ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից սանձազերծված ռազմական գործողությունների հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-193-09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1933 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1934 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1935 -09.03.2022-ՊԻ-011/0),  եւ «Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» սահմանադրական օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1936 -09.03.2022-ՊԻ-011/0) վերաբերյալ «Հայաստան» խմբակցության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից սանձազերծված ռազմական գործողությունների հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Խ-193-09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Խ-1933 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Խ-1934 -09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Խ-1935 -09.03.2022-ՊԻ-011/0),  եւ «Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» սահմանադրական օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծն (փաստաթղթային կոդ` Խ-1936 -09.03.2022-ՊԻ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ)մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ             ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                             ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ     31.03.2022թ. Իրավական փորձաքնության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1.   «2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից սանձազերծված ռազմական գործողությունների հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է. «Հանձնաժողովի բյուջետային ֆինանսավորման հայտը Կառավարության կողմից ընդունվելու դեպքում՝ անփոփոխ ընդգրկվում է պետական բյուջեի նախագծում: Կառավարության կողմից առարկությունների դեպքում՝ Հանձնաժողովի բյուջետային ֆինանսավորման հայտը Կառավարության կողմից ներկայացվում է Ազգային ժողով՝ պետական բյուջեի նախագծի հետ»: Հարկ է նկատել, որ նշված ձեւակերպումից չի բխում՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի կողմից ռազմական գործողությունների սանձազերծման նախադրյալների, պատճառների, պայմանների եւ հետեւանքների, ինչպես նաեւ դրանց վերաբերյալ տեղեկություններ հավաքագրելու, ուսումնասիրություն իրականացնելու, զեկույցներ ներկայացնելու համար ստեղծվող հանձնաժողովի (այսուհետ՝ Հանձնաժողով կամ Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողով) բյուջետային ֆինանսական հայտի վերաբերյալ Կառավարության ունեցած առարկությունները որեւէ հետեւանք են ունենում: Մինչդեռ Հայաստանի Հանրապետության մի շարք օրենքների ուսումնասիրությունից պարզ է, որ Կառավարության ունեցած առարկությունների դեպքում բյուջետային ֆինանսավորման հայտը փոփոխվում է: Մասնավորապես՝ «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի 159-րդ հոդվածի 4-րդ մասը սահմանում է. «Բյուջետային հայտը Կառավարության կողմից ընդունվելու դեպքում անփոփոխ, իսկ առարկության դեպքում` փոփոխված ընդգրկվում է պետական բյուջեի նախագծում ( )»: «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» օրենքի 47-րդ հոդվածի 4-րդ մասը սահմանում է. «Բյուջետային հայտը Կառավարության կողմից ընդունվելու դեպքում անփոփոխ, իսկ առարկության դեպքում փոփոխված»: Նույնաբովանդակ դրույթ սահմանված են «Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, «Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքի 20-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, «Սահմանադրական դատարանի մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 4-րդ մասով, «Հակակոռուպցիոն կոմիտեի մասին» օրենքի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասով: 2.   Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն` «Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ»: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իրենց վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը: Բացի այդ, օրենքը պետք է ձեւակերպվի այնպես, որ մասնավոր անձինք օժտված լինեն հանրային իշխանության կամայական միջամտությունների դեմ արդյունավետ պաշտպանության հնարավորությամբ (տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի Օլսսոն ընդդեմ Շվեդիայի թիվ 10465/83 գործով 24.03.1988 թվականին կայացված վճռի 61-րդ կետը): Վերը ներկայացվածի լույսի ներքո արձանագրենք, որ օրենքի բավարար հստակությամբ ձեւակերպված լինելու պահանջն ինքնանպատակ չէ, այլ՝ ուղղված է վերջինիս որոշակիության եւ կանխատեսելիության ապահովմանը: Այլ կերպ ասած, միայն տվյալ պահանջների պահպանման արդյունքում համապատասխան սուբյեկտը սահմանված նորմի հետ հնարավորություն կունենա համադրելու իր վարքագիծը: Իրավական որոշակիության առնչությամբ ներկայացված մեկնաբանությունների լույսի ներքո հարկ է արձանագրել, որ Նախագծի մի շարք հոդվածներով նախատեսված կարգավորումներ խնդրահարույց են տվյալ սկզբունքի տեսանկյունից. Օրինակ՝ Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասում թվարկված են հանձնաժողովի խնդիրները, որի 2-րդ, 4-րդ, 8-րդ, 9-րդ կետերում նախատեսված է հետեւյալը՝ «2) Ուսումնասիրել եւ գնահատել պատերազմը կանխելու, պատերազմի փաստով պայմանավորված պատերազմ չհայտարարելու, պատերազմին դիմագրավելու հարցում Հայաստանի Հանրապետության պետական կառավարման համակարգի, ինչպես նաեւ դրա առանձին միավորների՝ կառավարության, կառավարության անդամների, վարչապետի, պաշտպանության