՈ-690, ՍԴՈ-719, ՍԴՈ-765, ՍԴՈ-844, ՍԴՈ-873, ՍԴՈ-890, ՍԴՈ-932, ՍԴՈ-942, ՍԴՈ-1037, ՍԴՈ-1052, ՍԴՈ-1115, ՍԴՈ-1127, ՍԴՈ-1190, ՍԴՈ-1192, ՍԴՈ-1196, ՍԴՈ-1197, ՍԴՈ-1220, ՍԴՈ-1222, ՍԴՈ-1257, ՍԴՈ-1289) հանգամանորեն անդրադարձել է արդարադատության մատչելիության, արդար եւ արդյունավետ դատաքննության իրավունքների երաշխավորման սահմանադրականության խնդիրներին` դրանք դիտարկելով որպես դատական պաշտպանության իրավունքի անհրաժեշտ բաղադրատարրեր` հավասարապես ընդգծելով դրանց կարեւորությունը դատավարական գործընթացներում:

Մասնավորապես, իր 2016 թվականի հուլիսի 7-ի ՍԴՈ-1293 որոշման մեջ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է՝

«- դատավարական որեւէ առանձնահատկություն կամ ընթացակարգ չի կարող խոչընդոտել կամ կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը, իմաստազրկել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքը կամ դրա իրացման արգելք հանդիսանալ,

- ընթացակարգային որեւէ առանձնահատկություն չի կարող մեկնաբանվել որպես Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ երաշխավորված` դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմնավորում,

- դատարանի մատչելիությունը կարող է ունենալ այնպիսի սահմանափակումներ, որոնք չեն խաթարում այդ իրավունքի բուն էությունը»:

Անձի իրավունքների ու ազատությունների դատական պաշտպանության իրավունքի իրացումը երաշխավորելու տեսանկյունից առաջնահերթ կարեւորություն ունի այն հարցի պատասխանը, թե որքանով է հասանելի արդարադատությունը, որքան արդյունավետ են անձի խախտված իրավունքների պաշտպանության համար դատարան դիմելու իրավունքի իրացման պայմանները եւ գործիքակազմը:

Նշված հոդվածների, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումների բովանդակային վերլուծության հիման վրա, ինչպես նաեւ նկատի ունենալով միջազգային իրավական նշված մոտեցումները` գտնում ենք, որ նախագծով նախատեսված կարգավորումները հակասում են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 61-րդ, 63-րդ եւ 66-րդ հոդվածներով ամրագրված դրույթներին այնքանով, որքանով իրավակիրառ պրակտիկայում հստակ հնարավորություն չեն տալիս երաշխավորելու անձի` արդար դատաքննության, դատական պաշտպանության իրավունքները:

Այս առումով հարկ ենք համարում նաեւ նշել, որ լյուստրացիայի ինստիտուտի իրավական կարգավորման, մասնավորապես, գաղտնազերծման ենթակա անձանց նվազագույն իրավունքների եւ դրանց ապահովման երաշխիքներին անդրադարձել են մի շարք միջազգային հեղինակավոր կառույցներ, այդ թվում՝ Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը եւ Եվրախորհրդի «Ժողովրդավարություն` իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովը (այսուհետ՝ Վենետիկի հանձնաժողով): Այսպես, եւ՛ Վենետիկի հանձնաժողովը, եւ՛ Եվրոպայի խորհուրդը հստակորեն որդեգրել են այն մոտեցումը, որ պետք է տարբերակում մտցվի լյուստրացիայի` որպես վարչական միջոցի, եւ քրեորեն պատժելի արարքի համար սահմանված պատժի միջեւ: Գաղտնազերծումը չպետք է դառնա պատիժ: Պատիժ Քրեական օրենսգրքով պետք է նախատեսվի միայն անցյալում կատարված հանցավոր արարքների համար, եւ դրանց վերաբերյալ գործերի քննությունը պետք է իրականացվի քրեական դատավարությամբ սահմանված ընթացակարգերի եւ երաշխիքների պահպանմամբ: Մինչդեռ, առաջարկվող կարգավորմամբ ստացվում է, որ գաղտնազերծված անձը ենթակա է քրեական պատասխանատվության սոսկ զբաղեցրած պաշտոնից ինքնակամ (կամավոր) հրաժարվելու կամ դրան հավակնելուց հրաժարվելու առաջարկը մերժելու համար:

Հարկ է նշել, որ նշված փաստաթղթերով նախատեսված են նաեւ հստակ պահանջներ գաղտնազերծման ամբողջ գործընթացի համար: Այսպես`

Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի բանաձեւերը, մասնավորապես, բանաձեւ (Res.) 1096 (1996 թ.)՝ նախկին կոմունիստական տոտալիտար համակարգերի ժառանգության ապամոնտաժման միջոցների վերաբերյալ բանաձեւում ¹ (այսուհետ` «լյուստրացիայի ուղեցույց» կամ «ուղեցույց») Խորհրդարանական վեհաժողովը դիրքորոշում է արտահայտել այն մասին, որ «ուղեցույցի նպատակն է ապահովել, որ լյուստրացիայի օրենքները եւ նմանատիպ վարչական միջոցառումները համապատասխանեն պետության՝ օրենքի գերակայության վրա հիմնված լինելու պահանջին»:

Բացի դրանից, ուղեցույցում հստակորեն նշված է, որ ոչ մի դեպքում անձը չի կարող լյուստրացիայի ենթարկվել առանց պատշաճ իրավական պաշտպանության, մասնավորապես, պետք է երաշխավորվեն պաշտպանի իրավունքը, իր դեմ օգտագործված ապացույցները վիճարկելու իրավունքը, մեղադրական եւ պաշտպանական ապացույցների մատչելիության, հրապարակային լսում անցկացնելու իրավունքը (եթե դա պահանջում է անձը) եւ որոշումը անկախ դատական մարմնին բողոքարկելու իրավունքը: Ընդ որում, սրանք նվազագույն իրավունքներ են, եւ դրանց ցանկը սպառիչ չէ: Նույն հարցի կապակցությամբ Վենետիկի հանձնաժողովն իր դիրքորոշմամբ հայտնել է, որ գաղտնազերծման գործընթացին ներկա գտնվելու եւ մասնակցելու իրավունքը պետք է հստակորեն սահմանված լինի, գործընթացը պետք է իրականացվի արդար դատաքննության պահանջների պահպանմամբ (պաշտպանի իրավունք, զենքերի հավասարություն, լսված լինելու իրավունք): Դատավարական գործընթացները պետք է կասեցնեն գաղտնազերծման մասին վարչական որոշումն ի կատար ածելը մինչեւ վերջնական դատական ակտի կայացումը: Յուրաքանչյուր դեպքում գաղտնազերծումը պետք է ապահովված լինի նշված բոլոր երաշխիքներով: Հարկ է նշել, որ նախագծի 10-րդ հոդվածը, սահմանափակվում է միայն նշելով, որ հանձնաժողովի նիստին կարող է ներկա գտնվել այն անձը, ում վերաբերյալ կայացվում է որոշումը, եւ որ հանձնաժողովի որոշումն ուժի մեջ է մտնում կայացումից հետո մեկամսյա ժամկետում, որի ընթացքում կարող է դատական կարգով բողոքարկվել այն անձի կողմից, ում վերաբերյալ այն կայացվել է: Այսինքն, նախագիծը չի սահմանում հստակ ընթացակարգեր եւ երաշխիքներ գաղտնազերծվող անձանց համար: Դեռ ավելին, նախագծի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն՝ հանձնաժողովն իրավունք ունի նախազգուշացնել գաղտնազերծման ենթակա անձանց իրենց (այդ թվում` այլ անձանց) վերաբերյալ տեղեկատվությունը թաքցնելու կամ դիտավորյալ սուտ կամ կեղծ տեղեկատվություն հայտնելու դեպքում` օրենքով սահմանված կարգով քրեական պատասխանատվության ենթարկվելու մասին: Նման կարգավորման ոչ իրավաչափության մասին է վկայում այն հանգամանքը, որ նախ՝ Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 338-րդ հոդվածի գործողությունը տարածվում է քրեական, քաղաքացիական կամ վարչական դատավարության շրջանակներում համապատասխան կարգավիճակ ունեցող անձանց վրա: Մինչդեռ, կասկածից վեր է, որ հանձնաժողովը դատավարություն չի իրականացնում, եւ նաեւ պարզ չէ, թե ինչ կարգավիճակ ունի գաղտնազերծվող անձը՝ վկա, թե ենթադրյալ իրավախախտում կատարած անձ: Բացի դրանից, անգամ քրեական վարույթի շրջանակներում ենթադրյալ հանցանք կատարած՝ կասկածյալի կամ մեղադրյալի դատավարական կարգավիճակ ունեցող անձը սուտ ցուցմունք տալու համար ենթակա չէ քրեական պատասխանատվության:

Հարկ է նշել, որ նախագծում հստակեցված չէ համապատասխան անձանց նախկին գործունեությամբ պայմանավորված՝ գաղտնազերծման չափանիշը: Այսպես, նախագծի 5-րդ հոդվածը պարզապես սահմանում է, որ օրենքը տարածվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր ու դատական իշխանության, պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների` նույն օրենքի 6-րդ հոդվածով սահմանված ղեկավար պաշտոններ զբաղեցնող կամ դրանց հավակնող անձանց վրա, ովքեր մինչեւ 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ի Հայաստանի անկախության հանրաքվեն բացահայտ կամ գաղտնի հիմունքներով աշխատել կամ համագործակցել են նախկին ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտեի, հետախուզական, հակահետախուզական, օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների կամ այլ երկրների հատուկ ծառայությունների հետ: Այսինքն չի նշվում, թե ինչպիսի պաշտոններ պետք է նշված անձինք զբաղեցնեին նշված կազմակերպություններում կամ ինչպիսի գործողություն պետք է իրականացնեին, որը հիմք կծառայեր նշված անձանց գաղտնազերծման համար: Այս առումով պետք է նշել, որ Վենետիկի հանձնաժողովն իր դիրքորոշումներում հղում տալով ուղեցույցին նշում է, որ գաղտնազերծումը կարող է ուղղակիորեն իրականացվել այնպիսի անձանց դեմ, ովքեր մեծ դերակատարում են ունեցել մարդու իրավունքների կոպիտ խախտման գործում կամ զբաղեցրել են բարձր պաշտոններ մարդու իրավունքների խախտման համար պատասխանատու կազմակերպություններում: Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել գաղտնազերծման միայն իր անձնական կարծիքի համար, համագործակցող անձինք պետք է գաղտնազերծվեն միայն այն դեպքում, երբ նրանց գործողություններն իրականում վնասել են այլ անձանց եւ նրանք գիտեին կամ պետք է իմանային նման վնաս հասցնելու մասին: Ավելին, 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, ովքեր ներգրավված են եղել համապատասխան գործողություններին, լինի դա համագործակցության ձեւով, թե օրինակ որեւէ կազմակերպության անդամակցության ձեւով, պետք է բացառվի գաղտնազերծումը: Բացառությամբ այն դեպքերի, երբ գաղտնազերծումն իրականացվում է վերեւում նշված՝ անձի՝ բարձր պաշտոն զբաղեցնելու փաստով, գաղտնազերծումը պետք է իրականացվի անմեղության կանխավարկածի սկզբունքի պահպանմամբ: Մեղքը պետք է ապացուցվի՝ հաշվի առնելով անձի վարքագիծը: Եթե նախկին ռեժիմի պայմաններում միայն որոշակի կուսակցությանը, կազմակերպությանը կամ վարչական մարմնին պատկանելը արգելք է պետական ծառայության համար, ապա նման արգելքը դառնում է խմբային եւ խտրական պատժի ձեւ, որն անհամատեղելի է մարդու իրավունքների չափանիշների հետ: Այդ պարագայում գաղտնազերծումը դառնում է քաղաքական գործիք ընդդիմախոսներին ճնշելու համար:

Նախագծի քննարկման շրջանակներում անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալ գաղտնազերծման նպատակին: Հարկ է նշել, որ նշված միջազգային կառույցները հատուկ ընդգծում են, որ լյուստրացիայի նպատակը ոչ թե անձանց պատժելն է, այլ նոր ձեւավորվող ժողովրդավարությունը պահպանելը: Հենց այս նպատակի համատեքստում էլ նշված մարմինները սահմանում են որոշակի սահմանափակ ժամկետներ լյուստրացիայի իրականացման համար: Մասնավորապես, ուղեցույցի համաձայն, լյուստրացիայի հիման վրա անձի պաշտոնանկության դեպքում պաշտոններ զբաղեցնելու արգելքը պետք է սահմանափակվի հինգ տարով, իսկ ինքնին լյուստրացիոն միջոցառումները նպատակահարմար է իրագործել ոչ ուշ, քան մինչեւ 1999 թվականի դեկտեմբերի 31-ը, քանի որ նոր ժողովրդավարական համակարգը պետք է, որ նշված ժամկետում արդեն ձեւավորված լինի բոլոր հետխորհրդային երկրներում: Նախագծի հիմնավորման մեջ նշվում է, որ նախագիծը մշակելիս հաշվի է առնվել Հունգարիայի, Ալբանիայի, Լիտվայի եւ այլ երկրների փորձը: Հարկ է նշել, որ այս երկրների կապակցությամբ Վենետիկի հանձնաժողովը բազմիցս նշել է, որ Խորհրդային Միության անկումից 15-25 տարի անց լյուստրացիոն օրենսդրության նախատեսումը խնդրահարույց է, հստակ հիմնավորման կարիք ունի եւ որոշ դեպքերում կարող է դիտարկվել որպես քաղաքական ընդդիմախոսներին ճնշելու միջոց: Այս առումով, տեղին է հիշատակել նաեւ, որ լյուստրացիայի կիրառման ժամկետների վերաբերյալ իր դիրքորոշումն է հայտնել նաեւ Եվրոպական դատարանը: Այսպես, դատարանը նշել է, որ Խորհրդային Միության փլուզումից 10-15 տարի հետո անձին լյուստրացիայի ենթարկելը, միայն նրա համար, որ նա եղել է կոմունիստական կուսակցության անդամ չի կարող լինել լյուստրացիայի արդարացում, քանի որ շատ երկար ժամանակ է անցել (տե՛ս Sidabras and Dziautas v. Lithuania - 55480/00 and 59330/00 Judgment 27.7.2004):

Հաշվի առնելով լյուստրացիայի կիրառման ժամկետների վերաբերյալ նշված մոտեցումները` նախագծի ներկայացումը հարցականի տակ է դնում նախագծի 3-րդ հոդվածով սահմանված ժողովրդավարության ամրապնդման նպատակը:

Այսպիսով, ամփոփելով կարող ենք եզրահանգել, որ նախագիծը ոչ միայն հակասում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը, այլ նաեւ դրանով հաշվի չեն առնվել միջազգային իրավական չափանիշները:

Բացի դրանից, շարունակելով, անհրաժեշտ է նշել, որ «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի համաձայն` «Հատուկ կարեւորություն» եւ «Հույժ գաղտնի» գաղտնիության աստիճան ունեցող տեղեկությունները պահպանվում են մինչեւ 30 տարի: Ելնելով անհրաժեշտությունից` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը կարող է սահմանել նշված ժամկետից ավելի երկար ժամկետներ, իսկ «Գաղտնի» գաղտնիության աստիճան ունեցող տեղեկությունները պահպանվում են մինչեւ 10 տարի: Այս պարագայում ստացվում է, որ անձի վերաբերյալ գաղտնազերծվող տեղեկատվության մեծ մասն արդեն իսկ մատչելի է, ինչը ոչ նպատակահարմար է դարձնում գաղտնազերծման հանձնաժողովի ստեղծումը:

Միեւնույն ժամանակ հարկ է նշել, որ նախագծում առկա են հստակեցման եւ խմբագրման կարիք ունեցող մի շարք դրույթներ: Այսպես՝