նախարարության, զինված ուժերի գլխավոր շտաբի, ազգային անվտանգության ծառայության, ազգային անվտանգության խորհրդի կողմից ձեռնարկված գործողությունների համարժեքությունը ստեղծված իրավիճակին, ինչպես նաեւ պատերազմը հայկական կողմի համար առավել նպաստավոր պայմաններով դադարեցնելու հնարավորությունները եւ դրանք չիրացնելու պատճառները, (…) 4) Գնահատել պատերազմի ժամանակ «Ռազմական դրություն հայտարարելու իրավական ռեժիմի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի եւ «Պետության ու պետական կառավարման համակարգը խաղաղից պատերազմական ժամանակաշրջանին փոխադրման պլանի» կատարման, պատերազմական գործողությունների վարման ու վերահսկման ընթացքը, (…) 8) Աջակցել պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության, Թուրքիայի Հանրապետության, ինչպես նաեւ այլ երկրի քաղաքացի հանդիսացող անձանց կողմից միջազգային իրավունքով սահմանված ենթադրյալ հանցագործությունների դեպքերի բացահայտմանն ու այդպիսի հանցանքներ կատարած անձանց՝ օրենքով սահմանված կարգով պատասխանատվության ենթարկելուն, 9) Նպաստել պատերազմին նախորդող եւ հաջորդող, ինչպես նաեւ պատերազմի ընթացքում Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության, անվտանգության եւ տարածքային ամբողջականության դեմ ուղղված ենթադրյալ հանցագործություններ կատարած անձանց բացահայտմանը եւ նրանց՝ օրենքով սահմանված կարգով պատասխանատվության ենթարկելուն,»: Մասնավորապես՝ անհասկանալի է՝ ինչ է նշանակում «պատերազմի փաստով պայմանավորված պատերազմ չհայտարարելու» ձեւակերպումը, ինչ ընթացակարգով, եղանակով է Հանձնաժողովը գնահատելու պատերազմի ժամանակ «Ռազմական դրություն հայտարարելու իրավական ռեժիմի մասին» օրենքի կատարման ընթացքը, ինչ կառուցակարգերով են գործնականում իրականացվելու ենթադրյալ հանցագործությունների դեպքերի բացահայտմանն ուղղված աջակցությունը կամ պատերազմին նախորդող եւ հաջորդող, ինչպես նաեւ պատերազմի ընթացքում Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության, անվտանգության դեմ ուղղված ենթադրյալ հանցագործություններ կատարած անձանց բացահայտմանը կամ պատասխանատվության ենթարկելուն նպաստելը: Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ Հանձնաժողովի առջեւ դրված խնդիրները սահմանելիս առաջարկում ենք վերանայել կատարված ձեւակերպումները՝ վերջիններս որոշակիության պահանջներին համապատասխանեցնելու տեսանկյունից: Օրինակ՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Ենթադրյալ խախտումներ կատարած, դեպքերին եւ իրադարձություններին որեւէ կերպ ներգրավված, տուժած, վկայություն տվող, ինչպես նաեւ այլ անձինք չեն կարող ենթարկվել պատասխանատվության Հանձնաժողովին հայտնած տեղեկությունների համար, եթե նրանց արարքներում առկա չեն հանցագործության հատկանիշներ:»: Ձեւակերպումից անհասկանալի է՝ քննարկվող կարգավորմամբ սահմանված անձինք ինչ շրջանակի արարքի համար չեն ենթարկվելու պատասխանատվության (մասնավորապես՝ տեղեկատվության թե՞ տեղեկատվությունից բխող այլ փաստական հանգամանքների հետ կապված): Տվյալ կարգավորման ոչ հստակ լինելուն հանգեցնում է նաեւ Նախագծի 13-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված կարգավորումը, այն է՝ «Դեպքերի եւ իրադարձությունների վերաբերյալ փաստերի հավաքագրման ընթացքում հայտնաբերված այնպիսի տեղեկությունները, որոնք կարող են հիմք հանդիսանալ անձին քրեական, վարչական կամ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար, Հանձնաժողովը դրանք հիմնավորող փաստաթղթերի հետ փոխանցում է համապատասխան մարմնին, բացառությամբ սույն օրենքով նախատեսված դեպքերի:»: Օրինակ՝ Նախագծի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ եւ 3-րդ կետերի համաձայն՝  «(…) Ազգային ժողովի կառավարող եւ ընդդիմադիր խմբակցությունների կողմից Հանձնաժողովի առնվազն մեկական անդամի թեկնածությունն առաջադրվում է՝ 2) այն կուսակցությունների (կուսակցությունների դաշինքների) հետ խորհրդակցությունների հիման վրա, որոնք մասնակցել են Հայաստանի Հանրապետության վերջին համապետական ընտրություններին, 3) Հայաստանի Հանրապետությունում գործող այն հասարակական կազմակերպությունների հետ խորհրդակցության հիման վրա, (…)»: Բացահայտված չէ՝ ինչ է իրենից ենթադրում խորհրդակցությունը, ինչ ընթացակարգով է իրականացվելու եւ իրավական ինչպիսի հետեւանք է ունենալու խորհրդակցության արդյունքը: Օրինակ՝ Նախագծի 29-րդ հոդվածում, իբրեւ հանձնաժողովի գործունեության ժամկետ, նշված է՝ Հանձնաժողովի եզրափակիչ զեկույցի վերաբերյալ հաղորդում ներկայացվելուց երեք ամիս հետո: ???ջարկում ենք Նախագծում հստակեցնել եզրափակիչ զեկույց ներկայացնելու եւ հանձնաժողովի գործունեության ժամկետների առնչությամբ կարգավորումները: 3.          Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետում եւ 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետում կիրառված է «վարչապետ» եզրույթը, մինչդեռ Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասում կիրառված է «Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ»  եզրույթը: Առաջարկում ենք նույն միտքն արտահայտելիս կիրառել միեւնույն բառերը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծում կիրառված «Ազգային Ժողով» եւ «Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով», «Ադրբեջանի Հանրապետություն» եւ «Ադրբեջան», «աշխատող» եւ «աշխատակից» եւ այլ եզրույթների միաժամանակյա կիրառմանը: 4.       Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետում «Ռազմական դրություն հայտարարելու իրավական ռեժիմի մասին» օրենքի վերնագրին հաջորդող «Հայաստանի Հանրապետության» բառերն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը: Նույնը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետում նշված «Զինվորական ծառայության եւ զինծառայողի կարգավիճակի մասին», «Դիվանագիտական ծառայության մասին» եւ «Ազգային անվտանգության մարմիններում ծառայության մասին» օրենքների վերնագրերին հաջորդող «Հայաստանի Հանրապետության» բառերին: 5.       Նախագծի 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ «Հանձնաժողովն իր առջեւ դրված՝ սույն օրենքով սահմանված խնդիրների լուծման շրջանակում, դեպքերի եւ իրադարձությունների վերաբերյալ փաստերի հավաքագրման եւ ուսումնասիրության նպատակով իրավասու է՝ 2) կազմակերպել այցելություններ պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, դրանց ստորաբաժանումների գտնվելու վայրեր, ինչպես նաեւ անձանց մշտական կամ ժամանակավոր բնակության վայրեր,»: Նախագծի 14-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Հանձնաժողովի անդամի լիազորությունների իրականացման հետ կապված՝ նրա մուտքը անհրաժեշտ վայր չթույլատրելը կամ խոչընդոտելը առաջացնում է քրեական պատասխանատվություն:»: Սահմանադրության 32-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունք: 2. Բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` պետական անվտանգության, երկրի տնտեսական բարեկեցության, հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման, հասարակական կարգի, առողջության եւ բարոյականության կամ այլոց հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության նպատակով: 3. Բնակարանը կարող է խուզարկվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված դեպքերում եւ կարգով: Օրենքով կարող են սահմանվել դատարանի որոշմամբ բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքի սահմանափակման այլ դեպքեր:»: Սահմանադրության 78-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի եւ անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար: Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի եւ ազատության նշանակությանը:»: Վերը մեջբերվածի առնչությամբ ընդգծենք, որ հիմնական իրավունքի՝ բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է անհրաժեշտ եւ պիտանի լինի որոշակի նպատակի հասնելու համար, միաժամանակ՝ տվյալ միջոցը պետք է համարժեք լինի հիմնական իրավունքի եւ ազատության նշանակությանը: Հետեւաբար՝ Նախագծով սահմանված իրավակարգավորումներով անձանց բնակության վայրեր մուտք գործելու հնարավորության ընձեռումը կարող է կատարվել բացառապես Սահմանադրության 32-րդ եւ 78-րդ հոդվածների տրամաբանության պահպանման համատեքսում: Այլ կերպ ասած, Նախագծում հիմնական իրավունքի սահմանափակում նախատեսող դրույթում անորոշ է դեպքերի շրջանակը (Հանձնաժողովի նպատակներից եւ խնդիրներից բխող լիազորությունների շրջանակը լայն է), որի պարագայում հնարավորություն լինի գնահատելու Օրենքով հիմնական իրավունքի սամանափակում նախատեսող դրույթի համաչափության հարցը, նաեւ Սահմանադրության 32-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված նպատակների առկայությունը: Այսպիսով՝ իրավունքի սահմանափակում նախատեսող դրույթ սահմանելիս՝ անհրաժեշտ է հաշվի առնել վերը մեջբերված սահմանադրական նորմերի տրամաբանութունը, հատկապես այն դեպքում, երբ սահմանվում է քրեական պատասխանատվություն նախատեսող դրույթ: Միաժամանակ՝ արձանագրենք, որ անհասկանալի է «այցելություն» եզրույթի բովանդակությունը, այն գործողությունների շրջանակը, որոնք կատարվելու են անձանց բնակության վայրեր այցելելուց հետո: Հետեւաբար՝ շեշտենք, որ անձանց մշտական կամ ժամանակավոր բնակության վայրեր մուտք գործելու հնարավորություն նախատեսելը կարող է կատարվել բացառապես օրենսդրությամբ նախատեսված՝ բնակարան մուտք գործելու ընթացակարգի պահպանման պարագայում, հակառակ դեպքում՝ կոտնահարվեն բնակարանի անձեռնմխելիության սկզբունքը եւ դրանից բխող անձին տրված այլ երաշխիքները: 6.  Նախագծի 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի համաձայն՝ «Հանձնաժողովն իր առջեւ դրված՝ սույն օրենքով սահմանված խնդիրների լուծման շրջանակում, դեպքերի եւ իրադարձությունների վերաբերյալ փաստերի հավաքագրման եւ ուսումնասիրության նպատակով իրավասու է՝ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններից կամ դրանց պաշտոնատար անձանցից, բացառությամբ դատարանների ու դատավորների, պահանջել եւ ստանալ դեպքերի եւ իրադարձությունների վերաբերյալ պարզաբանումներ, պահանջել անցկացնելու հետազոտություններ եւ տրամադրել եզրակացություններ պարզաբանման ենթակա հարցերի վերաբերյալ,»: Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից հետազոտություններ անցկացնելու պահանջն իրականացնելու առնչությամբ կարգավորումը, կարծում ենք, որ պետք է հստակ արտացոլել համապատասխան մարմիններին վերաբերելի օրենքներում՝ պարտականությունների շրջանակում: 7.  Նախագծի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «1. Փաստերի հավաքագրման նպատակով վկայություններ ստանալու համար կարող են հրավիրվել իրադարձությունների եւ դեպքերի կապակցությամբ ենթադրյալ խախտում կատարած, դրանց արդյունքում տուժած անձինք, նրանց իրավահաջորդները, ինչպես նաեւ այն անձինք, որոնք կարող են վկայություն տալ այդ իրադարձությունների եւ դեպքերի վերաբերյալ:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի՝ վկայություններին վերաբերող 15-րդ հոդվածի 1-ին մասով հստակեցվում է այն սուբյեկտների շրջանակը, որոնք Հանձնաժողովի կողմից կարող են հրավիրվել փաստերի հավաքագրման նպատակով վկայություն տալու, սակայն, որոշակի նշում չի կատարվում այն իրադարձությունների եւ դեպքերի շրջանակի վերաբերյալ, որոնց կապակցությամբ ենթադրյալ խախտում կատարած անձինք կամ որոնց արդյունքում տուժած անձինք կարող են հրավիրվել: Միաժամանակ՝ նշում է կատարվում այլ անձանց մասին, որոնք եւս կարող են հրավիրվել վկայություն տալու, սակայն, սուբյեկտների այդ շրջանակը որոշակիացնող միակ դրույթը վերաբերում է վկայություն տալ կարողանալուն, արդյունքում՝ նախատեսվում է, որ վկայություն տալու կարող են հրավիրվել այն անձինք, ովքեր կարող են տալ վկայություն անորոշ կարգավորումը: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսված կարգավորումը: Քննարկվող կարգավորման հստակեցումը անհրաժեշտ է նաեւ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ վկայություններ տալուց հրաժարվելու համար Նախագծերի փաթեթով նախատեսվում է քրեական պատասխանատվություն, ուստի վկայություն տալու պարտականությանը վերաբերող դրույթը պետք է լիարժեքորեն համապատասխանի իրավական որոշակիության պահանջին: 8.  Նախագծի 16-րդ հոդվածում սահմանված է լսումների եւ հանրային քննարկումների անցկացումը, տվյալ հոդվածի 10-րդ մասում նշված է, որ հանրային քննարկումների կազմակերպման եւ անցկացման կարգը սահմանում է Հանձնաժողովը ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտով: Մինչդեռ, կարծում ենք, որ հանրային քննարկումների վերաբերյալ ընդհանուր կարգավորումները նպատակահարմար է նախատեսել համապատասխան հոդվածում, իսկ դետալային դրույթները՝ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտում: 9.   Նախագծի 22-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Հանձնաժողովի անդամն իր լիազորությունների իրականացման ժամանակահատվածում եւ դրանից հետո չի կարող բացատրություն տալ կամ հարցաքննվել պաշտոնավարման ընթացքում իր կատարած կամ իր ընդհանուր ղեկավարման ներքո կատարված ուսումնասիրությունների, հետազոտությունների, լսած վկայությունների, վկայություն տվող անձանց, իր կամ Հանձնաժողովի կողմից ձեռք բերված փաստաթղթերի, տվյալների, տեղեկությունների էության, իր կամ իր մասնակցությամբ կայացրած որոշումների կապակցությամբ:»: Առաջարկում ենք տվյալ հոդվածով նախատեսված կարգավորումից նախատեսել բացառություն այն դեպքերի համար, երբ հանձնաժողովի անդամն իր գործունեության ընթացքում թույլ է տվել սխալ կամ չարաշահում: 10.  Նախագծի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասում առկա է չհամարակալված պարբերություն: Առաջարկում ենք ապահովել նշված մասի համապատասխանությունը «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջին: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 3-րդ կետում առկա չհամարակալված պարբերությանը: Միաժամանակ նշենք նաեւ, որ Նախագծում առկա են մի շարք համարակալման հետ կապված վրիպակներ: Մասնավորապես՝ Նախագծի 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասն ունի երկու 15-րդ կետ, Նախագծի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասին հաջորդում է 3-րդ մասը, Նախագծի 29-րդ հոդվածին հաջորդում է 39-րդ հոդվածը, «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածով Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 332.7-րդ հոդվածի 1-ին մասին հաջորդում է 6-րդ մասը եւ այլն: 11.   Նախագծի «Եզրափակիչ մաս եւ անցումային դրույթներ» վերտառությամբ 39-րդ հոդվածի 4-րդ մասը սահմանում է. «Հանձնաժողովը կազմավորված է համարվում Հանձնաժողովի բոլոր անդամների ընտրությունից անմիջապես հետո»: Այսպես՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածով սպառիչ թվարկված են այն բոլոր դեպքերը, երբ դրույթները կարող են ներառվել եզրափակիչ մասում կամ անցումային դրույթներում: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 39-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված դրույթը չի համապատասխանում «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածով սահմանված ոչ մի դեպքին: 12.   Նախագծի 39-րդ հոդվածի 5-րդ մասը սահմանում է. «Սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելու տարվա՝ Հանձնաժողովի բյուջետային ֆինանսավորման հայտը Կառավարության կողմից ներկայացվում է Ազգային ժողով՝ սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելու պահից եռամսյա ժամկետում՝ հիմք ընդունելով սույն օրենքի 10-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը»: Հարկ է նկատել, որ Հայաստանի Հանրապետության 2022 թվականի պետական բյուջեն արդեն իսկ կազմվել եւ հաստատվել է? հաշվի առնելով 2022 թվականի պետական բյուջեի եկամուտների եւ ծախսերի հաշվարկները, հետեւաբար կարծում ենք? վերոնշյալ մասն ունի վերանայման կարիք: 13.   Նախագծի 39-րդ հոդվածը սահմանում է. «( ) 6. Հանձնաժողովի կառուցվածքային ստորաբաժանումների աշխատողների քանակը, հաստիքացուցակը, կառուցվածքը, կանոնադրությունն ու աշխատակարգը հաստատվում են Հանձնաժողովի կազմավորումից հետո՝ եռամսյա ժամկետում: ( ) 8. Սույն օրենքից բխող ենթաօրենսդրական իրավական ակտերը Հանձնաժողովն ընդունում է Հանձնաժողովի կազմավորումից հետո՝ եռամսյա ժամկետում»: Նախագծի վերը մեջբերված երկու մասերի վերլուծությունից կարելի է ենթադրել, որ Նախագծից բխող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունելու իրավասությունը տրված է միայն Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովին, մինչդեռ Նախագծի 25-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Հանձնաժողովի կառուցվածքային ստորաբաժանումների աշխատողների քանակը եւ հաստիքացուցակը հաստատում է Կառավարությունը՝ Հանձնաժողովի առաջարկությամբ, իսկ կառուցվածքն ու կանոնադրությունը՝ Հանձնաժողովը»: Առաջարկում ենք Նախագծի 39-րդ հոդվածի 8-րդ մասում հստակեցնել, որ Կառավարությունը լիազորված է Նախագծից բխող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունելու իրավասությամբ: Բացի այդ՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասը՝ առաջարկում ենք Նախագծի 39-րդ հոդվածով սահմանել նաեւ՝ Նախագծի որ դրույթներն են գործելու համապատասխան ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ուժի մեջ մտնելու պահից:  14.   «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 1-ին հոդվածում Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս անհրաժեշտ է առաջնորդվել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջով, այն է. «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն»:  Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932-09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի, «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1934-09.03.2022-ՊԻ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1935-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 1-ին հոդվածներում նշված օրեսնգրքերի լրիվ անվանումներին: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջը հիմք ընդունելով՝ առաջարկում ենք «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1935-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 1-ին հոդվածից հանել Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի հերթական համարը: 15.   Նախագծի 29-րդ հոդվածը սահմանում է. «Հանձնաժողովի գործունեությունը դադարում է Հանձնաժողովի եզրափակիչ զեկույցի վերաբերյալ Ազգային ժողովում հաղորդում ներկայացվելուց երեք ամիս հետո»: Դրանից բխում է, որ Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի գործունեությունը ժամանակավոր բնույթ է կրում: Հիմք ընդունելով այս հանգամանքը, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետը, այն է. «Նորմատիվ իրավական ակտը ունենում է եզրափակիչ մաս, եթե սահմանվում են ( ) գործողության ժամկետները, երբ նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա առանձին մասը նախատեսված է սահմանափակ ժամկետով գործողության համար (ժամանակավոր ակտ կամ ժամանակավոր դրույթ): Այս դեպքում նշվում է ակտի կամ դրա առանձին մասի գործողության հստակ ժամկետը», առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթում ընդգրկված բոլոր օրենքների եզրափակիչ մասերում սահմանել Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի վերաբերյալ կարգավորումների գործողության սահմանափակ ժամկետներ:  16.   «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 1-ին հոդվածով 2003 թվականի ապրիլի 18-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարվում է լրացում, ինչի արդյունքում նախատեսվում է քրեական պատասխանատվությունը եւ պատիժը մեղմացնող նոր հանգամանք՝ «11) Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովին ներկայանալը եւ հանցագործության վերաբերյալ տեղեկությունների մասին վկայություն տալը»: Հարկ է նկատել, որ քննարկվող կարգավորման տեքստում նշում չի կատարվում հանցագործությունների շրջանակի մասին, բացի այդ՝ նշում չի կատարվում անձի կողմից սեփական նախաձեռնությամբ եւ կամավոր ներկայանալու եւ այդ տեղեկությունները ներկայացնելու վերաբերյալ, այսինքն՝ նաեւ Հանձնաժողովի նախաձեռնությամբ հրավիրված լինելու դեպքերը նեռավում են սույն մեղմացնող հանգամանքի շրջանակում, մինչդեռ Հանձնաժողովի հրավերով ներկայանալը եւ հարցերին պատասխանելը անձանց համար հանդիսանում է պարտականություն, որի չկատարման դեպքում նախատեսվում է քրեական պատասխանատվություն: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 1-ին հոդվածով 2003 թվականի ապրիլի 18-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարվող լրացման տեքստը: Նույն առաջարկը վերաբերելի է նաեւ «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 1-ին հոդվածով 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին մասում լրացվող նոր 13-րդ կետի կարգավորմանը: 17.   «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 3-րդ հոդվածով 2003 թվականի ապրիլի 18-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվում է նոր՝ 332.7-րդ հոդված, որով քրեական պատասխանատվություն է նախատեսվում Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովին ակնհայտ սուտ վկայություն տալու կամ վկայություն տալուց հրաժարվելու համար, որպես պատիժ նախատեսվում է տուգանք՝ նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից հինգհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանք՝ առավելագույնը երկու ամիս ժամկետով: «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 4-րդ հոդվածով 2003 թվականի ապրիլի 18-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվում է նոր 332.8-րդ հոդված, որով քրեական պատասխանատվություն է նախատեսվում Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի կամ նրա անդամի պահանջով անհրաժեշտ նյութերը, փաստաթղթերը, տեղեկությունները կամ պարզաբանումները չտրամադրելու համար, այս դեպքում պատիժ նախատեսվում է տուգանքը նվազագույն աշխատավարձի երկուհազարապատիկից երեքհազարապատիկի չափով, կամ կալանքը՝ երկուսից երեք ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկումը՝ երկուսից չորս տարի ժամկետով: Հարկ է նկատել, որ «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 3-րդ եւ 4-րդ հոդվածներով լրացվող նոր 332.7-րդ եւ 332.8-րդ հոդվածներով քրեականացվում են համեմատելի արարքներ՝ ուղղված Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի գործունեության դեմ, սակայն, արարքների համար նախատեսվում են ոչ համաչափորեն համարժեք պատժաչափեր: Սույն դիտարկումը անհրաժեշտ է նաեւ քննարկել «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 206.18-րդ հոդվածում նախատեսված տուգանքների չափերի եւ դրանց վերաբերյալ սույն եզրակացությունում ներկայացված դիտարկումների համատեքստում:  Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 4-րդ հոդվածով 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 494.3-րդ հոդվածով նախատեսված պատժատեսակներին: 18.    «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 2-րդ, 3-րդ եւ 4-րդ հոդվածներով 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվում են նոր՝ 494.1-ին, 494.2-րդ եւ 494.3-րդ  հոդվածներ, որոնց պատիժները նախատեսելիս հաշվի չեն առնվել 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում պատիժների տեսակերի համակարգում կատարված փոփոխությունները: 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվող նոր հոդվածների սանկցիաներում կիրառվում է «կալանք» հասկացությունը, ինչպես նաեւ տուգանք պատժատեսակի սահմանաչափերը նախատեսելիս կիրառվում է «նվազագույն աշխատավարձի» չափման միավորը: Հարկ է նկատել, որ  2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի պատժի տեսակներին վերաբերող 56-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետով նախատեսվում է «կարճաժամկետ ազատազրկում» պատժատեսակը:  2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 65-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ կարճաժամկետ ազատազրկումը դատապարտյալին քրեակատարողական հիմնարկում հասարակությունից խիստ մեկուսացման պայմաններում անազատության մեջ պահելն է: Կարճաժամկետ ազատազրկումը նշանակվում է նախկինում ազատությունից զրկելու հետ կապված պատիժ չկրած, ոչ մեծ եւ միջին ծանրության հանցագործություններ կատարած անձի նկատմամբ` 15 օրից 2 ամիս ժամկետով: Կարճաժամկետ ազատազրկման նվազագույն ժամկետը սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում կարող է 15 օրից պակաս լինել: 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 59-րդ հոդվածի համաձայն. «1. Տուգանքը դրամական տուժանք է, որը նշանակվում է սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում եւ չափերով: 2. Տուգանքը որպես հիմնական պատիժ կարող է նշանակվել սույն օրենսգրքի Հատուկ մասով նախատեսված դեպքերում: 3. Տուգանքը որպես հիմնական պատիժ սահմանվում է ոչ մեծ եւ միջին ծանրության հանցագործությունների համար՝ հանցանք կատարած անձի ամսական եկամտի հնգապատիկից հիսնապատիկի չափով։ 4. Տուգանքը որպես լրացուցիչ պատիժ կարող է նշանակվել ծանր եւ առանձնապես ծանր՝ գույքային վնաս պատճառելու հետ կապված կամ շահադիտական դրդումներով կատարված հանցագործությունների համար՝ հանցանք կատարած անձի ամսական եկամտի կրկնապատիկից քսանապատիկի չափով: 5. Հանցանք կատարած անձի եկամտի բացակայության կամ դրա չափը պարզելու անհնարինության դեպքում տուգանքի չափը հաշվարկվում է հանցանքը կատարելու պահին նվազագույն աշխատավարձի չափով: Տուգանքի չափը որոշվում է նույն կարգով, եթե հանցանք կատարած անձի եկամուտն առաջացել է հանցանքն ավարտվելուց հետո։ Տուգանքի չափը որոշվում է նույն կարգով նաեւ այն դեպքում, երբ անձի ամսական եկամտի հաշվարկի արդյունքով դրա չափը պակաս է ստացվում նվազագույն աշխատավարձի չափից:»: Այսպիսով՝ «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 2-րդ, 3-րդ եւ 4-րդ հոդվածներով 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 494.1-ին, 494.2-րդ եւ 494.3-րդ  հոդվածների սանկցիաները ունեն ամբողջական վերանայման կարիք՝ հիմք ընդունելով դրանցում կիրառված եզրույթները, պատժաչափերի սահմանները եւ պատժաչափի հաշվարկման կանոնները, ինչպես նաեւ 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի կոնկրետ պատժի տեսակը տվյալ հանցանքի նկատմամբ կիրառելի համարելու նոր պայմանները: Միաժամանակ՝ առաջարկում ենք «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1931-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 2-4-րդ հոդվածներով 2003 թվականի ապրիլի 18-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 332.6-րդ, 332.7-րդ եւ 332.8-րդ  հոդվածների եւ «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Խ-1932-09.03.2022-ՊԻ-011/0) 2-4-րդ հոդվածներով 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 494.1-ին, 494.2-րդ եւ 494.3-րդ  հոդվածների սանկցիաները նախատեսելիս հաշվի առնել նաեւ վերոնշյալ օրենսգրքերի համապատասխան գլուխներում ներառված հանցանքների համար նախատեսված պատժաչափերը՝ համաչափության սկզբունքի ապահովման նպատակով: 19.    «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացնել նոր՝ 206.18-րդ հոդված, իսկ նույն նախագծի 2-րդ հոդվածով՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 223-րդ հոդվածում լրացնել նոր՝ 5.2-րդ մասով: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ նշված նախագծով նախատեսվում է կատարել երկու լրացում՝ առաջարկում ենք նախագծի վերնագրում «լրացում» բառը փոխարինել «լրացումներ» բառով՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջին համապատասխանությունը ապահովելու նպատակով: Բացի այդ՝ առաջարկում ենք «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածում «մասից» եւ «մաս» բառերը փոխարինել համապատասխանաբար «կետից» եւ «կետ» բառերով: 20.    «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի լրիվ անվանման փոխարեն կիրառել «Օրենսգիրք» կրճատ տարբերակը, որը, սակայն, վերոնշյալ նախագծում ընդհանրապես չի կիրառվում, ավելին՝ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածում նորից կիրառվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի լրիվ անվանումը: 21.    «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 223-րդ հոդվածում լրացնել նոր՝ 5.2-րդ մաս՝ հետեւյալ բովանդակությամբ. «սույն օրենսգրքի 206.18-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքում՝ Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի աշխատակազմի ղեկավարի հայցադիմումով»: Մինչդեռ Նախագծով նախատեսված չէ Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի աշխատակազմի ղեկավարի վերաբերյալ ոչ մի կարգավորում: 22.    «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքում լրացնել նոր  206.18-րդ հոդված, որի համաձայն՝ «Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի կամ նրա անդամի պահանջով անհրաժեշտ նյութերը, փաստաթղթերը, տեղեկությունները կամ պարզաբանումները օրենքով սահմանված ժամկետներում չտրամադրելը ՝ 1. առաջացնում է տուգանքի նշանակում պաշտոնատար անձանց նկատմամբ՝ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկի չափով: 2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված արարքը՝ վարչական տույժի միջոց կիրառելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում կրկին կատարելը՝ առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի երկուհազարապատիկի չափով»: Նշված դրույթի բովանդակությունից բխում է, որ Հանձնաժողովին համապատասխան տեղեկությունները կամ պարզաբանումները օրենքով սահմանված ժամկետներում չտրամադրելու համար սահմանված է վարչական պատասխանատվություն: Ընդ որում նույն արարքը վարչական տույժի կիրառելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում կրկին կատարելու համար նախատեսվում է տուգանք սահմանված նվազագույն աշխատավարձի երկուհազարապատիկի չափով: Հարկ է նկատել, որ Նախագծերի փաթեթում ներառված քրեական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին երկու նախագծերով էլ քրեական պատասխանատվություն է նախատեսվում Հանձնաժողովի կամ նրա անդամի պահանջով անհրաժեշտ նյութերը (...) չտրամադրելու համար. մասնավորապես՝ «Պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի կամ նրա անդամի պահանջով անհրաժեշտ նյութերը, փաստաթղթերը, տեղեկությունները կամ պարզաբանումները չտրամադրելը, որը կատարվել է նույն արարքի համար կրկնակի վարչական տույժ նշանակելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում՝ պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երկուհազարապատիկից երեքհազարապատիկի չափով, կամ կալանքով՝ երկուսից երեք ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ՝ երկուսից չորս տարի ժամկետով: Մինչդեռ նշենք, որ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածից բխում է, որ համապատասխան տեղեկատվությունը Հանձնաժողովին չտրամադրելը կարող է առաջացնել միայն վարչական պատասխանատվություն: Հակասական կարգավորումներից եւ իրավական շփոթից խուսափելու նպատակով առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթում ընդգրկված նախագծերով սահմանել նույնական կարգավորումներ կամ կատարել բացառություն նախատեսող հղումներ:  Բացի այդ նշենք, որ նույն արարքը վարչական տույժ նշանակելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում կրկին կատարելու համար տուգանքի չափը տասն անգամ ավել սահմանելը չի բխում իրավախախտման եւ նշանակված տուգանքի համաչափության սկզբունքից, ինչը հանդիսանում է վարչական պատասխանատվության հիմքում ընկած կարեւորագույն սկզբունքներից մեկը:  Սահմանադրական դատարանն իր ՍԴՈ-924 որոշման մեջ նշել է, որ իրավաբանական պատասխանատվության հիմքում ընկած համաչափության սահմանադրական սկզբունքը պահանջում է, որ սահմանված պատասխանատվության չափը լինի տարբերակված` ելնելով կատարված արարքի ծանրությունից, հանրային վտանգավորության աստիճանից, պատճառված վնասից, մեղքի աստիճանից եւ այլ էական հանգամանքներից: Նշված սկզբունքը կոչված է երաշխավորելու, որպեսզի այս կամ այն հանգամանքներում վարչական մարմինը համարժեքություն ապահովի իր կողմից կիրառվող միջոցների ու դրանց կիրառմամբ հետապնդվող նպատակի միջեւ: Համաչափության սկզբունքի կիրառումը հնարավորություն է տալիս գնահատել վարչական մարմինների միջամտող ակտերի կամ գործողությունների իրավաչափությունը՝ այդ միջամտության ընթացքում կիրառվող միջոցների գործադրմամբ դրանց նպատակին հասնելու հնարավորությունը եւ թույլատրելիությունը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը կարծում ենք, իրավախախտումը կրկին կատարելու դեպքում տուգանքի նման չափի սահմանումը կարող է խնդրահարույց լինել վարչական տույժի տեսակի կամ չափի եւ կատարված իրավախախտման բնույթի համաչափության սկզբունքի տեսանկյունից: Նշենք նաեւ, որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 23-րդ հոդվածի բովանդակությունից բխում է, որ վարչական իրավախախտումներ կատարելու համար կարող են կիրառվել վարչական տույժի տեսակներ, այլ ոչ թե միջոցներ: 23.   «Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» սահմանադրական օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում «Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» սահմանադրական օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս առաջարկում ենք առաջնորդվել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջով՝ «սահմանադրական օրենքը» բառերից առաջ լրացնելով սահմանադրական օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը Սահմանադրության 32-րդ հոդվածի պահանջներին, ինչպես նաեւ ապահովել Նախագծերի փաթեթով նախատեսված կարգավորումների համապատասխանությունն իրավական որոշակիության եւ համաչափության սկզբունքներին: Միաժամանակ առաջարկում ենք ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը 2021 թվականի մայիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրեսնգրքին եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքին:      ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                       ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ` Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248), Ա Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան  (հեռ.` 011-513-248) 30.03.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                       ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ` Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248), Ա Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան  (հեռ.` 011-513-248) 30.03.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է ստեղծել 2020թ. սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից սանձազերծված ռազմական գործողությունների հանգամանքները բազմակողմանի, համակարգային, մանրամասը եւ անաչառ ուսումնասիրող ինքնավար մարմին (հանձնաժողով)՝ սահմանելով այդ մարմնի ձեւավոման եւ գործունեության համար անհրաժեշտ իրավական հիմքերը: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում նշել, որ ստեղծվելիք ինքնավար մարմնի ֆինանսավորումը 2022 թվականին հնարավոր չի լինի իրականացնել, քանի որ նման մարմնի ստեղծման եւ գործունեության համար ընթացիկ տարվա պետական բյուջեով միջոցներ նախատեսված չեն (ըստ Նախագծերի փաթեթի՝ դրանում ընդգրկված օրենքներն առաջարկվում է ուժի մեջ մտցնել դրանց ընդունման օրվան հաջորդող 10-րդ օրը):  Բացի այդ, Նախագծերի փաթեթում ընդգրկված «2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից սանձազերծված ռազմական գործողությունների հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի մասին» օրենքի նախագծի 39-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն. «Սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելու տարվա՝ Հանձնաժողովի բյուջետային ֆինանսավորման հայտը Կառավարության կողմից ներկայացվում է Ազգային ժողով՝ սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելու պահից եռամսյա ժամկետում՝ հիմք ընդունելով սույն օրենքի 10-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը:», ինչը հակասում է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածով սահմանված իրավակարգավորումներին: Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                          ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 16.03.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ազգային ժողովի «Հայաստան» խմբակցության կողմից ներկայացված նախագծերի փաթեթով (այսուհետ՝ Նախագծերի փաթեթ) առաջարկվում է ստեղծել 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից սանձազերծված ռազմական գործողությունների հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողով:  Նախագծերի փաթեթով հեղինակը պնդում է, որ պատերազմի հանգամանքների ուսումնասիրությունը պետք է ներառի պետության եւ հասարակության կյանքի բոլոր ոլորտները՝ պետական կառավարումից մինչեւ տեղական ինքնակառավարում, երկրի ներքին եւ արտաքին անվտանգությունից եւ պաշտպանությունից մինչեւ հումանիտար եւ մարդու իրավունքների հարցեր, արտաքին երկկողմ եւ բազմակողմ հարաբերություններ եւ այլն: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ գործող օրենսդրությամբ այս հարցերով զբաղվող առանձին մարմին չկա, չնայած որ ՀՀ Սահմանադրությամբ ու «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքով նախատեսված է քննիչ հանձնաժողովի ստեղծման հնարավորություն, սակայն այս հարցերով՝ նման ծավալի, խորության, բովանդակության, մասնագիտական մոտեցում եւ քաղաքական չեզոքություն պահանջող ուսումնասիրության համար քննիչ հանձնաժողովի առկա մոդելն ու ձեւավորված քաղաքական հարաբերակցությունը ակնհայտորեն չեն կարող բավարարել նշված խնդիրների լուծման հանրային սպասումները եւ համաչափ չեն ստեղծված իրավիճակին:  Քննիչ հանձնաժողովի ստեղծմամբ հեղինակերն ակնկալում են ստանալ հանրության մոտ առկա բազմաթիվ հարցերի վերաբերյալ սպառիչ պատասխաններ, բացահայտել պատերազմի հարցերին առնչվող բազմաթիվ առերեւույթ հանցագործություններ, պետության անվտանգության եւ պաշտպանության բացերը, թերությունները, սխալները, հիմքեր ստեղծել իրավական, ռազմական, դիվանագիտական, հանրային կառավարման ոլորտներում հիմնավորված փոփոխություններ կատարելու համար՝ նպաստելով Հայաստանի եւ Արցախի ինքնիշխանության ամրապնդմանն ու անվտանգության բարձրացմանը, նպաստել Արցախի եւ Հայաստանի բազմահազար քաղաքացիների իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանությանը, ներառյալ կյանքի եւ արժանապատվության, անվտանգության եւ ապահովության իրավունքներ, խախտված իրավունքների վերականգնումը եւ այլն:  Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ եւ գործադրմամբ հեղինակներ? կարծում են, որ անհրաժեշտ հիմքեր կստեղծվեն հանրային համերաշխության ձեւավորման եւ հայոց պետականության ամրապնդման համար: Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական տեսանկյունից հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35) 14.03.2022թ.