1) ուղեցույցի համաձայն՝ լյուստրացիան պետք է տարածվի այն պաշտոնների վրա, որոնց կապակցությամբ ողջամիտ ենթադրություն կարող է արվել, որ համապատասխան սուբյեկտը կարող է լուրջ վտանգ ներկայացնել հասարակության եւ ժողովրդավարության համար, եւ երկրորդ՝ լյուստրացիան չպետք է տարածվի ընտրովի պաշտոնների վրա: Նշված չափանիշների լույսի ներքո խնդրահարույց է նախագծի 6-րդ հոդվածում գաղտնազերծման ենթակա մի շարք ընտրովի պաշտոնների նախատեսումը: Այսպես, նախագծով որպես գաղտնազերծման ենթակա անձ նշվում են նաեւ Հայաստանի Հանրապետության փաստաբանների պալատի նախագահը, պալատի խորհրդի անդամները, մինչդեռ, Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության փոփոխությունների 64-րդ հոդվածը երաշխավորում է իրավաբանական օգնություն ապահովելու նպատակով անկախության, ինքնակառավարման եւ փաստաբանների իրավահավասարության վրա հիմնված փաստաբանության գործունեությունը: Առաջարկվող կարգավորումը լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի, քանի որ այն միջամտություն է ինքնակառավարվող մարմնի` փաստաբանների պալատի եւ դրա խորհրդի անդամների գործունեությանը: Լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի նաեւ գաղտնազերծվող անձանց շրջանակում, օրինակ, հեռուստատեսության եւ ռադիոյի հանձնաժողովի անդամներին, գիտությունների ազգային ակադեմիայի ղեկավարին նախատեսումը: Այսպես, Վենետիկի հանձնաժողովը, անդրադառնալով Ուկրաինայի օրենսդրությամբ այնպիսի գաղտնազերծվող պաշտոնյաների նախատեսմանը, ինչպիսիք են Հեռուստատեսության եւ ռադիոյի ազգային հանձնաժողովի նախագահը, Նախագահի աշխատակազմի ղեկավարը, Պետական գույքային ֆոնդի ղեկավարը եւ այլն, արտահայտել է այն մտահոգությունը, որ պետք է լրացուցիչ հիմնավորվի, թե ինչու են այդ անձինք էական վնաս ներկայացնում ժողովրդավարության համար.

2) նախագծի 4-րդ հոդվածով սահմանված են սույն օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացությունները, որոնք հստակ չեն եւ որոշ դեպքերում միաբովանդակ: Այսպես, նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ գործակալը հատուկ ծառայությունների հետ գաղտնի (ոչ բացահայտ) համագործակցած եւ նրանց առաջադրանքներն ու հանձնարարությունները կատարած անձն է, իսկ նույն մասի 7-րդ կետի համաձայն՝ վստահելի անձ է հանդիսանում հատուկ ծառայությունների հետ գաղտնի համագործակցած անձը, ով ինքնակամ տեղեկատվություն է տրամադրել այն անձանց ու փաստերի վերաբերյալ, որոնք հետաքրքրել են հատուկ ծառայություններին, ինչպես նաեւ կատարել է նրանց հանձնարարականները: Ստացվում է, որ վստահելի անձը նույնպես հատուկ ծառայությունների հետ գաղտնի համագործակցած այն անձն է, որը կատարում է նրանց հանձնարարականները, այդ թվում՝ նրանց ինքնակամ տեղեկատվություն տրամադրելով: Հետեւաբար, օրենքում նշված հասկացություններն անհրաժեշտ է տարանջատել՝ հստակ սահմանելով, թե որ դեպքում է անձը հանդիսանում գործակալ, որում՝ վստահելի անձ.

3) նախագծի 6-րդ հոդվածում սահմանված են գաղտնազերծման ենթակա անձինք եւ պաշտոնները, որոնց շարքում նշված է նաեւ պետական զանգվածային լրատվամիջոցների ղեկավար կազմը: Այս առումով պարզ չէ եւ անհրաժեշտ է հստակ նշել, թե զանգվածային լրատվամիջոցների ղեկավար կազմից ով է օրենքով սահմանված կարգով ենթարկվելու գաղտնազերծման.

4) նախագծում հստակ սահմանված չէ հանձնաժողովի կարգավիճակը: Հստակ չէ՝ արդյոք այն վարչական մարմին է, թե ոչ, ինչպիսի որոշումներ է ընդունում եւ այլն: Այսպես, նախագծի 10-րդ հոդվածը սահմանում է, որ հանձնաժողովը 9-րդ հոդվածով նախատեսված որոշումները կայացնում է փակ նիստում: Նախագծի 9-րդ հոդվածը միեւնույն ժամանակ սահմանում է, որ օրենքի 6-րդ հոդվածով սահմանված գաղտնազերծման ենթակա պաշտոններ զբաղեցնող կամ դրանց հավակնող եւ օրենքով սահմանված կարգով բացահայտված անձանց հանձնաժողովը պարտավոր է առաջարկել ինքնակամ (կամավոր) հրաժարվել զբաղեցրած պաշտոնից կամ դրան հավակնելուց, իսկ մնացած դեպքերում սահմանվում է, որ հանձնաժողովը կայացնում է որոշում: Նշված կարգավորումից հստակ չէ, թե ինչ եղանակով է զբաղեցրած պաշտոնից կամ դրան հավակնելուց հրաժարվելու առաջարկ ներկայացվում: Այն ներկայացվում է որոշման տեսքով, թե՝ ոչ.

5) նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ հանձնաժողովում ընդգրկվում են Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր դատախազության, Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ծառայության, Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության, Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի խմբակցությունների, պատգամավորական խմբերի եւ անկախ պատգամավորների կողմից առաջադրված՝ մեկական արհեստավարժ մասնագետ, ընդ որում՝ խորհրդարանական ընդդիմադիր խմբակցությունների կողմից ներկայացված երկուական ներկայացուցիչ: Այս առումով պարզ չէ, թե ինչով է պայմանավորված նշված մարմիններից հանձնաժողովի կազմում մեկական մասնագետ ընդգրկելը, իսկ խորհրդարանական ընդդիմադիր խմբակցությունների կողմից՝ երկուական ներկայացուցիչ ընդգրկելը: Նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ նույնպես բացակայում է նախագծով ներկայացված հանձնաժողովի ձեւավորման կարգի հիմնավորումը: Բացի դրանից, չկան հստակ չափանիշներ նշված անձանց ընտրելու, նրանց արհեստավարժությունն ստուգելու համար: Ավելին, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նշված անձինք պետք է իրականացնեն գաղտնազերծում, պետք է առկա լինեն մեխանիզմներ նշված անձանց կողմից մինչեւ 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ի Հայաստանի անկախության հանրաքվեն բացահայտ կամ գաղտնի հիմունքներով նախկին ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտեի, հետախուզական, հակահետախուզական, օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների կամ այլ երկրների հատուկ ծառայությունների հետ աշխատելու կամ համագործակցելու փաստն ստուգելու համար.

6) նախագծում առկա են ներքին հակասություններ, մասնավորապես, նախագծի 7-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն է հաստատում հանձնաժողովի կանոնադրությունը՝ վերջինիս ներկայացմամբ, մինչդեռ, նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ հանձնաժողովը ձեւավորումից հետո մեկամսյա ժամկետում մշակում եւ հաստատում է իր կանոնադրությունը: Այդ առումով նախագծի նշված դրույթներն անհրաժեշտ է վերանայել եւ խմբագրել՝ համապատասխանեցնելով «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 45-րդ հոդվածի դրույթներին.

7) նախագծի 7-րդ հոդվածի 5-րդ մասում սահմանված է, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն ապահովում է հանձնաժողովի անդամների վարձատրությունը: Այս առումով հարկ է նշել, որ հանձնաժողովի անդամներն իրենց հիմնական աշխատանքի վայրից արդեն իսկ ստանում են վարձատրություն եւ պարզ չէ, թե ինչ իրավական հիմքով է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն ապահովելու վերջիններիս վարձատրությունը: Բացի դրանից, նշված դրույթը հակասում է նաեւ «Հանրային ծառայության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքին, որը սահմանում է, որ հանրային ծառայողը եւ բարձրաստիճան պաշտոնատար անձը չեն կարող անձամբ զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ, կատարել այլ վճարովի աշխատանք, բացի գիտական, մանկավարժական, ստեղծագործական կամ ընտրական հանձնաժողովի անդամի կամ ընտրական հանձնաժողովում տեխնիկական սարքավորումն սպասարկող մասնագետի կարգավիճակից բխող աշխատանքից.

8) նախագծում հանձնաժողովի գործունեության կարգը հստակ սահմանված չէ: Այսպես, նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ հանձնաժողովը հավաքագրում, ստուգում եւ վերլուծում է հատուկ ծառայությունների հետ գաղտնի համագործակցած անձանց տրամադրած փաստաթղթերը, նյութերը եւ այլ տեղեկությունները, ինչպես նաեւ դրանք ներկայացնում է հանձնաժողովին՝ ռեեստրում այդ անձանց հաշվառելու համար: Այս առումով հստակեցման կարիք ունեն հետեւյալ հարցերը՝

ա. նախ անհրաժեշտ է հստակեցնել, թե ինչ կարգով է հանձնաժողովը հավաքագրում, ստուգում եւ վերլուծում փաստաթղթերը, նյութերը եւ այլ տեղեկությունները,

բ. անհրաժեշտ է պարզաբանել, թե ինչպես կարող է հանձնաժողովն իր իսկ կողմից հավաքագրած, ստուգած եւ վերլուծած փաստաթղթերը, նյութերը եւ այլ տեղեկությունները ներկայացնել հենց իրեն, քանի որ նախագծով առաջարկված խմբագրությունից հետեւում է, որ հանձնաժողովը փաստաթղթերը, նյութերը եւ այլ տեղեկությունները ներկայացնում է հանձնաժողովին.

9) նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ հանձնաժողովը հատուկ ծառայությունների հետ համագործակցության մեջ խոստովանած անձանց խնդրանքով միջոցներ է ձեռնարկում նրանց շանտաժի, հավաքագրման կամ անօրինական գործունեության մեջ ներգրավելու փորձերից պաշտպանության ուղղությամբ: Այս առումով պարզ չէ, թե ինչ եղանակներով է դրսեւորվելու այդ անձանց շանտաժի, հավաքագրման կամ անօրինական գործունեության մեջ ներգրավելու փորձերից պաշտպանությունը.

10) նախագծի 11-րդ հոդվածով սահմանված է պատասխանատվություն սույն օրենքի պահանջների խախտման համար, այն է՝ վարչական, քրեական եւ կարգապահական: Մինչդեռ, նախագծի հետ փաթեթում ներկայացվել է միայն «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը, եւ պարզ չէ, թե ինչ վարչական եւ կարգապահական պատասխանատվության մասին է խոսքը:

Ելնելով շարադրվածից՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը գտնում է, որ խնդիրն արդիական չէ եւ «Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծն ու դրան հարակից ներկայացված օրենքների նախագծերի փաթեթն ընդունելի չեն:

Միաժամանակ հայտնում ենք, որ, ներկայացված օրենքների նախագծերի փաթեթը Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովում քննարկելիս, հարակից զեկուցմամբ հանդես կգա Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարար Արփինե Հովհաննիսյանը:

Նախագծերի ընդունման դեպքում նախագծում նշված մարմինների կողմից հանձնաժողովի անդամներ առաջադրելուց հետո մեկամսյա ժամկետում պետք է ընդունվեն հանձնաժողովի կանոնադրությունը հաստատելու, ինչպես նաեւ հանձնաժողովի պետական եւ ծառայողական գաղտնիք կազմող տեղեկություններին ծանոթանալու կարգը սահմանելու մասին Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշումները:

Կից ներկայացվում են օրենքների նախագծերի կարգավորման ազդեցության գնահատման եզրակացությունները:

--------------------------------------------------------------------------------

¹ Measures to dismantle the heritage of former communist totalitarian systems, Doc. 7568. 3 June 1996,

http://assembly.coe.int/nw/xml/xref/x2h-xref-viewhtml.asp?fileid=7506&lang=en

Հարգանքով`
	ԿԱՐԵՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

«Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին», «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ոստիկանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին», «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի ընդունումն առողջապահության բնագավառի վրա ազդեցություն չի ունենա:

«Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին», «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ոստիկանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերի (այսուհետ` նախագծեր) սոցիալական պաշտպանության ոլորտում կարգավորման ազդեցության գնահատումը կատարվել է «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 27.1 հոդվածի եւ ՀՀ Կառավարության 2010 թվականի հունվարի 14-ի թիվ 18-Ն որոշման համաձայն:

Նախագծերի սոցիալական պաշտպանության ոլորտում կարգավորման ազդեցության գնահատումը կատարվել է սոցիալական պաշտպանության ոլորտի եւ դրա առանձին ենթաոլորտների իրավիճակի բնութագրիչների եւ դրանց ինդիկատորների հիման վրա:

Նախագծերը`

ա) ռազմավարական կարգավորման ազդեցության տեսանկյունից ունեն չեզոք ազդեցություն.

բ) շահառուների վրա կարգավորման ազդեցության տեսանկյունից ունեն չեզոք ազդեցություն:

«Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին», «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ոստիկանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերն իրենց մեջ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի «Նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման իրականացման կարգը հաստատելու մասին» թիվ 1205-Ն որոշմամբ հաստատված կարգի 9-րդ կետով նախատեսված որեւէ կոռուպցիոն գործոն չեն պարունակում:

1. «Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին», «Ազգային Ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ոստիկանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին»,«Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի (այսուհետ` Օրենքներ) ընդունման արդյունքում շրջակա միջավայրի oբյեկտների` մթնոլորտի, հողի, ջրային ռեսուրսների, ընդերքի, բուuական եւ կենդանական աշխարհի, հատուկ պահպանվող տարածքների վրա բացասական հետեւանքներ չեն առաջանա:

2. Օրենքների նախագծերի չընդունման դեպքում շրջակա միջավայրի oբյեկտների վրա բացասական հետեւանքներ չեն առաջանա:

3. Օրենքների նախագծերը բնապահպանության ոլորտին չեն առնչվում, այդ ոլորտը կանոնակարգող իրավական ակտերով ամրագրված uկզբունքներին եւ պահանջներին չեն հակասում:

Օրենքների կիրարկման արդյունքում բնապահպանության բնագավառում կանխատեuվող հետեւանքների գնահատման եւ վարվող քաղաքականության համեմատական վիճակագրական վերլուծություններ կատարելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

«Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին», «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ոստիկանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ազգային անվտանգության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Պետական ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերով (այսուհետ` Նախագծեր) նախատեսվում է կարգավորել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանության, պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավար եւ այլ պաշտոնատար անձանց գաղտնազերծման իրավական հիմքերը, նպատակները, կարգը եւ դրանց հետ կապված այլ հարաբերությունները:

Նախագծերով կարգավորվող շրջանակները չեն առնչվում որեւէ առանձին շուկայի հետ, ուստի եւ Նախագծերի ընդունմամբ որեւէ շուկայում մրցակցային դաշտի վրա ազդեցություն լինել չի կարող:

Հիմք ընդունելով նախնական փուլի արդյունքները` կարգավորման ազդեցության գնահատման աշխատանքները դադարեցվել են` արձանագրելով Նախագծերի ընդունմամբ մրցակցային միջավայրի վրա ազդեցություն չհայտնաբերելու եզրակացություն:

«Գաղտնազերծման (լյուստրացիայի) մասին», «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ոստիկանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Ազգային անվտանգության մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Պետական ծառայողական գաղտնիքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի (այսուհետ` Նախագիծ)` գործարար եւ ներդրումային միջավայրի վրա կարգավորման ազդեցության գնահատման նպատակով իրականացվել են նախնական դիտարկումներ:

Գնահատման նախնական փուլում պարզ է դարձել, որ Նախագծով նախատեսվում է կարգավորել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանության, պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ղեկավար եւ այլ պաշտոններ զբաղեցնող անձանց գաղտնազերծման իրավական հիմքերը, նպատակները, կարգը եւ դրանց հետ կապված այլ հարաբերություններ:

Նախագծի ընդունման եւ կիրարկման արդյունքում գործարար եւ ներդրումային միջավայրի վրա նախատեսվում է չեզոք ազդեցություն:

Նախագծերով նախատեսվում է հատուկ ծառայությունների հետ գաղտնի համագործակցած անձանց գործնեության բացահայտման, գնահատման ինչպես նաեւ վերջիններիս գաղտնազերծման ենթակա պաշտոններ զբաղեցնելը կանխելու եւ սահմանափակելու նպատակով ստեղծել միջգերատեսչական հանձնաժողով, եւ առաջարկվում է սահմանել, որ ՀՀ կառավարությունը ապահովում է նշյալ հանձնաժողովի անդամների վարձատրությունը:

Հաշվի առնելով վերը նշվածը` հայտնում ենք, որ Նախագծերի ընդունումը ՀՀ համայնքների բյուջեների մուտքերի եւ ելքերի փոփոխմանը չի հանգեցնի, իսկ ՀՀ պետական բյուջեի ծախսերի մասով` կառաջացնի լրացուցիչ միջոցների հատկացման անհրաժեշտություն, որի կոնկրետ չափը հնարավոր չէ որոշել` համապատասխան տվյալների բացակայությամբ պայմանավորված: Միաժամանակ, Նախագծերի փաթեթի ընդունման ազդեցությունը ՀՀ պետական բյուջեի եկամուտների վրա կարող է լինել դրական, սակայն ՀՀ պետական բյուջեում ծախսերի ավելացումը կլինի անհամեմատ ավելի մեծ, քան եկամուտները: